Zagłębie Dąbrowskie
W dzisiejszym artykule chcemy poruszyć temat Zagłębie Dąbrowskie, temat, który wywarł ogromny wpływ na dzisiejsze społeczeństwo. Zagłębie Dąbrowskie to problem, który dotyka ludzi w każdym wieku, płci i kulturze, dlatego ważne jest, aby analizować go z różnych perspektyw. W tym artykule będziemy badać pochodzenie Zagłębie Dąbrowskie, jego ewolucję w czasie i jego wpływ na różne aspekty życia codziennego. Dodatkowo przeanalizujemy możliwe rozwiązania lub podejścia do skutecznego rozwiązania tego problemu. Mamy nadzieję, że ten artykuł wywoła refleksję i dyskusję wśród naszych czytelników, a także dostarczy cennych informacji na temat Zagłębie Dąbrowskie.
| |||||
| Państwa | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Ważniejsze miejscowości | |||||
Położenie na mapie
| |||||
Zagłębie Dąbrowskie (hist. Zagłębie Polskie, niem. Dombrowaer Kohlebecken, Polnisches Kohlebecken) – region geograficzno-historyczny i kulturowy[2] w Polsce, położony w zachodniej części Małopolski, w widłach rzeki Białej Przemszy, Czarnej Przemszy i Brynicy.
Współcześnie region znajduje się we wschodniej części województwa śląskiego i stanowi północno-wschodnią część Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.
Nazwa
Nazwa Zagłębie Dąbrowskie składa się z dwóch wyrazów o różnym kontekście znaczeniowym[2]:
- Nazwa Zagłębie nawiązuje do lokalizacji wgłębnej zasobów węgla kamiennego eksploatowanego na tym obszarze od II połowy XVIII w., a na szerszą skalę od I połowy XIX w. Zalegające w regionie złoża węgla kamiennego, zlokalizowane w charakterystycznych wgłębnych nieckach (zagłębieniach) stanowiły pretekst do przeniesienia używanej wobec nich nazwy na cały obszar, na którym występowały. Termin ten wymyślił około 1850 roku Józef Cieszkowski – wówczas naczelny zawiadowca kopalni rządowych Zachodniego Okręgu Węglowego w Dąbrowie[2][3][4].
- Człon Dąbrowskie został dodany na przełomie XIX oraz XX wieku i pochodzi od dominującego wówczas ośrodka przemysłowego, jakim była Dąbrowa Górnicza[2][3][4][5].
W niemieckiej literaturze fachowej region nazywany był najczęściej jako Polnische Kohlebecken, czyli Zagłębie Polskie (w opozycji do Zagłębia na Górnym Śląsku).
Granice
Nie ma pełnej zgodności co do dokładnych granic Zagłębia Dąbrowskiego[6]. Najwyraźniejsza jest granica zachodnia, gdzie region sąsiaduje z Górnym Śląskiem oraz południowa, przebiegająca wzdłuż granic dwóch zaborów – rosyjskiego i austriackiego[6]. Obie przebiegają wzdłuż podziałów historyczno-kulturowych i opierają się na rzece Brynicy oraz Przemszy Czarnej i Białej[1][6]. Wschodnie i północne granice regionu są mało ostre[1]. Im bardziej na wschód, tym samoświadomość regionalna mieszkańców tych terenów staje się coraz bardziej dyskusyjna[7][6][8]. Z tego powodu granice regionu wyznacza się na cztery możliwe sposoby[2]:
- W ujęciu najwęższym – Zagłębie Dąbrowskie obejmuje dawny rdzeń miejski i górniczy, który stanowił obszar współczesnych gmin: Sosnowiec (bez Jęzora, części Starego Sosnowca, Koloni Cieśle i Wągródka), Dąbrowa Górnicza (bez Błędowa, Łęki, Łośnia, Okradzionowa, Trzebiesławic, Tucznawy i Ujejsca), Będzin, Czeladź (bez części prawobrzeżnej) i Wojkowice. Ponadto skrawki historycznego Zagłębia zlokalizowane są w granicach miasta Jaworzna (rejon prawego brzegu Białej Przemszy).
- W ujęciu węższym – Zagłębie Dąbrowskie obejmuje obszar gmin: Sosnowiec (bez Jęzora, części Starego Sosnowca), Dąbrowa Górnicza, Będzin, Czeladź, Wojkowice, Sławków, Psary, Bobrowniki, Ożarowice i Mierzęcice. W niektórych ujęciach bez Sławkowa i Mierzęcic, za to z niewielkimi skrawkami obszaru zlokalizowanego współcześnie w granicach miasta Jaworzna (rejon prawego brzegu Białej Przemszy).
- W ujęciu szerokim – Zagłębie Dąbrowskie obejmuje obszar współczesnych gmin: Sosnowiec (bez lub z Jęzorem), Będzin, Dąbrowa Górnicza, Czeladź (bez lub z częścią prawobrzeżną), Wojkowice, Sławków, Psary, Bobrowniki, Ożarowice, Mierzęcice, Siewierz.
- W ujęciu najszerszym – opierającym się na dawnym obszarze historyczno-etnograficznym. Zagłębie Dąbrowskie obejmuje gminy: Sosnowiec, Będzin, Dąbrowa Górnicza, Czeladź, Wojkowice, Sławków, Psary, Bobrowniki, Ożarowice, Mierzęcice, Siewierz, Łazy, Poręba, Zawiercie, Włodowice, Myszków, Ogrodzieniec, Kroczyce, Niegowa, Pilica, Żarnowiec, Wolbrom, Klucze, Olkusz, Bukowno, Sułoszowa, Gołaczewy, Jerzmanowice-Przeginia, Trzyciąż, Skała.
Historia
Zagłębie Dąbrowskie jako region uformowało się w XIX wieku wraz z poprowadzeniem pomiędzy obszarem Królestwa Prus i Cesarstwa Rosyjskiego granicy państwowej na rzece Brynica w warunkach dynamicznie rozwijającego się w tym miejscu przemysłu opartego o bogate zasoby eksploatowanych złóż węgla kamiennego i wzajemnej rywalizacji gospodarczej. Stosunki panujące w tych państwach zrodziły różnice kulturowe i społeczne między terenami Zagłębia i Śląska, tworząc świadomość odrębności ich mieszkańców i dopiero od tego czasu można mówić o nim jako osobnym regionie. Doszły do tego różnice w zagospodarowywaniu terenów obu obszarów, odmienne typy gospodarki i poziom cywilizacyjny ludności. Powstałe różnice stanowią podstawę uznania odrębności Zagłębia i Górnego Śląska również w czasach obecnych[9].
W latach 1443–1790 tereny położone na zachód od Czarnej Przemszy aż po rzekę Brynicę z Siewierzem i Czeladzią stanowiły południową część księstwa siewierskiego, którego obszar w kolejnych latach przyłączono do województwa krakowskiego w Rzeczypospolitej Obojga Nrodów.
Okres rozbiorów Polski
Po III rozbiorze teren ten należał krótko (1795–1807) do Prus jako nowo utworzona prowincja pod nazwą Nowy Śląsk, a następnie do Księstwa Warszawskiego w departamencie krakowskim i Królestwa Kongresowego (1815–1914) – najpierw jako część województwa krakowskiego, później guberni radomskiej, a po powstaniu styczniowym guberni piotrkowskiej.
Od początku XIX wieku region ulegał znacznym przeobrażeniom i napływowi ludności związanym z odkryciem na jego terenie pokładów węgla. Główna Dyrekcja Górnicza w Kielcach utworzyła tu wówczas Dozorstwo Olkusko-Siewierskie, a w 1833 roku, gdy pieczę nad rozwojem rządowych kopalń i hut przejął Bank Polski, zostało ono włączone wraz z dozorstwem pankowskim do nowo powstałego Zachodniego Okręgu Górniczego ze stolicą w Dąbrowie Górniczej. W 1848 roku została ukończona linia kolejowa łącząca Warszawę z Maczkami, tzw. Kolej Warszawsko-Wiedeńska.
Zrywy niepodległościowe
Pod zaborem rosyjskim miały tu miejsce walki w trakcie powstania styczniowego. Bitwa o Sosnowiec, zakończona sukcesem, pozwoliła na krótki okres kontroli tego terenu przez władze Rządu Narodowego. Podobna sytuacja powtórzyła się w trakcie rewolucji 1905 roku, kiedy to powołano do istnienia Republikę Zagłębiowską.
II Rzeczpospolita
W II Rzeczypospolitej obszar Zagłębia wraz z Częstochową i Kielcami jako stolicą wszedł w skład województwa kieleckiego[10]. 1 stycznia 1927 roku powstał powiat zawierciański, a 12 kwietnia 1928 roku utworzony został powiat grodzki dla miasta Sosnowiec. Zagłębie Dąbrowskie stanowiło najbardziej zurbanizowany obszar województwa kieleckiego. W chwili powstania tego województwa Sosnowiec był największym jego miastem, później zaś drugim takowym, ustępując Częstochowie, a wyprzedzając dalsze w kolejności Radom i Kielce. W stolicy województwa, Kielcach, znajdował się oddział wychodzącego w Sosnowcu wysokonakładowego dziennika Expres Zagłębia[11]. W roku 1928 z Zagłębia Dąbrowskiego pochodziło ok. 18% polskiego wydobycia węgla kamiennego, w 1938 – 17%[12].
Okres po 1945 roku
Działania wojenne 1939–1945 nie spowodowały większych zniszczeń w Zagłębiu Dąbrowskim, jednak zakłady uległy zdewastowaniu. Wielkość wydobycia węgla z 1938 r. przekroczono dopiero w 1948, a w 1955 r. osiągnęło ono ok. 11,6 mln ton (12,3% wydobycia krajowego). Nie rozbudowywano hutnictwa żelaza, ale za to wznowiono wydobycie rud cynku i galmanu w rejonie Olkusza w Zakładach Górniczo-Hutniczych „Bolesław”. W 1949 r. w Zagłębiu Dąbrowskim działało ok. 450 zakładów przemysłowych, które zatrudniały ok. 80 tys. pracowników. Po 1945 r. nastąpiła integracja Zagłębia Dąbrowskiego z Zagłębiem Górnośląskim, a w latach 50. XX wieku weszły one w skład Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego[13].
Miasta
Do miast Zagłębia Dąbrowskiego (w najszerszym ujęciu) należą[14][15][16][17]:
| Lp. | Miasto | Populacja | Powierzchnia | Województwo |
|---|---|---|---|---|
| 1. |  Sosnowiec
|
189 178 | 91,16 km² |  śląskie
|
| 2. |  Dąbrowa Górnicza
|
114 765 | 188,73 km² | śląskie
|
| 3. |  Będzin
|
54 322 | 37,50 km² | śląskie
|
| 4. |  Zawiercie
|
46 727 | 85,3 km² | śląskie
|
| 5. |  Olkusz
|
32 670 | 25,65 km² |  małopolskie
|
| 6. |  Czeladź
|
30 165 | 16,40 km² | śląskie
|
| 7. |  Myszków
|
29 717 | 73,60 km² | śląskie
|
| 8. |  Bukowno
|
9604 | 64,59 km² | małopolskie
|
| 9. |  Wojkowice
|
8543 | 12,77 km² | śląskie
|
| 10. |  Poręba
|
8179 | 40,04 km² | śląskie
|
| 11. |  Wolbrom
|
8155 | 10,12 km² | małopolskie
|
| 12. |  Sławków
|
6879 | 36,60 km² | śląskie
|
| 13. |  Łazy
|
6461 | 8,60 km² | śląskie
|
| 14. |  Siewierz
|
5714 | 38,22 km² | śląskie
|
| 15. |  Żarki
|
4378 | 25,68 km² | śląskie
|
| 16. |  Ogrodzieniec
|
4115 | 28,56 km² | śląskie
|
| 17. |  Skała
|
3876 | 2,97 km² | małopolskie
|
| 18. |  Szczekociny
|
3370 | 17,98 km² | śląskie
|
| 19. |  Koziegłowy
|
2395 | 26,71 km² | śląskie
|
| 20. |  Pilica
|
1776 | 8,22 km² | śląskie
|
| 21. |  Włodowice
|
1151 | 23,48 km² | śląskie
|
Stolica
Zagłębie Dąbrowskie jest krainą historyczną, więc o jej stolicy można mówić jedynie w kontekście historycznym. Nie ma wątpliwości co do historycznej stolicy, którą jest Będzin, ponieważ jest najstarszym miastem regionu – prawa miejskie na prawie polskim uzyskał w 1346 roku[1].
Nieformalnie za współczesną stolicę regionu uznaje się Sosnowiec, z uwagi na największą liczbę mieszkańców wśród miast Zagłębia Dąbrowskiego. Nie zostało to jednak nigdy oficjalnie i jednoznacznie ustalone, stąd pojawiają się opinie podważające stołeczność tego miasta[1][18].
Galeria
- Zakłady przemysłowe i osiedla robotnicze
-
-
-
-
-
Galeria Elektrownia w Czeladzi
.jpg)
- Zamki i pałace
-
-
-
-
-
-
.jpg)
- Kościoły
-
-
-
-
-
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d e Włodzimierz Błaszczyk, Będzin przez wieki, Poznań 1982, s. 29 (pol.).
- ↑ a b c d e Zagłębie Dąbrowskie – IBR wiki , ibrbs.pl .
- ↑ a b Renata Dulias, Adam Hibszer, Województwo śląskie. Przyroda, gospodarka, dziedzictwo kulturowe, Krzeszowice: Wydawnictwo Kubajak, 2004, s. 115, ISBN 83-87971-70-7, OCLC 69620445.
- ↑ a b Józef Cieszkowski – to on odkrył Zagłębie Dąbrowskie, „Dziennik Zachodni”.
- ↑ Marek Edward Nita: Od Nowego Śląska do Zagłębia Dąbrowskiego. Historia podziałów, Nowe Zagłębie, 2009, s. 26.
- ↑ a b c d Granice Zagłębia Dąbrowskiego – WikiZagłębie , wikizaglebie.pl .
- ↑ FdZD – Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego (Stowarzyszenie Regionalne) – Obszar i granice , www.zaglebiedabrowskie.org .
- ↑ Redaktor Naczelny, Kwestia zasięgu terytorialnego Zagłębia Dąbrowskiego. Geneza , Sosnowiec online, 29 marca 2018 (pol.).
- ↑ Adrian Krzemień, Górnictwo węgla kamiennego w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1945–1949, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice 2007, s. 5–6 (pol.).
- ↑ Historyczny atlas Polski, Wydawnictwo Demart, Warszawa 2011, ISBN 978-83-7427-323-7.
- ↑ Jarosław Swajdo, Między Wisłą a Pilicą. Dzieje podziałów administracyjnych w regionie kielecko-radomskim do 1975 roku, Kielce: Agencja „JP”, 2005, s. 42–52, ISBN 83-88874-89-6, OCLC 830701128.
- ↑ Górnictwo i przemysł. „Mały Rocznik Statystyczny 1938”, s. 117, 1938. Warszawa: GUS.
- ↑ Zagłębie Dąbrowskie, Encyklopedia PWN , Wydawnictwo Naukowe PWN .
- ↑ Robert Krzysztofik: Zagłębie Dąbrowskie. ibrbs.pl. . (pol.).
- ↑ Obszar i granice. zaglebiedabrowskie.org. . (pol.).
- ↑ Zagłębie Dąbrowskie. wikizaglebie.pl. . (pol.).
- ↑ Jadwiga Wagner, Michał Rolka, Marcin Zembal, Sosnowiec , Państwowy Instytut Geologiczny (pol.).
- ↑ O tożsamości Zagłębiaków , Nauka w Polsce (pol.).
Bibliografia
- Włodzimierz Błaszczyk, Będzin przez Wieki. Dzieje miasta i jego rozwoju urbanistyczno-przestrzennego od średniowiecza do połowy XX w. na podłożu osadnictwa w starożytności i wczesnym średniowieczu, Poznań 1982.
- Marian Kantor Mirski, Sosnowiec, redakcja tekstu i posłowie: Jan Przemsza-Zieliński, Sosnowiec 1991.
- Marian Kantor Mirski, Czeladź, Sosnowiec 1992.
- Marian Kantor Mirski, Dąbrowa Górnicza, opracowanie i przypisy: Jan Przemsza-Zieliński, Sosnowiec-Dąbrowa Górnicza 1994.
- Marian Kantor Mirski, Królewskie miasto Będzin, opracowanie i przypisy: Jan Przemsza-Zieliński, Sosnowiec-Będzin 1996.
- Paweł Sarna, Problematyka regionalnej tożsamości i kultury w ramach polityki Unii Europejskiej – przypadek Zagłębia Dąbrowskiego, w: 10 lat Zagłębia Dąbrowskiego w Unii Europejskiej. ZOW, Sosnowiec 2014, https://depot.ceon.pl/handle/123456789/6009
Linki zewnętrzne
- Zagłębie Dąbrowskie w Encyklopedii Zagłębia Dąbrowskiego
- Zagłębie Dąbrowskie w Encyklopedii Województwa Śląskiego