Różnica (metafizyka)

Wygląd przypnij ukryj

Różnica (łac. distinctio – rozróżnienie, odrębność) – w metafizyce klasycznej relacja odmienności/nietożsamości między danymi przedmiotami; przedmioty te mogą zarazem posiadać elementy takie same.

Rozróżnia się różnicę rzeczową (różnicę realną, distinctio realis) i różnicę myślną (różnicę pojęciową, distinctio rationis). Podział ten wywodzi się z tradycji skotystycznej, w której jednak wyróżniano osiem rodzajów distinctio: rationalis, formalis, ex natura rei, modalis, realis, essentialis, subiectiva, obiectiva.

Różnica rzeczowa zachodzi między rzeczami czy bytami realnymi. (1) Różnica negatywna zachodzi między rzeczą a jej zaprzeczeniem. (2) Różnica pozytywna zachodzi między (2a) rzeczą a inną rzeczą (różnica większa czyli różnica realna), (2b) rzeczą a jej modalnością (różnica mniejsza czyli różnica modalna). Wśród różnic większych wyróżnia się różnice (2a1) adekwatne (między dwiema odrębnymi rzeczami) i (2a2) nieadekwatne (między rzeczą a jej częścią, przede wszystkim integralną).

Różnica pojęciowa zachodzi między treściami pojęć. (1) Różnica poznawcza zachodzi, gdy dane pojęcie utworzone zostaje ze względu na samą rzecz, natomiast (2) różnica wytwórcza może (2a1) być bez podstawy w rzeczy lub (2a2) mieć podstawę w innej rzeczy. Wśród różnic poznawczych wyróżnia się (1a) różnicę większą, między treściami pojęć uniwerslnych i (1b) różnicę mniejszą, między treściami pojęć transcendentalnych.

Bibliografia

• Antoni Podsiad, Słownik terminów i pojęć filozoficznych, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 2000

Ontologia

działy	metafizyka klasyczna metafizyka krytyczna teleologia
przedmioty	byt coś istnienie niebyt rzeczywistość istota aspekt cecha jakość kategoria przypadłość substancja właściwość transcendencja absolut Bóg Stwórca transcendentność inne cel przyczynowość świat możliwy wolna wola
odmiany bytów	konieczny przygodny w sensie dystrybutywnym w sensie kolektywnym abstrakt indywiduum konkret przedmiot rzecz
inne pojęcia	presokratejskie arché duch dusza logos monada natura nous platonizmu idea partycypacja arystotelizmu materia i forma substancjalna potencja i akt entelechia pierwsza przyczyna pierwszy poruszyciel separacja metafizyczna neoplatonizmu emanacja hipostaza inne antyczne pneuma średniowieczne haecceitas kartezjanizmu res cogitans res extensa inne nowożytne rzecz sama w sobie zombi inne bierność immanencja jedność koincydencja różnica ruch transcendentalność transcendentalia
pytania	dlaczego istnieje raczej coś niż nic dylemat psychofizyczny podstawowe zagadnienie filozofii spór o uniwersalia
pierwsze zasady	niesprzeczności bytu tożsamości identyczności przedmiotów nierozróżnialnych
poglądy	na istnienie świata nihilizm realizm metafizyczny realizm atomistyczny na liczbę substancji podstawowych monizm dualizm substancjalny własności pluralizm na byty podstawowe aktywizm dynamizm ewentyzm filozofia procesu hilemorfizm wariabilizm na hierarchię bytu emergentyzm holizm redukcjonizm na przewidywalność determinizm fatalizm indeterminizm teoria parenklizy na umysł i świadomość epifenomenalizm dualizm psychofizyczny okazjonalizm paralelizm psychofizyczny panpsychizm na wolną wolę kompatybilizm inkompatybilizm dylemat determinizmu na powszechniki nominalizm reizm sermonizm konceptualizm realizm pojęciowy umiarkowany platoński na Boga ateizm agnostyczny naukowy deizm pandeizm teizm agnostyczny teopanizm panenteizm teologia procesu panteizm odmiany deizmu i teizmu creatio ex nihilo egzemplaryzm inne esencjalizm hylozoizm panlogizm odmiany monizmu materializm dialektyczny francuski wulgarny mechanicyzm immaterializm idealizm solipsyzm spirytualizm naturalizm fizykalizm