Zamek w Czortkowie

Zamek w Czortkowie

Zamek
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Miejscowość	Czortków
Rozpoczęcie budowy	początek XVII w.
Ważniejsze przebudowy	XVIII w.
Pierwszy właściciel	Stanisław Golski
Kolejni właściciele	Golscy, Potoccy, Wróblewscy, Sadowscy, szarytki, PTTK
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Ruiny zamku w Czortkowie
Położenie na mapie Ukrainy Ruiny zamku w Czortkowie
49°00′N 25°46′E/49,000000 25,766667
Multimedia w Wikimedia Commons

Galeria: zamek, inne

Zamek w Czortkowie – murowany zamek zbudowany na początku XVII wieku nad lewym brzegu rzeki Seret^[1] w Wygnance w miejsce poprzedniego zamku drewnianego z połowy XVI wieku. Obecnie w Czortkowie.

Inicjatorem budowy rezydencji był Stanisław Golski. W 1612 r. po śmierci Stanisława Golskiego zamek stał się własnością jego brata kasztelana kamienieckiego Jana Golskiego, a w 1618 r. wdowa po nim Zofia z Zamiechowa Golska, w zamian za zrzeczenie się roszczeń wobec niej z tytułu tzw. "skarbu podhajeckiego", odstąpiła zamek wraz z miastem Stefanowi Potockiemu, w którego rodzinie zamek pozostał przez ponad 100 lat.

Zamek zbudowany został z kamienia i cegły na planie nieregularnym z trzema basztami, z których jedna już dzisiaj nie istnieje. Wewnątrz obwodu stał pałac właścicieli. Od zamku w kierunku zachodnim biegły wały obronne, u ich końca, w okolicy stacji kolejowej, wzmiankowane były ruiny innej budowli. Według legend podziemne lochy miały ciągnąć się z zamku pod rzeką aż do Bilcza Złotego w powiecie borszczowskim. Zamek bronił się wiele razy w czasie licznych najazdów tatarskich i nie został przez nich zdobyty.

W 1655 roku podczas wojny polsko-rosyjskiej po trwającej kilka dni obronie prowadzonej przez wojewodę Piotra Potockiego, zamek został zdobyty przez idące na Lwów wojska kozacko-moskiewskie. W 1670 roku zamek był oblegany przez Turków. Po zdobyciu go w 1672 roku do roku 1683 był re­zydencją tureckiego baszy, po czym odbity został przez wojska polskie pod dowództwem hetmana Andrzeja Potockiego. Wkrótce na zamek przybył Jan III Sobieski.

W XVIII wieku zamek przebudowano południowo-zachodnie skrzydło zamieniając baszty w ryzality i budując taras widokowy. W 1750 r. zamek prze­szedł z rąk Potockich do rodziny Wróblewskich, a następnie Sadowskich, która ulokowała w nim po 1809 r. skład tytoniu, a następnie wynajęła władzom austriackim. Po 1815 roku urządzono w nim areszt miejski, w którym w 1863 r. Austriacy więzili internowanych w Galicji powstańców styczniowych.

Ostatni właściciel, zmarły w 1895 roku Hieronim Sadowski^[2], przeznaczył cały swój majątek, a wraz z nim zamek, na cele dobroczynne. W zamku od tego czasu mieścił się przytułek dla starców i kalek, a także szkoła dla dzieci. Opiekę nad całością sprawowało Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo (szarytki) ze Starego Czortkowa. Zamek, który nie był remontowany, popadał w coraz większą ruinę. Po częściowym rozebraniu zapadł się dach. W pomieszczeniach, które nie zostały zniszczone, znajdowały się nadal składy kupieckie^[1]. W 1937 r. zamek kupiło Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, które przeprowadziło częściową renowację baszty zamkowej i urządziło w niej schronisko turystyczne, świetlice fotograficzną oraz muzeum regionalne. Po II wojnie światowej i wcieleniu miasta do ZSRR (1945) w pobliżu zbudowano bazę transportową, a sam zamek niezabezpieczony i nieużytkowany ulegał dalszej degradacji, która trwa do dnia dzisiejszego.

Pierwotnie w tym miejscu stała drewniana warownia, lecz nie zapewniała ona dostatecznego bezpieczeństwa. Wybudowano więc nową z kamienia i cegły. Posiadała ona dwukondygnacyjny budynek mieszkalny, trzy baszty oraz potężne mury obronne z licznymi strzelnicami. W kierunku zachodnim biegły także wały obronne, a przy ich zakończeniu stał stary zameczek, z którego później pozostały tylko fragmenty. Podobno zamkowe lochy ciągnęły się pod rzeką aż do wsi Bilcze Złote^[1].

• Aftanazy Roman, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, T. 7, wyd. 2 przejrzane i uzupełnione, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, Warszawa, 1995, ISBN 83-04-03701-7 całość, ISBN 83-04-04229-0 t. 7, ss. 52-54,
• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV, Warszawa, 1880–1902, ss. 84-85
• D. Frankel, Dzieje zamku czortkowskiego, "Podole" nr 63, 1930
• Aleksander Czołowski, Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, Tarnopol 1926, s.73

• Wygnanka 4.) W., wś, pow. czortkowski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 83 .
• Opis zamku w j. ukraińskim
• Zamek w Wygnance
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona