Ruch (filozofia)

Wygląd przypnij ukryj

Ruch (łac. motus, motio) – w filozofii nowożytnej zmiana miejsca w przestrzeni względem jakiegoś punktu stałego lub uważanego za taki. W metafizyce klasycznej od czasów Arystotelesa ruch jest aktualizacją tego co jest w możności. Ruch jest więc zmianą: ilościową, jakościową lub lokalną, której podlega wszystko, co skończone.

W metafizyce klasycznej

Platon sprowadza wszelkie zmiany do ruchu przestrzennego mającego przyczyny.

Według określenia Arystotelesa ruch jest przejściem od możności do aktu. Nie istnieje jakikolwiek ruchu poza rzeczami. By to przejście, ten ruch mógł się dokonać, konieczna jest potencjalność bytu, tzn. realne istnienie bytów, które nie są doskonałe, mogą się poruszać ku doskonałości swej natury.

Tak pojętym ruchem rządzą według niego dwie zasady:

1. Wszystko, co jest w ruchu, poruszane jest przez coś innego.
2. Szereg czynników poruszających się i poruszanych nie może ciągnąć się w nieskończoność.

Na podstawie tych zasad Arystoteles doszedł do pojęcia Pierwszego Poruszyciela jako ostatecznej racji ruchu.

W Arystotelizmie odróżnia się sytuacje, w których przyczyna ruchu znajduje się w poruszającej się rzeczy, stanowiąc jej naturę (ruch wsobny, łac. motus immanens), od takich, w których przyczyna jest wobec niej zewnętrzna (ruch przechodni, łac. motus transiens).

Wyróżnia się trzy rodzaje ruchu wśród bytów:

• ruch ilościowy (wszelka zmiana ilości np. rośnięcie),
• ruch jakościowy (wszelka zmiana jakości, substancji, np. dojrzały owoc i niedojrzały owoc),
• ruch lokalny (przemieszczający, mechaniczny – przejście z jednego miejsca na inne).

W filozofii średniowiecznej

Scholastyka tomistyczna przyjęła arystotelesowskie pojęcie ruchu.

Według średniowiecznej teorii impetu Buridana siła działająca pochodzi wprawdzie z zewnątrz, ale uwidacznia się w ciele i dalej działa już w nim samym. Ponieważ identyczność rzeczy w czasie uważano za warunek ruchu, musiano – skoro wszystko płynie (Heraklit) – uznać przynajmniej za nieruchomy sam byt (Parmenides).

W filozofii nowożytnej

W teorii Kartezjusza, która należała do nurtu mechanicystycznego, ruch nigdy nie dokonuje się w linii prostej. Utożsamiał on materię z rozciągłością, co wyklucza pojęcie próżni, to zaś uniemożliwia ruch w liniowy, dlatego ciała poruszają się ruchem kołowym.

Ontologia marksistowska

W materialistycznej ontologii marksizmu ruch jest koniecznym atrybutem materii. Jedno bez drugiego nie może istnieć. Materia doznaje rozwoju dzięki ruchowi, tworząc nowe układy i struktury. F. Engels wyróżnił pięć rodzajów ruchu, wszystkie one dokonują się w ramach świata materii:

1. mechaniczny
2. fizyczny
3. chemiczny
4. biologiczny
5. społeczny.

Przypisy

1. ↑ a b Mouvement. W: Foulquié P., Saint-Jean R.: Dictionnaire de la lang philosophique. s. 460.
2. ↑ a b Ruch. W: A. Podsiad: Słownik terminów i pojęć filozoficznych. s. 345.
3. ↑ Por. Arystoteles, Metafizyka, ks. K (XI), 9 , wyd. polskie: BKF Warszawa 1986, s. 288
4. ↑ Por. Krąpiec M. A.: Metafizyka. Zarys teorii bytu. s. 268.
5. ↑ a b Ruch. W: A. Podsiad: Słownik terminów i pojęć filozoficznych. s. 346.

Bibliografia

• Mouvement. W: Foulquié P., Saint-Jean R.: Dictionnaire de la langue philosophique. Paryż: Presses Universitaires de France, 1962, s. 460.
• Krąpiec M. A.: Metafizyka. Zarys teorii bytu. Wyd. 2 (przejrzane i poprawione). Lublin: TN KUL, 1978, s. 549.
• Ruch. W: Antoni Podsiad: Słownik terminów i pojęć filozoficznych. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2001, s. 345-346, 777-778. ISBN 83-211-1305-2.

Ontologia

działy	metafizyka klasyczna metafizyka krytyczna teleologia
przedmioty	byt coś istnienie niebyt rzeczywistość istota aspekt cecha jakość kategoria przypadłość substancja właściwość transcendencja absolut Bóg Stwórca transcendentność inne cel przyczynowość świat możliwy wolna wola
odmiany bytów	konieczny przygodny w sensie dystrybutywnym w sensie kolektywnym abstrakt indywiduum konkret przedmiot rzecz
inne pojęcia	presokratejskie arché duch dusza logos monada natura nous platonizmu idea partycypacja arystotelizmu materia i forma substancjalna potencja i akt entelechia pierwsza przyczyna pierwszy poruszyciel separacja metafizyczna neoplatonizmu emanacja hipostaza inne antyczne pneuma średniowieczne haecceitas kartezjanizmu res cogitans res extensa inne nowożytne rzecz sama w sobie zombi inne bierność immanencja jedność koincydencja różnica ruch transcendentalność transcendentalia
pytania	dlaczego istnieje raczej coś niż nic dylemat psychofizyczny podstawowe zagadnienie filozofii spór o uniwersalia
pierwsze zasady	niesprzeczności bytu tożsamości identyczności przedmiotów nierozróżnialnych
poglądy	na istnienie świata nihilizm realizm metafizyczny realizm atomistyczny na liczbę substancji podstawowych monizm dualizm substancjalny własności pluralizm na byty podstawowe aktywizm dynamizm ewentyzm filozofia procesu hilemorfizm wariabilizm na hierarchię bytu emergentyzm holizm redukcjonizm na przewidywalność determinizm fatalizm indeterminizm teoria parenklizy na umysł i świadomość epifenomenalizm dualizm psychofizyczny okazjonalizm paralelizm psychofizyczny panpsychizm na wolną wolę kompatybilizm inkompatybilizm dylemat determinizmu na powszechniki nominalizm reizm sermonizm konceptualizm realizm pojęciowy umiarkowany platoński na Boga ateizm agnostyczny naukowy deizm pandeizm teizm agnostyczny teopanizm panenteizm teologia procesu panteizm odmiany deizmu i teizmu creatio ex nihilo egzemplaryzm inne esencjalizm hylozoizm panlogizm odmiany monizmu materializm dialektyczny francuski wulgarny mechanicyzm immaterializm idealizm solipsyzm spirytualizm naturalizm fizykalizm