Krystyna Janda

Wygląd przypnij ukryj Krystyna Janda
Ilustracja
Krystyna Janda
Data i miejsce urodzenia

18 grudnia 1952
Starachowice

Zawód

aktorka

Współmałżonek

Andrzej Seweryn
(1974−1979; rozwód)
Edward Kłosiński (1981−2008; jego śmierć)

Lata aktywności

od 1973

Zespół artystyczny
Teatr „Polonia” w Warszawie
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Kawaler Orderu Sztuki i Literatury (Francja)
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”
Faksymile
Strona internetowa

Krystyna Jolanta Janda (ur. 18 grudnia 1952 w Starachowicach) – polska aktorka filmowa i teatralna, reżyserka, prozaiczka, felietonistka i piosenkarka. Współzałożycielka i prezeska Fundacji Krystyny Jandy na rzecz Kultury (od 2004) oraz dyrektorka artystyczna powołanych przez fundację Teatru „Polonia” oraz Och-Teatru w Warszawie.

Karierę rozpoczęła jeszcze w trakcie studiów, występując w produkcjach telewizyjnych. Jej debiutem kinowym była główna rola reżyserki Agnieszki w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru (1976), która zapewniła jej popularność w kraju. Od tamtej pory wystąpiła w siedmiu wielokrotnie nagradzanych fabularnych i dokumentalnych filmach tego twórcy. Jej pozycję wzmocnił udział w filmach Granica w reżyserii Jana Rybkowskiego (1977), Golem Piotra Szulkina (1979), Kochankowie mojej mamy Radosława Piwowarskiego (1985), Dekalog II Krzysztofa Kieślowskiego (1988), Stan posiadania (1988) i Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową Krzysztofa Zanussiego (2000) oraz miniserialu Modrzejewska (1989). Międzynarodowe uznanie przyniosła jej rola Antoniny Dziwisz w filmie Przesłuchanie Ryszarda Bugajskiego (1982). Grała również w filmach produkcji niemieckiej, francuskiej i węgierskiej, m.in. w nagrodzonym Oscarem filmie Mefisto (1981).

Była etatową aktorką w Teatrze Ateneum w Warszawie (1975–1987) i Teatrze Powszechnym w Warszawie (1987–2005). Wyreżyserowała także film Pestka (1995) na podstawie prozy Anki Kowalskiej, a także liczne spektakle sceniczne i spektakle telewizyjne. Brała udział w kilku projektach muzycznych, m.in. nagranym w duecie z Markiem Grechutą albumie W malinowym chruśniaku (1984). Przyjaźniła się z Agnieszką Osiecką do jej śmierci w 1997 roku, a owocem tej relacji jest m.in. wciąż grany przez Jandę na deskach Och-Teatru monodram Biała bluzka (2010).

Życiorys

Urodziła się i wychowała w Starachowicach. Jest córką Zdzisławy z d. Janickiej (zm. 2019) i Ryszarda Jandy, inżyniera pochodzenia czeskiego. Gdy miała półtora roku, zamieszkała z dziadkami, ponieważ ojca przeniesiono służbowo do Ursusa. Skończywszy siedem lat, zamieszkała z rodzicami. W dzieciństwie uczęszczała do szkoły muzycznej.

Jest absolwentką warszawskiego Państwowego Liceum Plastycznego, uczyła się również w studium baletowym. W 1975 ukończyła z wyróżnieniem studia magisterskie na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie.

Jako aktorka debiutowała w czasie studiów rolą Maszy Kułyginy w dramacie Trzy siostry Antona Czechowa w reżyserii Aleksandra Bardiniego w Teatrze Telewizji w 1974; w tym samym roku zagrała rolę Manekina 34 w ulicznej grotesce scenicznej Bal manekinów Brunona Jasieńskiego w reżyserii Janusza Warmińskiego. W 1976 zagrała Doriana Graya w Portrecie Doriana Graya Oscara Wilde’a w adaptacji Johna Osborne’a i reżyserii Andrzeja Łapickiego w Teatrze Małym w Warszawie. W latach 1976–1987 była aktorką Teatru Ateneum w Warszawie.

Po raz pierwszy na ekranie pojawiła się w 1973 w serialu Czarne chmury jako dziewczyna tańcząca na chłopskim weselu, ale dopiero rola Agnieszki w filmie Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru (1976) była przełomem w jej karierze artystycznej. Grywa najczęściej postacie kobiet silnych i zdecydowanych o bogatym życiu wewnętrznym. Do najbardziej znanych należą jej role w filmach – oprócz Człowieka z marmuru – Człowiek z żelaza, Przesłuchanie oraz Kochankowie mojej mamy. Na estradzie Janda debiutowała w 1977 na XV Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu piosenką Guma do żucia z muzyką i do słów Marka Grechuty.

Od lat 80. gra nieprzerwanie w filmach kinowych i telewizyjnych oraz w sztukach teatralnych. Ponadto reżyseruje w teatrze i telewizji, ma na koncie reżyserię filmu fabularnego Pestka, według kultowej powieści o miłości autorstwa Anki Kowalskiej. W teatrze zagrała około 60 ról od antyku przez Szekspira do współczesnego repertuaru teatralnego polskiego i światowego. Przy czym ma na swoim koncie sukcesy właściwie we wszystkich gatunkach scenicznych. Największym sukcesem była Medea Eurypidesa. Miała w swoim repertuarze wiele monodramów, z których każdy był sukcesem. Zagrała także około 45 ról od klasycznych do współczesnych w Teatrze Telewizji oraz około 50 ról w filmach fabularnych. Wystąpiła w 6 filmach Andrzeja Wajdy. Poza Człowiekiem z marmuru kontynuowała współpracę z reżyserem w jego kolejnych dziełach, jak np.: Człowiek z żelaza, Dyrygent, czy Bez znieczulenia.

Jest laureatką wielu nagród przyznawanych w Polsce, jak i na świecie. Za rolę w Przesłuchaniu otrzymała nagrodę dla najlepszej aktorki na 43. MFF w Cannes, a za rolę w filmie Zwolnieni z życia Waldemara Krzystka – Srebrną Muszlę na MFF w San Sebastián. Za rolę w filmie niemiecko-francuskim Laputa knerii Helmy Sanders-Brahms została nagrodzona na MFF w Montrealu.

Gra, śpiewa, reżyseruje, pisze felietony, wydała pięć albumów studyjnych i pięć książek. Pisuje felietony m.in. do magazynu „Poradnik Domowy, a wcześniej także do miesięczników „Pani” oraz „Uroda”, występuje w reklamach telewizyjnych. Prowadzi blog.

Wielokrotnie nagradzana jako najpopularniejsza i najbardziej ceniona aktorka w Polsce. W 1998 w ankiecie „Koniec wieku” przeprowadzonej przez tygodnik „Polityka” została wybrana do grona najwybitniejszych aktorów XX wieku. W maju 2006 otrzymała nagrodę Medaille Charlemagne pour des Medias Européens (Medal Karola Wielkiego Europejska nagroda mediów) za wybitny dorobek aktorski, zaangażowanie w europejskie porozumienie między Wschodem i Zachodem oraz walkę o równouprawnienie kobiet. W tym samym roku za rolę Tonki Babić w spektaklu Ucho, gardło, nóż (w jej własnej reżyserii) została nagrodzona prestiżowym Feliksem Warszawskim.

W 2000 odbyła jedną z największych tras teatralnych w historii polskiego teatru (Sto twarzy Krystyny Jandy). W ciągu dwóch miesięcy zagrała 48 spektakli w 8 największych miastach Polski.

W 2005 podjęła także – jako pierwsza w Polsce – wyzwanie stworzenia własnego, niepublicznego teatru w Warszawie, Teatru „Polonia”, powstałego w miejscu dawnego kina „Polonia”, kupionego na własność przez artystkę i prowadzonego przez Fundację Krystyny Jandy na rzecz Kultury. 16 stycznia 2010 Fundacja Krystyny Jandy na rzecz Kultury świętowała otwarcie nowej sceny nazwanej Och-Teatr, mieszczącej się w Warszawie przy ulicy Grójeckiej w sali dawnego kina „Ochota”.

Zasiada w Radzie Nadzorczej Fundacji Okularnicy.

We wrześniu 2015 na rynku pojawiły się kosmetyki sygnowane jej nazwiskiem. Pojawiała się też w kampaniach reklamowych marek, takich jak Art & Diamonds Soraya, Eurobanku, Telekomunikacji Polskiej SA czy Lipton.

30 grudnia 2020, po tym, jak poinformowała w mediach społecznościowych, że zaszczepiła się poza kolejnością przeciw COVID-19 na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym, stała się centralną postacią tzw. afery szczepionkowej. W 2022 roku wzięła udział w europejskim filmie animowanym na rzecz zdrowia publicznego i budowania pierwszego aliansu przeciw depresji w Polsce.

Życie prywatne

W latach 1974–1979 była żoną aktora Andrzeja Seweryna, z którym ma córkę, Marię. W 1981 poślubiła Edwarda Kłosińskiego (zm. 5 stycznia 2008), z którym ma dwóch synów, Adama i Jędrzeja. Mieszka w podwarszawskim Milanówku.

Dorobek artystyczny

Krystyna Janda w spektaklu "Shirley Valentine" (adaptacja sztuki Willy’ego Russella), 1991

Filmografia

Spektakle (jako aktorka - wybór)

Publikacje

Portret autorstwa Zbigniewa Kresowatego

Ordery i odznaczenia

Odcisk dłoni i podpis Jandy na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach Gwiazda Krystyny Jandy w Alei Gwiazd w Łodzi Gwiazda Krystyny Jandy na Alei Gwiazd w Krakowie Inne nagrody i wyróżnienia Miejsce na liście najcenniejszych osobowości show-biznesu w Polsce według Forbesa

Nagrody

Uwagi

  1. W rzeczywistości już po północy w dniu 19 grudnia.

Przypisy

  1. Dziennik – wpis na 30 maja 2012 , krystynajanda.pl, 30 maja 2012  .
  2. a b BIAŁA BLUZKA - spektakl Och-Teatr, Warszawa , ochteatr.com.pl  .
  3. Powroty do rodzinnego gniazda. Interia.pl. .
  4. Janicka i Janda 2004 ↓, s. 14.
  5. Janicka i Janda 2004 ↓, s. 17.
  6. Janicka i Janda 2004 ↓, s. 18.
  7. Janicka i Janda 2004 ↓, s. 21.
  8. Krystyna Janda: Kwarantanna remanenty. instagram.com, 2020-04-07. . (pol.).
  9. a b c d Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Lubomir Mackiewicz (red.), Anna Żołna (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1993, s. 239. ISBN 83-223-2644-0.
  10. Jacek Szczerba: Wykuwanie „Człowieka z marmuru”. Rozmowa z Krystyną Jandą. wyborcza.pl, 2016-08-22. .
  11. krystynajanda.pl/felietony.
  12. „Felietony Krystyny Jandy”. kobieta.gazeta.pl. ., kobieta.gazeta.pl/poradnik-domowy.
  13. K. Janda, Różowe tabletki na uspokojenie, wyd. WAB, Warszawa 2003, s. 4.
  14. „Dziennik” – blog Krystyny Jandy.
  15. Ankieta „Polityki”. krystynajanda.pl, 17 sierpnia 1998. .
  16. Teatr „Polonia”.
  17. Fundacja Krystyny Jandy na rzecz Kultury.
  18. Historia fundacji. ochteatr.com.pl. . .
  19. http://www.krs-online.com.pl/fundacja-okularnicy-imienia-agnieszki-krs-85688.html.
  20. Krystyna Janda wchodzi na rynek kosmetyków. .
  21. Janda. janda.pl. .
  22. Janda, Mann i Lipnicka w kampanii 'Lipton. Łyk inspiracji'. wirtualnemedia.pl. .
  23. Afera szczepionkowa: wszystkie wersje wydarzeń wg Krystyny Jandy , fakt.pl, 5 stycznia 2021  .
  24. Szczepienia gwiazd. Ujawniono treść e-maila, którego miała rozsyłać fundacja Krystyny Jandy , Bankier.pl, 3 stycznia 2021  .
  25. Krystyna Janda przeprasza rektora WUM. "Wprowadziłam w błąd opinię publiczną" , wiadomosci.onet.pl, 5 stycznia 2021  .
  26. Instytut Teatralny, Warszawa. Krystyna Janda w europejskim filmie animowanym zachęca do zrobienia sobie testu na depresję | e-teatr.pl , Teatr w Polsce - polski wortal teatralny   (pol.).
  27. Warszawa: Alians Przeciw Depresji , aliansprzeciwdepresji.org   (pol.).strona główna serwisu
  28. JL: Krystyna Janda i Andrzej Seweryn: O ich rozstaniu zdecydowała gosposia. film.interia.pl, 2016-09-16. . (pol.).
  29. Beata Rowicka: Zrób to sama, nie umiesz? Rozmowa z Krystyną Jandą. newsweek.pl, 2011-09-28. . (pol.).
  30. Milanówek czyta – Spotkanie z Krystyną Jandą , obiektywna.pl, 14 października 2016   (pol.).
  31. Trzy siostry, Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia).  .
  32. UCHO, GARDŁO, NÓŻ - spektakl Teatr Polonia, Warszawa , teatrpolonia.pl  .
  33. BOSKA! - spektakl Teatr Polonia, Warszawa , teatrpolonia.pl  .
  34. DANCING - spektakl Teatr Polonia, Warszawa , teatrpolonia.pl  .
  35. PAN JOWIALSKI - spektakl Teatr Polonia, Warszawa , teatrpolonia.pl  .
  36. WEEKEND Z R. - spektakl Och-Teatr, Warszawa , ochteatr.com.pl  .
  37. DANUTA W. - spektakl Teatr Polonia, Warszawa , teatrpolonia.pl  .
  38. ZMIERZCH DŁUGIEGO DNIA - spektakl Teatr Polonia, Warszawa , teatrpolonia.pl  .
  39. MARIA CALLAS. MASTER CLASS - spektakl Och-Teatr, Warszawa , ochteatr.com.pl  .
  40. MATKI I SYNOWIE - spektakl Teatr Polonia, Warszawa , teatrpolonia.pl  .
  41. POMOC DOMOWA - spektakl Och-Teatr, Warszawa , ochteatr.com.pl  .
  42. ZAPISKI Z WYGNANIA - spektakl Teatr Polonia, Warszawa , teatrpolonia.pl  .
  43. LILY - spektakl Och-Teatr, Warszawa , ochteatr.com.pl  .
  44. ALEJA ZASŁUŻONYCH - spektakl Teatr Polonia, Warszawa , teatrpolonia.pl  .
  45. MY WAY - monolog Krystyny Jandy - spektakl Teatr Polonia, Warszawa , teatrpolonia.pl  .
  46. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 października 2002 r. o nadaniu orderów i odznaczeń (M.P. z 2003 r. nr 6, poz. 81).
  47. Wręczono złote medale „Gloria Artis”. e-teatr.pl, 2005-09-10. .
  48. Prezydent odznaczył ludzi kultury. prezydent.pl, 17 stycznia 2011. .
  49. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 stycznia 2011 r. o nadaniu orderów i odznaczenia (M.P. z 2011 r. nr 32, poz. 384).
  50. Hiacynt – Nagroda Fundacji Równości. krystynajanda.pl, 2007-05-19. .
  51. Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska „Neptuny”. gdansk.pl. . . (pol.).
  52. Działalność Fundacji , zacnyuczynek.pl  .
  53. Nagrody m. st. Warszawy przyznane w 2011 roku. Urząd m. st. Warszawy, 16 czerwca 2011. . . (pol.).
  54. Laureaci z poprzednich edycji: Polish Market , polishmarket.com.pl  .
  55. Zdrojewski, Smolar i Janda nagrodzeni przez Lewiatana, „WPROST.pl”, 18 maja 2011   (pol.).
  56. Złoty artKciuk , miastogwiazd.pl   (pol.).
  57. Krystyna Janda Laureatką Nagrody Gustaw. zasp.pl. .
  58. Warszawa. Krystyna Janda z Nagrodą im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego , e-teatr.pl  .
  59. Janda, Umer, Korzeniak i Kleczewska wygrały Boską Komedię. rp.pl, 16 grudnia 2018. .
  60. Krystyna Janda z nagrodą aktorską festiwalu Sundance. tvn24.pl, 3 lutego 2019. .
  61. a b https://web.archive.org/web/20150319085749/http://www.forbes.pl/rankingi/100-najcenniejszych-gwiazd-polskiego-show-biznesu-2010,5627,1 100 najcenniejszych gwiazd polskiego show-biznesu 2010.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Laureaci Nagrody im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego
1957–1959
1960–1969
1970–1979
1980–1989
1990–1999
2000–2009
2010–2019
2020–2029
Nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą na Festiwalu Filmowym w Cannes
1946-1959
1960-1979
1980-1999
2000-2019
2020-
Nagroda FPFF za pierwszoplanową rolę kobiecą
1974–1980
1981–1990
1991–2000
2001–2010
2011–2020
2021–2030
Kontrola autorytatywna (osoba):Encyklopedia internetowa: Identyfikatory zewnętrzne: