Nowy Korczyn

Wygląd przypnij ukryj Nowy Korczyn
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek w Nowym Korczynie
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

buski

Gmina

Nowy Korczyn

Prawa miejskie

1258–1869 i od 2019

Burmistrz

Paweł Zagaja

Powierzchnia

7,5 km²

Populacja (31.12.2021)
• liczba ludności
• gęstość


912
121,3 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 41

Kod pocztowy

28-136

Tablice rejestracyjne

TBU

Położenie na mapie gminy Nowy KorczynMapa konturowa gminy Nowy Korczyn, na dole znajduje się punkt z opisem „Nowy Korczyn”Nowy KorczynNowy Korczyn
Położenie na mapie PolskiMapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Nowy Korczyn”Nowy KorczynNowy Korczyn
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiegoMapa konturowa województwa świętokrzyskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Nowy Korczyn”Nowy KorczynNowy Korczyn
Położenie na mapie powiatu buskiegoMapa konturowa powiatu buskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowy Korczyn”Nowy KorczynNowy Korczyn
Ziemia50°17′57″N 20°48′32″E/50,299167 20,808889
TERC (TERYT)

2601034

SIMC

0256142

Urząd miejskiKrakowska 1
28-136 Nowy Korczyn
Strona internetowa

Nowy Korczyn – miasto w Polsce położone w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim, siedziba gminy Nowy Korczyn. Liczy ok. 1000 mieszkańców.

Miasto królewskie w powiecie wiślickim województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVI wieku. Prawa miejskie w latach 1258–1869 oraz ponownie od 1 stycznia 2019.

Położenie

Nowy Korczyn położony jest na Ponidziu, w otulinie Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego. Przez miasto przepływa rzeka Nida, która uchodzi do Wisły, ok. 3 km na wschód od miejscowości. Około 1 km na południe od centrum Nowego Korczyna, w miejscu dawnej przeprawy promowej przez Wisłę, zbudowano w 2020 r. nowy most żelbetowy. Miasto usytuowane jest w odległości ok. 65 km na południowy wschód od Kielc, 22 km od Buska-Zdroju i ok. 35 km od Tarnowa. W odległości ok. 10 km na północny wschód od Nowego Korczyna znajduje się miejscowość uzdrowiskowa Solec-Zdrój.

Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 79 z Bytomia do Warszawy oraz droga wojewódzka nr 973 z Tarnowa do Buska-Zdroju.

W miejscowości znajduje się przystań kajakowa, należąca do Oddziału PTTK z Buska-Zdroju. Przez miasto przechodzi szlak turystyczny zielony zielony szlak turystyczny z Wiślicy do Grochowisk.

Historia

Początki Nowego Korczyna

Pierwotnie osada handlowa położona na szlaku prowadzącym z Krakowa na Ruś Kijowską. W 1258 książę Bolesław Wstydliwy lokował tu miasto, nazwane dla odróżnienia od sąsiedniego Korczyna (obecnie Stary Korczyn) Nowym Miastem Korczynem. Przywilej dany został Hince, synowi Henryka – wójtowi nowomiejskiemu. Dokument lokacyjny Nowego Miasta stał się wzorem dla niektórych miast założonych później. Na prawie korczyńskim (ius Corcinense) lokowany był m.in. Skaryszew. Rok przed lokacją miasta książę Bolesław, wraz ze swoją żoną Kingą, ufundowali w Korczynie klasztor oo. franciszkanów. Położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych z Krakowa na Ruś, oraz z węgierskich Koszyc do Sandomierza przyczyniło się do szybkiego rozwoju miasta. Bliskość dworu książęcego, który często tu przebywał, a także położenie w pobliżu dwóch spławnych rzek (Nidy i Wisły) sprawiało, że osiedlali się tu kupcy i rzemieślnicy.

W 1300 wojska ruskie zniszczyły klasztor i miasto. Spaleniu uległ między innymi drewniany zamek książęcy. Na jego miejsce w połowie XIV wieku, król Kazimierz III Wielki wzniósł zamek królewski, który stał się jedną z najważniejszych siedzib monarszych w Polsce. Miasto zostało otoczone obronnymi murami i zabezpieczone dodatkowo sztucznie utworzonym jeziorem Czartoria. Na nowokorczyńskim zamku przebywał często dwór królewski. Dzięki centralnemu położeniu w Małopolsce Korczyn stał się miejscem zjazdów politycznych i zgromadzeń szlacheckich. W mieście rozwijały się handel i rzemiosło. W 1383 przebywał tu przez pewien czas, naradzając się ze swoim stronnikami, książę mazowiecki Siemowit IV, który poprzez małżeństwo z Jadwigą pragnął zdobyć koronę Polski.

Do 2. połowy XIX w. miejscowość nosiła nazwę Nowe Miasto Korczyn. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.

Rozkwit miasta

Podczas panowania Władysława Jagiełły zamek w Nowym Korczynie był ulubioną rezydencją tego monarchy, który przebywał w nim w sumie 83 razy. W 1404 odbył się tu zjazd rycerstwa Korony zwołany przez Władysława Jagiełłę. Celem zjazdu było ustalenie podatku na wykupienie z rąk krzyżaków ziemi dobrzyńskiej. 14 sierpnia 1409 Jagiełło przyjął w Korczynie posłów krzyżackich, którzy wręczyli mu akt wypowiadający wojnę Królestwu Polskiemu (wielka wojna z zakonem krzyżackim). W 1438 w Korczynie miał miejsce walny zjazd, na trakcie którego obradowano w sprawie przyjęcia przez króla Władysława korony czeskiej. Ostatecznie koronę przyjęto, ale dla królewskiego brata Kazimierza. 25 kwietnia 1438 sprzeciwiający się sojuszowi z czeskimi husytami kardynał Zbigniew Oleśnicki zawiązał w Korczynie konfederację.

W 1439 w Nowym Mieście Korczynie zawiązano z kolei konfederację polskich husytów pod wodzą Spytka z Melsztyna. Konfederacja ta skupiła opozycję przeciwną faktycznym rządom Oleśnickiego w Polsce. Kardynał przebywał w tym czasie z małoletnim królem Władysławem na nowokorczyńskim zamku.

Wojska husyckie zebrały się w pobliskim Piasku Wielkim, skąd wyruszyły w kierunku Nowego Miasta. Konfederaci zatrzymali się na zakolu Nidy pod Grotnikami. Spytko zamierzał umocnić się tu taborem na wzór czeski, jednak nie zdążył się przygotować. 4 maja 1439 wojska królewskie pod dowództwem kardynała rozbiły konfederatów w bitwie pod Grotnikami.

W 1461 król przyjął w Korczynie poselstwa od Jerzego z Podiebradów, chana tatarskiego oraz margrabiego branderburskiego. W 1465 zjazd szlachty małopolskiej i delegatów wielkopolskich obradował tu w sprawie środków na prowadzenie wojny z Krzyżakami. W czasie zjazdu uchwalono także statut nowokorczyński. W 1470 Kazimierz Jagiellończyk przyjął w Korczynie legata papieskiego oraz Rafała Leszczyńskiego, przybywającego z misją od cesarza Fryderyka III. 9 października 1479 wielki mistrz krzyżacki Martin Truchsess von Wetzhausen złożył na zamku w Korczynie hołd lenny polskiemu królowi.

Tradycja zjazdów rycerskich sprawiła, że w Nowym Mieście Korczynie odbywały się sejmiki generalne Prowincji Małopolskiej. Na trzy tygodnie przed sejmem walnym zbierali się tu posłowie i senatorowie z województw: sandomierskiego, lubelskiego, krakowskiego, wołyńskiego i podolskiego, aby porównać i połączyć uchwały i żądania sejmików wojewódzkich i ziemskich. Miasto było siedzibą starostwa grodowego, jednego z sześciu w województwie sandomierskim. W Korczynie od przełomu XIV i XV w. aż do upadku I Rzeczypospolitej, odbywały się sądy grodzkie dla powiatów wiślickiego i pilźnieńskiego, a po 1764 r. na przemian z Pilznem.

W 1474 w mieście miał miejsce wielki pożar, po którym Korczyn zwolniono na 12 lat z wszelkich czynszów, robocizn i danin. W XVI wieku miasto nawiedziły kolejne dwa pożary. W 1531 r. król Zygmunt I zezwolił na pobieranie na rzecz miasta cła mostowego i grobelnego. W 1549 Zygmunt II August wyposażył szpital miejski. W korczyńskim rzemiośle dominowało w tym czasie piwowarstwo, a także związane z nim młynarstwo. W 1564 miasto posiadało 24 łany. Istniało tutaj 19 warzelni piwa i 22 słodownie. Znajdowało się tu 148 domów mieszczańskich, 3 młyny oraz 7 jatek rzeźniczych. W mieście znajdowały się także domy wzniesione przez senatorów dla wygody na czas zjazdów sejmikowych. Nowe Miasto miało w tym czasie 57 rzemieślników i 6 kramarzy. Korczyn posiadał własne wodociągi i łaźnie, na których budowę zezwolił w 1578 król Stefan Batory. Osiem razy do roku w mieście odbywały się wielkie jarmarki zbożowe. Zakupione w Korczynie zboże spławiane było Wisłą do Gdańska. W mieście powstawały liczne spichlerze. Posiadało ono także własną wagę ze specjalną, uznawaną w całej Polsce, miarą nowokorczyńską. W 1566 wybudowano nowy ratusz. W 1568 wykopano kanał zasilający sztuczne jezioro wodą z Nidy. W 1569 król Zygmunt August potwierdził prawa miejskie Nowego Korczyna. Pierwotny przywilej lokacyjny uległ zniszczeniu w trakcie jednego z pożarów. Od 1589 w mieście działała wytwórnia rusznic, dział oraz prochu. Przywilej na wyrabianie prochu otrzymał puszkarz Kraska pod warunkiem dostarczania bezpłatnie 2 kamieni prochu do zamku, a także wyrabiania w razie potrzeby prochu w cenie 20 groszy od kamienia. Przed zniszczeniem miasta przez Szwedów w 1657, liczba domów wzrosła do 266.

Upadek

Korczyn podupadł w XVII wieku. Po przeniesieniu dworu królewskiego z Krakowa do odległej Warszawy, rola polityczna małopolskiej szlachty osłabła, a wraz z nią znaczenie korczyńskich sejmików. W 1606 Korczyn zajęli i złupili rokoszanie Mikołaja Zebrzydowskiego. W 1607 pożar zniszczył niemal całe miasto. Ogromne zniszczenia przyniosły wojny, a szczególnie potop szwedzki oraz najazd Rakoczego. W 1657 miasto zostało spalone i splądrowane. Zniszczeniu uległy archiwa grodzkie i miejskie. Korczyn został ponownie zajęty i zniszczony przez Szwedów w 1702 w trakcie III wojny północnej. W mieście w 1701 i 1707 wybuchały zarazy.

W podźwignięciu miasta, nie pomogły nowe przywileje Augusta III Sasa z 1748 oraz Stanisława Augusta Poniatowskiego z 1773. Na skutek rozbiorów Polski Nowy Korczyn znalazł się na granicy państw, co spowodowało zatamowanie stosunków handlowych z terenami położonymi za Wisłą.

W 1794 przez Nowe Miasto przemaszerowały wojska Tadeusza Kościuszki obozujące w pobliskich Winiarach. 30 kwietnia 1794 szlachta sandomierska ogłosiła tu przystąpienie do powstania.

W XIX wieku w mieście miały miejsce trzy wielkie pożary, w 1811, 1855 i 1857. Miasto było też często zalewane przez Nidę i Wisłę. W 1860 Nowy Korczyn miał 3319 mieszkańców, w tym 2370 Żydów zamieszkujących głównie dzielnicę nad Nidą, na zachód od Rynku. Ludność Korczyna prowadziła jeszcze w XIX wieku handel zbożem i produktami rolniczymi, w głównej mierze utrzymywała się jednak z rolnictwa. W 1869 Korczyn utracił prawa miejskie.

Gmina żydowska w Nowym Korczynie

Pierwsi Żydzi pojawili się w mieście już na początku XVI wieku, pierwszy raz ich obecność w Nowym Korczynie jest poświadczona w 1530. Nieco później powstał kahał. W 1659 król Jan Kazimierz Waza nadał przywilej nowokorczyńskim Żydom, a miejscowy rabin był nawet faktorem Augusta III. W latach 1823–1867 Rosjanie ograniczyli osadnictwo żydowskie w mieście, ze względu na jego przygraniczne położenie. W 1921 w Nowym Korczynie było 2478 Żydów (67,3% ludności). Niemcy założyli tu getto, w którym zamknęli około 4 tys. osób. Jesienią 1942 wszyscy zostali wywiezieni do obozu zagłady w Treblince.

Nowy Korczyn w XX wieku

Między 15–24 września 1914 toczyły się na tych terenach ciężkie walki formującego się dopiero I Pułku Piechoty Legionów Polskich dowodzonego przez Józefa Piłsudskiego. Na tym ważnym dla trwałości frontu austriackiego odcinku legioniści prowadzili działania obronne powstrzymujące postępy ofensywy rosyjskiego korpusu kawalerii gen. Aleksandra Nowikowa. Ze względu na nieprzychylne nastawienie mieszkańców miejscowości do oddziałów legionowych Piłsudski wprowadził na terenie osady stan wojenny (nie uczynił tego w żadnej innej miejscowości).

W czasie kampanii wrześniowej w 1939 Nowy Korczyn znalazł się na trasie przemarszu wycofującej się Armii „Kraków”, a miejscowy klasztor gościł przez noc dowódcę armii, gen. Antoniego Szyllinga.

W 1944 miejscowość znalazła się w granicach partyzanckiej Republiki Pińczowskiej. W nocy z 24 na 25 lipca doszło do ataku oddziału Armii Krajowej na posterunek żandarmerii w Nowym Korczynie. Walka trwała przeszło dwadzieścia godzin. Żandarmi zabarykadowali się w piętrowym budynku, zamienionym w obronny bunkier. Mimo przewagi liczebnej, kolejne ataki partyzantów załamywały się. Do przełomu doszło gdy do walki włączył się oddział Batalionów Chłopskich pod dowództwem Jana Pszczoły Wojnara. Na jego rozkaz budynek został oblany naftą przy pomocy ręcznej sikawki straży pożarnej, a następnie podpalony. Partyzanci ujęli i stracili 12 żandarmów oraz 8 policjantów granatowych.

Do 1954 miejscowość była siedzibą gminy Nowy Korczyn (gmina 1870–1954), w latach 1954–1972 należała i była siedzibą władz gromady Nowy Korczyn. W latach 1975–1998 Nowy Korczyn administracyjnie należał do województwa kieleckiego.

W 1960 osada miała 1712 mieszkańców.

Konsultacje lokalne w sprawie nadania statusu miasta (2018)

W efekcie rozmów i spotkań z mieszkańcami Nowego Korczyna, którzy wstępnie przychylnie odnieśli się do planów samorządu, w ciągu roku miały zostać przeprowadzone formalne konsultacje. Rada Gminy Nowy Korczyn przyjęła 26 lutego 2018 uchwałę (w formie apelu) w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich. Apel ten zakłada pominięcie wszystkich obowiązujących w tym względzie procedur w celu „upamiętnienia bohaterskiej walki polskich powstańców, zadośćuczynienie dotychczas wyrządzonym krzywdom oraz uczczenia 100 rocznicy odzyskania przez państwo polskie niepodległości i 155 rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego”. Apel trafił do MSWiA, w związku z czym minister podjął decyzję o wszczęciu procedury odnośnie do nadania statusu miasta Nowemu Korczynowi, występując do Rady Gminy o przedstawienie opinii poprzedzonej przeprowadzeniem konsultacji z mieszkańcami. Konsultacje odbyły się w terminie od 9 lipca do 10 sierpnia 2018. Za przywróceniem Nowemu Korczynowi praw miejskich opowiedziało się 995 osób, czyli 85,6% mieszkańców biorących udział w głosowaniu. Na „nie” było 115 osób, a 63 osoby wstrzymały się od głosu. Licząc na odzyskanie praw miejskich „skróconą” ścieżką legislacyjną (patrz niżej), t.zn. 1 stycznia 2019, wójt Nowego Korczyna złożył 31 sierpnia 2018 wniosek w MSWiA. 1 stycznia 2019 status miasta został przywrócony.

Zabytki

Zabytki niezachowane

Sport

W mieście, od 1933 roku, działa klub piłki nożnej, Wisła Nowy Korczyn, grający w A klasie.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Nowy Korczyn – dane demograficzne. polskawliczbach.pl, 2020-12-31. .
  2. ↑ Rejestr TERYT , Główny Urząd Statystyczny  .
  3. ↑ Przeglądanie TERYT (Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. .
  4. ↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.
  5. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 56–57.
  6. ↑ a b Dz.U. z 2018 r. poz. 2478 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2018 r. w sprawie nadania statusu miasta niektórym miejscowościom w województwie świętokrzyskim oraz ustalenia ich granic.
  7. ↑ 10 nowych miast w Polsce od 2019 roku.
  8. ↑ a b c Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880–1885, Tom IV, s. 395–396.
  9. ↑ Korczyn Stary i Nowy, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 123 .
  10. ↑ Feliks Kiryk, Urbanizacja Małopolski: województwo sandomierskie: XIII-XVI wiek, Kilece 1994, s. 18.
  11. ↑ A.Gąsiorowski, Itinerarium króla Władysława Jagiełły 1386–1434, Warszawa 1972.
  12. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  13. ↑ a b c d e f Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965–1967, Tom I, s. 519.
  14. ↑ Nowe Miasto Korczyn, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 395 .
  15. ↑ „My z nich wszyscy”, „Rzeczpospolita” – Plus minus” z 28/29 października 2017 r., s. 39.
  16. ↑ Jerzy Ślaski, Polska Walcząca, t. 5-6, Warszawa 1986, s. 316.
  17. ↑ Nowy Korczyn chce odzyskać prawa miejskie.
  18. ↑ Nowy Korczyn znów będzie miastem? , Wrota Świętokrzyskie, 6 lutego 2018  .
  19. ↑ Uchwała Nr XXXIV/239/2018 Rady Gminy Nowy Korczyn z dnia 26 lutego 2018 roku przyjmująca „Apel Rady Gminy Nowy Korczyn w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich”.
  20. ↑ Odpowiedź na interpelację nr 21420 w sprawie przywrócenia praw miejskich miejscowościom, które zostały ich pozbawione w wyniku represji carskich.
  21. ↑ Obwieszczenie.
  22. ↑ Mieszkańcy chcą, by Nowy Korczyn był znowu miastem. 85 procent „na tak”!
  23. ↑ Wniosek już u ministra! Nowy Korczyn coraz bliżej odzyskania praw miejskich.
  24. ↑
  25. ↑ a b c d e f g h Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie , Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 2–3  .
  26. ↑ Według artykułu Janusza Kędrackiego z Gazety Wyborczej, z 17 lipca 2005 – kopia w serwisie regionalnym wici.info.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Miasta województwa świętokrzyskiego
Miasta
na prawach powiatu
stanowiące gminy miejskie
stanowiące gminy miejsko-wiejskie

Gmina Nowy Korczyn
Miasto
Wsie
Integralne
części wsi
Części nieofic.

Powiat buski
Miasta
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Powiat stopnicki (1867–1948)
Przynależność wojewódzka
Miasta
(1867–1948 →)
Gminy wiejskie
(1867–1948 →)
Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce):