Izbica Kujawska

Wygląd przypnij ukryj Izbica Kujawska

miasto w gminie miejsko-wiejskiej

Data założenia

XI w.

Prawa miejskie

1394–1870, 1973

Burmistrz

Marek Dorabiała

Powierzchnia

2,24 km²

Populacja (31.12.2022)
• liczba ludności
• gęstość

2461
1098,7 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 54

Kod pocztowy

87-865

Tablice rejestracyjne

CWL

Położenie na mapie gminy Izbica Kujawska

Izbica Kujawska

Położenie na mapie Polski

Izbica Kujawska

Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego

Izbica Kujawska

Położenie na mapie powiatu włocławskiego

Izbica Kujawska

52°25′10″N 18°45′37″E/52,419444 18,760278

TERC (TERYT)

0418084

SIMC

0985734

Urząd miejskiul.Piłsudskiego 32
87-865 Izbica Kujawska

Strona internetowa

BIP

Izbica Kujawska (niem. Mühlental) – miasto w Polsce położone w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie włocławskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Izbica Kujawska. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa włocławskiego. Miasto położone jest na Pojezierzu Kujawskim. Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. Izbica Kujawska liczyła 2461 mieszkańców.

Historia

Fragment Rynku

Początki miasta

W XI w. Izbica znalazła się w rękach, mającego wówczas duże znaczenie, rodu Awdańców. Dzięki korzystnemu położeniu wyróżniała się spośród innych miejscowości na tym obszarze. Duży wpływ na wzrost znaczenia Izbicy w okresie wczesnego średniowiecza było zorganizowanie parafii. Jeszcze w XII w. Izbica stała się ośrodkiem produkcyjnym i rzemieślniczym dla pobliskich wsi. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że na długo przed uzyskaniem praw miejskich była już określana jako miasteczko szlacheckie. Taki zapis pojawia się w źródle z 1311 r. Na mocy przywileju królewskiego od 1394 r. Izbica była miastem i miały się odbywać raz w tygodniu targi. Spowodowało to zacieśnienie stosunków łączących miasteczko i pobliskie wsie z całym regionem kujawskim. Za panowania Kazimierza Jagiellończyka przeszła w ręce rodu Kretkowskich. Wiek XV i XVI były bardzo pomyślne dla Izbicy. Ówcześni właściciele bardzo starali się rozwinąć miasteczko. Powoli rozwijał się przemysł. W okresie rzeczypospolitej szlacheckiej Izbica odgrywała pewną rolę gospodarczą. Nie można tego powiedzieć o funkcji administracyjnej, której jako takiej nie pełniła. W tym okresie liczyła ok. 200 mieszkańców. Posiadała ona przedmieście, jednak nie była otoczona murem obronnym. Niestety "potop szwedzki" w połowie XVII w. dotknął także Kujawy, a tym samym i Izbicę. Częste pożary, będące skutkiem działań wojennych, a także późniejszy rokosz Lubomirskiego i wojny w początkach XVIII w. rujnowały miasteczko. W 1735 roku miasto niemalże całkowicie spłonęło.

Pod zaborami

W 1796 r. władze państwa pruskiego wprowadziły nowy podział administracyjny, który obowiązywał do czasów Księstwa Warszawskiego. Do departamentu poznańskiego należały powiaty brzeski oraz radziejowski. Same miasta zostały zorganizowane w tzw. inspekcje, gdzie Izbica, wraz z Brdowem i Sompolnem należała do inspekcji włocławskiej. Izbica pod koniec XVIII w. była już bardzo zróżnicowana pod względem narodowościowym. Polacy nie stanowili nawet połowy ogółu ludności, w podobnej liczbie byli Żydzi, którzy zaczęli osadzać się tu w XVI w., a także duża liczba Niemców. Następował stały wzrost liczby ludności: 1810 r. – 855; 1827 r. – 1370; 1861 r. – 2127. 29 listopada 1830 r. wybuchło powstanie listopadowe w Królestwie Polskim. Doszło do działań zbrojnych koło Koła, Kłodawy i Ślesina. Po nieudanym zrywie narodowowyzwoleńczym w Izbicy nastąpił regres gospodarczy i demograficzny. W 1837 r. weszła do guberni kaliskiej. Izbica należała do powiatu kolskiego. W 1870 r. Izbica utraciła prawa miejskie.

Pochodził stąd Tomasz Kłossowski – dziedzic i powstaniec, który po konfiskacie mienia za udział w niepodległościowych zrywach został kowalem w Izabelinie. Z jego osobą wiążą się początki sanktuarium maryjnego w Licheniu Starym.

W wolnej Polsce

Po rozbrojeniu Niemców w listopadzie 1918 r. przystąpiono do organizowania władz polskich. W połowie 1919 r. powstało województwo łódzkie, do którego powiat kolski należał aż do 1938 r. W integracji środowiska ważną rolę odegrało szkolnictwo. W omawianym czasie w Izbicy działały dwie szkoły – katolicka i luterańska.

Ludność Izbicy Kujawskiej
rok	osób	rok	osób
XVII w.	200	1919	4500
1810	855	1946	1900
1827	1370	1976	2449
1861	2127	1998	2694
1880	3037	2002	2879
1905	3600	2004	2808

Wojna, która wybuchła 1 września 1939 r. zaskoczyła mieszkańców miasteczka, którzy o jej wybuchu dowiedzieli się z komunikatów. 3 września nad niebem Izbicy pojawiły się pierwsze samoloty niemieckie z celem zbombardowania miasta, zaś 13 września do miasta wkroczyły oddziały niemieckie. W czasie okupacji na początku 1940 r. polskie nazwy ulic i placów zostały zastąpione niemieckimi, samo zaś miasto w latach 1940-1945 zostało przemianowane na Mühlental. Represje dotknęły najbardziej Żydów. Bożnica została zamknięta, a Żydzi dla odróżnienia od innych narodowości zmuszeni byli nosić żółte gwiazdy na ubraniach. W tym celu wybudowano obóz w Chełmnie nad Nerem (Kulmhof), który rozpoczął działalność 8 grudnia 1941 r. Do tegoż właśnie obozu od połowy stycznia 1942 r. kierowano m.in. izbickich Żydów. 21 stycznia 1945 r. do Izbicy wkroczyły wojska radzieckie. W wyniku wojny liczba ludności miasteczka spadła o połowę, Żydzi zostali wymordowani. Wojnę i okupację przeżyło tylko 1900 mieszkańców osady. Miasteczko ponownie znalazło się w powiecie kolskim w województwie poznańskim. Została utworzona gmina wiejska Izbica Kujawska, która dzieliła się na 34 gromady. W 1958 r. miasteczko uzyskało status osiedla, a w 1973 r. po ponad stu latach przywrócono Izbicy prawa miejskie. W wyniku bardzo poważnej reformy administracyjnej z 1975 r., w wyniku której utworzono 49 województw, Izbica znalazła się w obrębie województwa włocławskiego. Z dniem 1 stycznia 1999 r. wszedł w życie nowy podział administracyjny. Utworzono 16 województw. Gmina Izbica Kujawska znalazła się w powiecie włocławskim, w województwie kujawsko-pomorskim.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Izbicy Kujawskiej w 2014 roku.

Zabytki

Kościół katolicki pw. Wniebowzięcia NMP w Izbicy Kujawskiej

Dawny kościół ewangelicki w Izbicy Kujawskiej

Dawna synagoga w Izbicy Kujawskiej

Megality W lasach Izbicy Kujawskiej znajdują się megalityczne grobowce kujawskie. W jednym z nich, co jest rzadkością, znajduje się pojedynczy pochówek kobiety. Ich wiek ocenia się na 5,5 tysiąca lat, są więc pośród najstarszych zabytków prehistorycznych na naszych ziemiach. Inne spośród czterech opisywanych megalitów znajdują się w pobliżu małych izbickich wiosek Wietrzychowice (Rezerwat Archeologiczny) i Sarnowo. Liczne budowle kurhanowe opisane przez Oskara Kolberga znikły w latach 30. XX w.

Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP Wzniesiony został w XV wieku, w stylu gotyckim. Murowany z cegły w układzie polskim. Jednonawowy z niższym i nieco węższym prezbiterium, zamkniętym wielobocznie. Na początku XX wieku dobudowano obszerną kruchtę i zakrystię, dobudowano także dzwonnicę. Wnętrze kryte jest stropem. Otwór tęczowy o wykroju półkolistym. Chór muzyczny o charakterze barokowym, wsparty na czterech słupkach. Okna ostrołukowe, w prezbiterium pierwotnie zamurowane. Elewacje wschodnie i zachodnie nawy zwieńczone szczytami wczesnobarokowymi z XVII w. Dachy dwuspadowe, kryte dachówką. Na nawie neogotycka wieżyczka na sygnaturkę. Dwa ołtarze boczne barokowe. Izbicka parafia administracyjnie należy do dekanatu izbickiego (diecezja włocławska).

Kościół ewangelicki Został zbudowany w latach 1907-1909 w stylu neogotyckim . Także krótko po wojnie spełniał swoje funkcje. Obecnie jest własnością prywatną. Przy kościele ocalał fragment cmentarza ewangelickiego.

Synagoga Pochodzi z połowy XIX wieku. Po II wojnie światowej obiekt wykorzystywany był na magazyn i sklep meblowy. W 2000 r. został przekazany gminie wyznaniowej z Wrocławia. Okupacja hitlerowska nie oszczędziła cmentarza żydowskiego, o jego istnieniu przypomina głaz z tablicą pamiątkową na wzgórzu.

Dworek

Jest to dawny dwór szlachecki, który w swej historii był już wielokrotnie przebudowany. Od połowy XVIII w. był siedzibą dziedziców izbickich. Właśnie w nim mieszkała, przez ok. 8 lat Tekla Krzyżanowska, późniejsza matka Fryderyka Chopina. Czasy świetności przypominają: jedna z bram wjazdowych z XIX w. i pozostałości okazałego parku.

Sport

W miejscowości działa Miejsko-Gminny Klub Sportowy "Kujawianka", założony w 1949 r. Klub w sezonie 2015/16 występował w III lidze, gr. kujawsko-pomorsko-wielkopolskiej. Aktualnie (sezon 2023/2024) występuje w IV lidze, gr. kujawsko-pomorskiej.

Transport

Izbica Kujawska jest lokalnym węzłem drogowym. Krzyżują się tu drogi wojewódzkie:

269 Sompolno – Izbica Kujawska – Kowal
270 Koło – Brdów – Izbica Kujawska – Brześć Kujawski

Przez miasto przebiega także linia wąskotorowa łącząca Izbicę z Sompolnem, Krośniewicami i Włocławkiem. Najbliższa stacja kolejowa znajduje się ok. 10 km od miasta, w miejscowości Babiak, na linii Gdynia-Chorzów.

Komunikację autobusową w Izbicy Kujawskiej zapewniają przedsiębiorstwa Kujawsko-Pomorski Transport Samochodowy, Zakład Usługowo-Transportowy w Rzadkiej Woli i PKS Konin. Można tu spotkać także sporadycznie autobusy PKS Turek. Miasto posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Włocławkiem, Kołem, Koninem, Toruniem, Łodzią, Bydgoszczą, Radziejowem i Wrocławiem.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki:
- parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny)
- Dom zakonny Księży Orionistów – Dom Nowicjatu
Świadkowie Jehowy:
- zbór Izbica Kujawska (Sala Królestwa ul. Kolska 79).

Zobacz też

Izbica Kujawska (stacja kolejowa)
Stara Synagoga w Izbicy Kujawskiej
Wietrzychowice, Rezerwat Archeologiczny.

Przypisy

↑ a b GUS, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 grudnia 2022 r. , stat.gov.pl (pol.).
↑ Izbica Kujawska w liczbach , Polska w liczbach , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ BłażejB. Nowicki BłażejB., Zarys historii Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Izbicy Kujawskiej - Izbica Kujawska Online , izbica-kujawska.com .
↑ Gmina Izbica Kujawska, Zaginione ślady społeczności ewangelickiej we Włocławku i okolicy .brak strony (książka)
↑ Izbica Kujawska. Cmentarz ewangelicki w Izbicy Kujawskiej. , luteranie.konin.pl .
↑ Skarb - Kujawianka Izbica Kujawska , www.90minut.pl .
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org .

Bibliografia

Kosman M., Izbica Kujawska - przeszłość i teraźniejszość, Rocznik Wielkopolski wschodniej, t.2, Poznań 1974.
Nowicki P., Ludność żydowska w Izbicy Kujawskiej w okresie międzywojennym (1918-1939), Włocławek 2004.
Folder Izbica Kujawska wydany przez Urząd Miejski, Izbica Kujawska 2001.

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona Urzędu Gminy i Miasta Izbica Kujawska.
http://izbica-kujawska.com/turystyka/grobowce.php
Izbica Kujawska Online.
Historia Żydów w Izbicy Kujawskiej na portalu Wirtualny Sztetl
Ochotnicza Straż Pożarna w Izbicy Kujawskiej
Izbica (1), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 329 .
Zagrodnica, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 275 .

Parafie dekanatu izbickiego

Izbica Kujawska

Części miasta wg TERYT	Bratkowo Morele Zagrodnica Zagrodnica-Kolonia
Nieoficjalna część miasta	Nowa Izbica

Gmina Izbica Kujawska

Siedziba gminy: Izbica Kujawska

Miasto	Izbica Kujawska
Wsie	Augustynowo Błenna Błenna A Błenna B Chociszewo Cieplinki Ciepliny Dębianki Długie Długie Parcele Dziewczopole Gaj Stolarski Gąsiorowo Gogoły Grochowiska Helenowo Hulanka Joasin Józefowo Kazanki Kazimierowo Komorowo Mchówek Mieczysławowo Modzerowo Naczachowo Nowa Wieś Obałki Pasieka Podhulanka Podtymień Pustki Rogóżki Skarbanowo Sokołowo Szczkowo Szczkówek Ślazewo Śmielnik Śmieły Świętosławice Świszewy Tymień Wietrzychowice Wiszczelice Wólka Komorowska Zakręty Zdrojówka Zdzisławin
Kolonie	Ciepliny-Budy Słubin Świszewy-Kolonia Zaborowo
Części miasta	Bratkowo Morele Zagrodnica Zagrodnica-Kolonia
Części wsi	Chotel-Kolonia Felicyn Góralewo Góry Góry Komorowskie Ignacewo Kalisz Kolonia Komorowo Komorowo-Majątek Lelechowo Libnerówka Nowe Wietrzychowice Pięć Chałup Pustynia Sobierajewo Szczkowo-Kolonia Szczkówek-Parcele Ślazewo Świętosławice Drugie Świętosławice Pierwsze
Osady wsi	Chotel Folusz Martanowo-Folwark
Część kolonii	Gołębiowo
Zniesiona część miasta	Nowa Izbica
Zniesiona część wsi	Sokołówek

Powiat włocławski

Miasta	Brześć Kujawski Chodecz Izbica Kujawska Kowal Lubień Kujawski Lubraniec
Gminy miejskie	Kowal
Gminy miejsko-wiejskie	Brześć Kujawski Chodecz Izbica Kujawska Lubień Kujawski Lubraniec
Gminy wiejskie	Baruchowo Boniewo Choceń Fabianki Kowal Lubanie Włocławek

Powiat kolski (1867–1975)

Siedziba powiatu – Koło

Przynależność wojewódzka	gubernia kaliska (1867–1915) woj. łódzkie (II RP) (1919–38) woj. poznańskie (II RP) (1938–39) woj. poznańskie (1945–75)
Miasta	Babiak (do 1870) Brdów (do 1870) Brudzew (do 1870) Dąbie Grzegorzew (do 1870) Izbica (Kujawska) (do 1870 i od 1973) Kłodawa (do 1870 i od 1925) Koło Sompolno (do 1870 i od 1973)
Osiedla (1954–72)	Izbica Kujawska (od 1958) Sompolno (od 1958)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Babiak (od 1973) Brudzew (do 1939 →) Budzisław (do 1954) Chełmno (do 1954) Czołowo (do 1954) Dąbie (od 1973) Drzewce (do 1954) Grzegorzew (od 1973) Izbica (Kujawska) (od 1870) Karszew (do 1954) Kłodawa Kłodawa (191?–2) Koło (od 1973) Kościelec Koźmin (do 1939) Krzykosy (do 1954) Lubotyń (do 1954) Lubstów (do 1874) Olszówka (od 1973) Osiek Mały (od 1973) Piotrkowice (do 1922 →) Sompolno (od 1874) Zagrodnica (do 1870)
Gromady (1954–72)	Babiak (1954–72) Bierzwienna Długa (1954–59) Błenna (1954–71) Bogusławice (1954–71) Boguszyniec (1954–58) Borysławice Kościelne (1954–71) Brdów (1954–71) Budzisław Stary (1954–61) Bylice Kolonia (1954–61) Chełmno (1954–72) Chruścin (1954–57) Dębina (1954–59) Dęby Szlacheckie (1954–59) Drzewce (1954–71) Dzierawy (1954–57) Grzegorzew (1954–72) Izbica Kujawska (osada) (1954–57) Izbica Kujawska (1954–72) Karszew (1954–59) Kiejsze (1954–61) Kłodawa (1960–72) Koło (1958–72) Kościelec (1954–72) Luboniek (1954–59) Lubstów (1954–71) Łuczywno (1954–59) Marianowo (1954–59) Mąkolno (1959–71) Mchówek (1954–59) Mieczysławowo (1954–61) Olszówka (1954–72) Osiek Mały (1960–72) Osiek Wielki (1954–71) Pomarzany Fabryczne (1954–71) Powiercie (1954–57) Przystronie (1954–58) Ruszków I (1954–61) Sokołówek (1954–59) Sompolno (1954–57) Sompolno (1971–72) Trzęśniew (1954–61) Umień (1954–61) Wiesiołów (1954–72) Wólka Komorowska (1954–57) Wrząca Wielka (1954–72) Zakrzewek (1954–58)

Miasta województwa kujawsko-pomorskiego

Miasta na prawach powiatu	Bydgoszcz Grudziądz Toruń Włocławek
Miasta powiatowe	Aleksandrów Kujawski Brodnica Chełmno Golub-Dobrzyń Inowrocław Lipno Mogilno Nakło nad Notecią Radziejów Rypin Sępólno Krajeńskie Tuchola Wąbrzeźno Świecie Żnin
Miasta gminne do 8 tys. mieszkańców	Barcin Bobrowniki Brześć Kujawski Chodecz Dobrzyń nad Wisłą Gąsawa Gniewkowo Górzno Izbica Kujawska Jabłonowo Pomorskie Janowiec Wielkopolski Kamień Krajeński Kcynia Kikół Kowal Kowalewo Pomorskie Lubień Kujawski Lubraniec Łabiszyn Łasin Mrocza Nieszawa Nowe Pakość Piotrków Kujawski Pruszcz Radzyń Chełmiński Skępe Strzelno Więcbork
Miasta gminne powyżej 8 tys. mieszkańców	Chełmża Ciechocinek Janikowo Koronowo Kruszwica Solec Kujawski Szubin

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938→***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954→***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→*)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989→***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965→****)
Grocholice (1485–1870, 1977→***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977→***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915→***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983→***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931→***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→**, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916→***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→*)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasto):