Hipostaza

Wygląd przypnij ukryj

Hipostaza – termin wywodzący się od greckiego hypóstasis (ὑπόστᾰσις) – podstawa, czyli to co pod spodem. W filozofii Plotyna jest to byt wyemanowany z Absolutu. Filozofia chrześcijańska przejęła ten termin; oznacza ona tutaj każdą z trzech Osób Trójcy Świętej pojmowaną jako różny od pozostałych podmiotów.

Chrześcijaństwo zachodnie

W rozumieniu katolickim (w sensie tego słowa używanym przed wielką schizmą z 1054 r.), a także według protestantów, Trójca jest jednym Bogiem, jedną istotą. Ontycznie, a więc jako „byt, substancja”, Trójca jest jednością, jednym Bogiem, nie ma trzech substancji, trzech bogów. Ojciec i Syn i Duch Święty są „współistotni” (por. nicejsko-konstantynopolitańskie wyznanie wiary). Są natomiast oddzielnymi hipostazami, czyli podmiotami, osobami. Ta prawda wykracza poza ziemskie prawa logiki. Jak stwierdził prawosławny teolog Paul Evdokimov za P. Fłorienskim: „prawda o współistotności odsłania np. śmiercionośny bezruch prawa tożsamości: «A» jest «A», «A» nie jest «nie-A»”.

Pojęcie to zbliżone jest do pojęcia osoby prosopon, które jednak jest unikane w teologii, gdyż pierwotnie oznaczało maskę i wydawało się opierać na pozorach i czymś fikcyjnym.

Sobór w Chalcedonie usankcjonował w 451 r. termin „hipostaza”, stwierdzając istnienie w Chrystusie jednej jedynej hipostazy-osoby w dwóch naturach (zob. unia hipostatyczna).

Termin ten prowadzi także do zrozumienia tajemnicy Trójcy Świętej pozwalając na odróżnienie jedynej substancji (natury) Boga od trzech hipostaz (osób): Ojca, Syna i Ducha Świętego.

Filozofia

Hipostaza ma też w filozofii znaczenie:

• ogólne – oznacza pojęcie abstrakcyjne lub ogólne uznane za konkretny byt jednostkowy (na przykład sprawiedliwość, dobro);
• potoczne – jest to wszelki przedmiot fikcyjny uznany za istniejący (na przykład czarodziejska różdżka).

W opozycji do hipostazy występuje reizm, który zakłada samodzielne istnienie wyłącznie rzeczy.

Zobacz też

• Kościoły chalcedońskie
• monofizytyzm

Uwagi

1. ↑ gr. homoousioi, homo, „taki sam, jedno-”; ousia, „substancja, byt, istota”

Przypisy

1. ↑ a b c Wincenty Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 2001, s. 128. ISBN 83-88149-41-5.
2. ↑ Słownik Wyrazów Obcych. . .
3. ↑ Por. „Kobieta i zbawienie świata”, Poznań 1991, W drodze, s. 19
4. ↑ J. N. D. Kelly, „Początki doktryny chrześcijańskiej”, Warszawa 1988, s. 94.
5. ↑ Hipostaza, Encyklopedia PWN  .

Ontologia

działy	metafizyka klasyczna metafizyka krytyczna teleologia
przedmioty	byt coś istnienie niebyt rzeczywistość istota aspekt cecha jakość kategoria przypadłość substancja właściwość transcendencja absolut Bóg Stwórca transcendentność inne cel przyczynowość świat możliwy wolna wola
odmiany bytów	konieczny przygodny w sensie dystrybutywnym w sensie kolektywnym abstrakt indywiduum konkret przedmiot rzecz
inne pojęcia	presokratejskie arché duch dusza logos monada natura nous platonizmu idea partycypacja arystotelizmu materia i forma substancjalna potencja i akt entelechia pierwsza przyczyna pierwszy poruszyciel separacja metafizyczna neoplatonizmu emanacja hipostaza inne antyczne pneuma średniowieczne haecceitas kartezjanizmu res cogitans res extensa inne nowożytne rzecz sama w sobie zombi inne bierność immanencja jedność koincydencja różnica ruch transcendentalność transcendentalia
pytania	dlaczego istnieje raczej coś niż nic dylemat psychofizyczny podstawowe zagadnienie filozofii spór o uniwersalia
pierwsze zasady	niesprzeczności bytu tożsamości identyczności przedmiotów nierozróżnialnych
poglądy	na istnienie świata nihilizm realizm metafizyczny realizm atomistyczny na liczbę substancji podstawowych monizm dualizm substancjalny własności pluralizm na byty podstawowe aktywizm dynamizm ewentyzm filozofia procesu hilemorfizm wariabilizm na hierarchię bytu emergentyzm holizm redukcjonizm na przewidywalność determinizm fatalizm indeterminizm teoria parenklizy na umysł i świadomość epifenomenalizm dualizm psychofizyczny okazjonalizm paralelizm psychofizyczny panpsychizm na wolną wolę kompatybilizm inkompatybilizm dylemat determinizmu na powszechniki nominalizm reizm sermonizm konceptualizm realizm pojęciowy umiarkowany platoński na Boga ateizm agnostyczny naukowy deizm pandeizm teizm agnostyczny teopanizm panenteizm teologia procesu panteizm odmiany deizmu i teizmu creatio ex nihilo egzemplaryzm inne esencjalizm hylozoizm panlogizm odmiany monizmu materializm dialektyczny francuski wulgarny mechanicyzm immaterializm idealizm solipsyzm spirytualizm naturalizm fizykalizm

Kontrola autorytatywna (rzeczywistość):

• GND: 4161136-6
• BnF: 11979740n

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 4011191
• Britannica: topic/hypostasis-theology, topic/divine-union
• Universalis: hypostase-philosophie
• БРЭ: 2019005
• SNL: hypostase_-_religion
• Catalana: 0114605