Wiślica

Wygląd przypnij ukryj Wiślica
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek i bazylika w Wiślicy
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

buski

Gmina

Wiślica

Prawa miejskie

1326–1870 i od 2018

Burmistrz

Jarosław Jaworski

Powierzchnia

4,76 km²

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


477
100 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 41

Kod pocztowy

28-160

Tablice rejestracyjne

TBU

Położenie na mapie gminy WiślicaMapa konturowa gminy Wiślica, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Wiślica”WiślicaWiślica
Położenie na mapie PolskiMapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Wiślica”WiślicaWiślica
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiegoMapa konturowa województwa świętokrzyskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Wiślica”WiślicaWiślica
Położenie na mapie powiatu buskiegoMapa konturowa powiatu buskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Wiślica”WiślicaWiślica
Ziemia50°20′55″N 20°40′27″E/50,348611 20,674167
TERC (TERYT)

2601084

SIMC

0277470

Urząd miejskiOkopowa 8
28-160 Wiślica
Strona internetowa
Bazylika kolegiacka w Wiślicy Wnętrze bazyliki – prezbiterium bazyliki wiślickiej Dom Długosza Dzwonnica Park miejski Wiślicy Wizerunek Jana Długosza na XV w. polichromii ściennej w Domu Długosza w Wiślicy

Wiślica – miasto w Polsce, położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim, siedziba gminy Wiślica.

Prawa miejskie uzyskała w 1326, utraciła je w 1870 r. Status miasta odzyskała z dniem 1 stycznia 2018, stając się ludnościowo najmniejszym miastem Polski z 503 mieszkańcami, wypierając dotychczasowe Wyśmierzyce (920 mieszkańców w 2016 roku) o 45%. Dla porównania Kozy, największa pod względem ludności wieś Polski, liczy 12 529 mieszkańców (31 grudnia 2013). 1 stycznia 2019, pobliski Opatowiec odzyskując prawa miejskie stał się najmniejszym miastem Polski z 338 mieszkańcami, wypierając Wiślicę po zaledwie jednym roku posiadania tego tytułu.

W drugiej połowie XVI wieku Wiślica była miastem królewskim w powiecie wiślickim województwa sandomierskiego.

Położenie

Wiślica położona jest na Ponidziu, na lewym brzegu Nidy, w Nadnidziańskim Parku Krajobrazowym.

Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 776 z Buska-Zdroju do Kazimierzy Wielkiej.

Wiślica jest punktem początkowym szlak turystyczny niebieski niebieskiego szlaku turystycznego prowadzącego do Pińczowa oraz szlak turystyczny zielony zielonego szlaku turystycznego prowadzącego do Grochowisk. Przez miasto przebiega szlak Małopolska Droga św. Jakuba oraz Via Jagiellonica.

W Wiślicy przez długi czas kończyła swój bieg Świętokrzyska Kolej Dojazdowa. Obecnie od około 20 lat z uwagi na dewastację i kradzież znacznych fragmentów torowisk nie prowadzi się już pociągów na tym odcinku.

Historia

Według legendy nazwa osady pochodzi od imienia jej założyciela, księcia Wiślan Wiślimira, który wraz ze swoim otoczeniem miał przyjąć chrzest w 880 roku. Wspomina o tym tak zwana legenda panońska, czyli Żywot św. Metodego. Dokument mówi o przymusowym chrzcie pogańskiego księcia Wiślan. Dla części badaczy wzmianka ta była dowodem, że w IX wieku istniało silne państwo Wiślan ze stolicą w Wiślicy. Współcześnie jednak nie ma już wątpliwości co do stołecznej roli Krakowa w ich państwie.

Około 990 gród został włączony w obręb państwa Piastów. Wiślica stała się w tym czasie obok Krakowa i Sandomierza jednym z najważniejszych ośrodków administracyjnych w Małopolsce. Na początku XI wieku Bolesław Chrobry wzniósł nieopodal osady targowej gród obronny, którego zadaniem było strzec przeprawy przez Nidę. Przez Wiślicę przebiegał szlak handlowy prowadzący z Pragi i Krakowa na Ruś Kijowską.

W połowie X wieku na wyspie zwanej Regia powstał drugi warowny gród. Wiślica w XI wieku składała się więc z dwóch grodów, z których jeden stale obsadzony przez drużynę książęcą, miał typowo militarny charakter. Pomiędzy nimi rozwijała się osada handlowa z kościołem grodowym. W XI wieku zbudowano kościół św. Mikołaja. Pod koniec XI wieku osada została spalona, nie zatrzymało to jednak jej rozwoju. W 1135 Wiślica została splądrowana przez Rusinów i Połowców. Po śmierci Bolesława Krzywoustego i rozbiciu dzielnicowym Wiślica znalazła się w dzielnicy sandomierskiej.

Za panowania księcia Henryka Sandomierskiego Wiślica stała się ponownie jednym z najważniejszych małopolskich miast. Po weryfikacji wcześniejszych badań stwierdzono, że wszystkie budowle kamienne na Regii powstały nie wcześniej niż w drugiej połowie XII wieku. Książę ufundował w Wiślicy zgromadzenie kanoników oraz pierwszą wiślicką kolegiatę. Budowa kolegiaty została ukończona za rządów jego brata Kazimierza Sprawiedliwego.

Książę Kazimierz wyznaczył Wiślicę na główną siedzibę swojego dworu. Na Regii powstał pałac składający się m.in. z dwóch palatiów połączonych z kaplicami o kształcie rotundy. W tym samym czasie odbudowano gród położony na wschód od osady. Za panowania księcia Kazimierza Wiślica stała się ośrodkiem kultury i sztuki; w tym czasie powstała tu płyta wiślicka.

Szpitalny Kościół św. Ducha

W 1241 miasto zostało doszczętnie zniszczone podczas najazdu Mongołów. W połowie XIII wieku o Wiślicę toczyli długoletni spór książęta piastowscy. W 1291 miasto znalazło się we władaniu Władysława Łokietka. W 1292 książę został wygnany, a Wiślica znalazła się w granicach królestwa Wacława II. W 1304 Łokietek na czele węgierskich posiłków odzyskał Wiślicę.

Po zdobyciu przez Łokietka korony polskiej Wiślica stała się jednym z najważniejszych ośrodków królestwa. Przed 1326 uzyskała prawa miejskie. Odbywały się tu zjazdy rycerstwa małopolskiego oraz ogólnopolskiego. W 1347 król Kazimierz Wielki zatwierdził tu statuty wiślickie. W latach 60. XIV wieku Kazimierz Wielki wzniósł niewielki zamek i otoczył miasto obronnym murem z trzema bramami: Buską, Krakowską i Zamkową. Ufundował także trzecią i zachowaną do dzisiaj kolegiatę wiślicką.

6 grudnia 1382, po śmierci Ludwika Węgierskiego, w Wiślicy odbył się zjazd szlachty małopolskiej, podczas którego doszło do spotkania z poselstwem węgierskim.

12 marca 1409 w Krakowie król Jagiełło nadał Wiślicy prawo magdeburskie.

W XV wieku w Wiślicy oraz pobliskim Nowym Mieście Korczynie odbywały się zjazdy szlachty. Jan Długosz prowadził tu w tym czasie edukację synów króla Kazimierza Jagiellończyka.

Kazimierz Wielki - Seym w Wislicy

Miasto od czasów Kazimierza Wielkiego aż do rozbiorów było siedzibą sądu ziemskiego.

W XVI wieku miasto było ważnym ośrodkiem rzemieślniczym. Działało tu wówczas dwanaście cechów. W 1528 w Wiślicy powstały wodociągi, na których budowę zezwolił król Zygmunt I Stary. W 1540 roku Wiślica uzyskała przywilej de non tolerandis Judaeis.

Miejscowość związana z działalnością braci polskich. Józef Szymański w pracy „Szlakiem Braci Polskich” wspomina o działającym tu w XVI wieku zborze braci polskich.

W 1587 w Wiślicy miał miejsce sejm elekcyjny podczas którego nastąpiła podwójna elekcja: arcyksięcia Maksymiliana Habsburga oraz Zygmunta Wazy. Miasto zostało w tym czasie zajęte przez wojska Krzysztofa Zborowskiego, zwolennika arcyksięcia Maksymiliana. Ostatecznie na króla wybrany został Zygmunt Waza, któremu poparcia udzielił kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski. W 1606 w czasie rokoszu Zebrzydowskiego w Wiślicy odbył się zjazd zwolenników króla.

Miejscowość podupadła w XVII wieku, w czasie potopu szwedzkiego. W 1657 została zniszczona przez wojska Jerzego Rakoczego. W 1766 rozebrano zamek, w 1820 kościoły św. Marcina i Ducha Świętego, a pod koniec XIX wieku dawne mury miejskie. W 1869, po powstaniu styczniowym, Wiślica utraciła prawa miejskie.

W czasie I wojny światowej osada znalazła się na linii frontu. Austriacka artyleria ją zbombardowała, poważnie uszkadzając, między innymi, kolegiatę. Została ona odbudowana w latach 20. XX wieku.

Dom Długosza ok. 1915 roku

Podczas okupacji hitlerowskiej, w maju 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 2200 Żydów. W 3 października 1942 zostali wywiezieni do getta w Pińczowie, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani.

W 1958 w trakcie badań archeologicznych odkryto pozostałości dawnych, romańskich kościołów w podziemiach kolegiaty.

17 lipca 1966, podczas uroczystości 1000-lecia chrztu Polski, prymas Polski, kard. Stefan Wyszyński i abp Karol Wojtyła dokonali uroczystej koronacji figury Matki Bożej Łokietkowej, zwanej Uśmiechniętą, znajdującej się w ołtarzu głównym wiślickiej świątyni.

1 września 1974 miały miejsce uroczystości 50-lecia odnowienia wiślickiej kapituły kolegiackiej. Przewodniczył im metropolita krakowski abp Karol Wojtyła w asyście biskupów kieleckich i 60 księży.

W latach 1975–1998 Wiślica administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

1 października 2004 papież Jan Paweł II nadał wiślickiej świątyni godność bazyliki mniejszej.

7 września 2013 odbyło się wprowadzenie relikwii krwi Jana Pawła II do wiślickiej bazyliki mniejszej. Sobotniej Mszy świętej przewodniczył metropolita krakowski abp kard. Stanisław Dziwisz, który przy tej okazji wygłosił okolicznościową homilię.

W 2016 odbyły się konsultacje społeczne w sprawie nadania miejscowości statusu miasta, w których wzięły udział 302 osoby na 424 uprawnionych (frekwencja wyniosła 71%). Pomysł ten poparły 293 osoby (97% głosujących), przeciw głosowało 7 osób (2%), zaś 2 osoby (1%) wstrzymały się od głosu.

W maju 2019 pierwszy w historii tytuł honorowego obywatela miasta Wiślica otrzymał Piotr Gliński.

Zabytki

Rejestr zabytków nieruchomych

Do rejestru zabytków nieruchomych wpisane są obiekty:

Transport

Wiślica nie posiada pasażerskich połączeń kolejowych. Komunikację pasażerską zapewnia przedsiębiorstwo PKS Busko Zdrój oraz przewoźnicy prywatni. Miasto posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Kielcami, Krakowem, Katowicami, Buskiem, Kazimierzą Wielką, Miechowem, Żywcem, a w weekendy również z Lublinem.

Kultura

W związku z dużym nagromadzeniem materii zabytkowej, 20 maja 1966 roku z inicjatywy Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem powołano Muzeum Regionalne, które funkcjonuje obecnie jako Muzeum Archeologiczne w Wiślicy Oddział Muzeum Narodowego w Kielcach. Instytucja ma na celu opiekę nad całością wiślickiego zespołu zabytkowego obejmującego swoim zakresem ogół miejscowości. Podstawową misją Muzeum jest upowszechnianie historii miejscowości, która w doskonały sposób, poprzez namacalne świadectwa przeszłości, odzwierciedla przemiany zachodzące na terenie Polski począwszy od IX w. aż po współczesność.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki:

Świadkowie Jehowy

Sport

W miejscowości działa założony w 1948 klub sportowy LKS „Gród” Wiślica, który prowadzi sekcję piłki nożnej.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku , Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022  .
  2. ↑ Rejestr TERYT , Główny Urząd Statystyczny  .
  3. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2017 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, zmiany nazwy gminy oraz siedzib władz niektórych gmin (Dz.U. z 2017 r. poz. 1427).
  4. ↑ Urząd Statystyczny w Katowicach: Gmina wiejska Kozy. Statystyczne Vademecum Samorządowca 2014 . s. 1. .
  5. ↑ Dz.U. z 2018 r. poz. 2478 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2018 r. w sprawie nadania statusu miasta niektórym miejscowościom w województwie świętokrzyskim oraz ustalenia ich granic.
  6. ↑ 10 nowych miast w Polsce od 2019 roku , Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, 28 grudnia 2018   (pol.).
  7. ↑ KamilK. Włosowicz KamilK., Opatowiec najmniejszym miastem w Polsce? , Polskie Radio Kielce, 21 czerwca 2018   (pol.).
  8. ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku.; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.
  9. ↑ Bazylika Mniejsza pw. Narodzenia NMP w Wiślicy. Kielce: 2005, s. 7. ISBN 83-7442-259-9.
  10. ↑ Postmodernizm a pogański książę silny wielce. W: Michał Jurecki: Ponidzie. W świętokrzyskim stepie. Kraków: 2004, s. 94. ISBN 83-89676-16-8.
  11. ↑ E. Dąbrowska, Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym ziemi wiślickiej, Wrocław 1965, s. 44 nn.
  12. ↑ K. Żurowska, Kościół św. Mikołaja w Wiślicy na tle romańskich jednonawowych budowli sakralnych, Wiślica. Nowe badania i interpretacje, s. 57–60.
  13. ↑ Akta grodzkie i ziemskie, Lwów 1873. t. IV, s. 72.
  14. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  15. ↑ Ignacy Schiper, Dzieje handlu żydowskiego na ziemiach polskich, Warszawa 1937, s. 27.
  16. ↑ Józef Szymański, Szlakiem Braci Polskich.Przewodnik turystyczny po Kielecczyźnie., Kielce 1962, s. 124.
  17. ↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 341 .
  18. ↑ Relikwie bł. Jana Pawła II w Wiślicy. RadioMaryja.pl, 7 września 2013.
  19. ↑ a b c Kardynał Dziwisz: „Jan Paweł II kanonizowany w pierwszą niedzielę po Wielkanocy”. gazeta.pl, 8 września 2013. . .
  20. ↑ Wyniki konsultacji dotyczących nadania statusu miasta miejscowości Wiślica. 19 grudnia 2016.
  21. ↑ Wicepremier i minister kultury Piotr Gliński pierwszym honorowym obywatelem Wiślicy. polskieradio24.pl, 9 maja 2019. .
  22. ↑ TomaszT. Sajecki TomaszT., Koszarowa warownia w Wiślicy. Studium archeologiczne do rozplanowania przestrzennego wczesnośredniowiecznego stanowiska, „RADZYŃSKI ROCZNIK HUMANISTYCZNY”   (ang.).
  23. ↑ NinaN. Glińska NinaN., Wiślica we wczesnym średniowieczu w świetle dotychczasowych badań archeologicznych. Stan badań i problematyka badawcza   (ang.).
  24. ↑ pawie: Zburzył nielegalnie, buduje też nielegalnie? Po interwencji „Echa Dnia” stanie przed sądem. Echo Dnia, 20 sierpnia 2009. .
  25. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie , Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 5  .
  26. ↑ Klub Sportowy LKS „Gród” Wiślica. wislica.pl. .

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Miasta województwa świętokrzyskiego
Miasta
na prawach powiatu
stanowiące gminy miejskie
stanowiące gminy miejsko-wiejskie

Gmina Wiślica
Miasto
Części miasta
Wsie
Części wsi
  • Bezgłowie
  • Budzyń
  • Chałupki
  • Chochoł
  • Folwark
  • Gaj
  • Gluzy Poduchowne
  • Gluzy Szlacheckie
  • Grzybsko
  • Kobylniki Rządowe
  • Kobylniki-Lasek
  • Kobylniki-Wójtostwo
  • Komornicze-Książyzna
  • Na Wyspie
  • Nowa Wieś
  • Osiedle za Cmentarzem
  • Ośniki
  • Ośniki-Osiedle
  • Poddębie
  • Przedewsie
  • Scholasteria
  • Sielec Rządowy
  • Sielec Szpitalny
  • Stara Wieś
  • Stara Wieś
  • Stara Wieś
  • Wiślickie
  • Zagórze
  • Zagumnie Augustowskie
  • Załąki
  • Zawierzbie
  • Zielonki (Szczerbaków)
Przysiołki wsi

Powiat buski
Miasta
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Powiat pińczowski (1867–1939 i 1945–75)
Przynależność wojewódzka
Miasta (1867–1939 i 1945–75)
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1867–1939, 1945–54 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o podczas okupacji 1939–45 jednostkę włączono do Landkreis Miechów (dystrykt krakowski, GG)
  2. ↑ a b c d e f g h podczas okupacji 1939–45 jednostkę włączono do Landkreis Busko (dystrykt radomski, GG)
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasto):