Szprotawa

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Szprotawa (ujednoznacznienie).

Szprotawa

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Plac ewangelicki
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	żagański
Gmina	Szprotawa
Prawa miejskie	przed 1260[1]
Burmistrz	Mirosław Gąsik
Powierzchnia	10,95 km²
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	10 954[2] 1000 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 68
Kod pocztowy	67-300
Tablice rejestracyjne	FZG
Położenie na mapie gminy Szprotawa Szprotawa
Położenie na mapie Polski Szprotawa
Położenie na mapie województwa lubuskiego Szprotawa
Położenie na mapie powiatu żagańskiego Szprotawa
51°34′00″N 15°32′12″E/51,566667 15,536667
TERC (TERYT)	0810074
SIMC	0988603
Urząd miejski ul. Rynek 45 67-300 Szprotawa
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Szprotawa (łac. Sprottavia, niem. Sprottau) – miasto w województwie lubuskim, w powiecie żagańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Szprotawa. Położone nad Bobrem i Szprotawą.

Według danych GUS z 31 grudnia 2021 r. Szprotawa liczyła 10 954 mieszkańców^[2].

Miasto jest ośrodkiem przemysłowo-usługowym. Zlokalizowany jest tu m.in. przemysł betoniarski, metalowy i spożywczy.

Szprotawa leży w południowej części województwa lubuskiego. Miasto usytuowane jest w odległości 50 km od Zielonej Góry, 26 km od autostrady A4, 60 km od granicy polsko-niemieckiej, 140 km od Wrocławia i 160 km od Poznania.

Pod względem historycznym Szprotawa leży na Dolnym Śląsku^[3].

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 10,95 km²^[4].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. zielonogórskiego.

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Sprotavia^[6][7]. Nazwa miejscowości w zlatynizowanej formie Sprotavia wymieniona jest w łacińskim dokumencie z 1312 roku wydanym w Głogowie^[8].

W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Sprotta, Sprottavia^[9]. Szwajcarski kartograf i geograf Mateusz Merian w swoim dziele „Topographia” wydanym w roku 1650 podaje zgermanizowaną formę nazwy miejscowości: „Sprottau” z informacją, że „jej nazwa jest polska, a oznacza miejsce, na którym wiele pniaków i krzaków wykarczowano, by mieszkania na nich pobudować”, (niem. „Ihr Nam ist Polnisch und bedeutet einen Ort da man viel Dörner und Gesträuch außgerottet und Wohnungen darauf gebauet hat.”)^[10][11]

W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego miasto wymienione jest pośród innych śląskich miejscowości jako Szprotawa^[5]. Nazwę Sprotawa w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[12]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany pod koniec wieku XIX podaje polską nazwę miejscowości Szprotawa, zlatynizowaną Sprottavia oraz dwie niemieckie – Sprotaw i Sprottau^[13].

Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946^[14].

Najwcześniejsze dzieje Szprotawy owiane są tajemnicą. Przekaz kronikarza Thietmara pod datą 1000 wymienia osadę plemienia Dziadoszyców zwaną Ilva bądź Ilua. Niektórzy widzą w nim dzisiejszą Iławę, dzielnicę Szprotawy^{[15][16][17][18][19][20][21]}, inni – Iłowę (niem. Halbau)^[22][23][24]. To w tym miejscu doszło w roku 1000 do spotkania Bolesława Chrobrego z cesarzem Ottonem III, który podążał na zjazd w Gnieźnie. Spotkanie władców upamiętnia pomnik usytuowany na rogatkach miasta. W grudniu 2008 przeprowadzono sondażowe prace archeologiczne na wzgórzu w centrum tamtejszego parku pod kierunkiem Mariusza Łesiuka, jednakże jednoznacznie nie potwierdziły one, by znajdowało się tam średniowieczne grodzisko z X wieku^[25]. Przywilej lokacyjny na prawie średzkim otrzymała Szprotawa ok. 1260 roku z rąk księcia Konrada Głogowskiego, który otoczył również miasto murami miejskimi^[11]. Gród leżał na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych m.in. przy tzw. Niskim Trakcie, szybko otrzymał liczne przywileje m.in. prawo mili i wolny targ solą^[26], co sprzyjało szybkiemu rozwojowi osady. Najprężniej rozwijało się sukiennictwo, miejscowe sukno eksportowano do Frankfurtu, Szczecina i do Polski. Znacznych dochodów przysparzało cło pobierane od bydła pędzonego z Polski do Niemiec oraz handel żelazem wytapianym w miejskich kuźnicach^[26]. W czasach największej świetności Szprotawa była siedzibą Piastów głogowskich, a od 1331 pod zwierzchnictwem Czech, w 1407 zyskała prawo bicia własnej monety. W 1473 spłonęła cała zabudowa miejska razem z zamkiem, od listopada 1488 do stycznia 1489 miasto było oblegane przez wojska węgierskie Macieja Korwina^[26]. W II połowie XV wieku stanowiła lenno węgierskie, zaś na przełomie XV i XVI wieku zarządzali tymi terenami polscy królewicze Jan I Olbracht i Zygmunt. W 1506 miasto ponownie dostało się pod zwierzchnictwo czeskie, od 1526 do 1724 było we władaniu Habsburgów, a następnie Prus. W 1552 w wyniku epidemii zmarło 1400 z 2000 mieszkańców. Wojna trzydziestoletnia doprowadziła miejskie finanse do ruiny. Na początku XVIII w. kondycja kasy miejskiej znacznie się poprawiła, w 1732 rada miasta nabyła nowe majątki rycerskie. Szprotawa posiadała 10 290 ha ziemi, w tym 7500 ha terenów leśnych^[26]. W 1746 miasto znalazło się w rękach królów czeskich pochodzących z dynastii Jagiellonów^[27]. Od początku XVIII nastąpił znaczny rozwój manufaktur, a w kolejnym stuleciu przemysłu m.in. metalurgicznego. W 1846 uruchomiono linię kolejową łączącą Szprotawę z Głogowem i Żaganiem, co przyniosło poniesienie rangi miasta oraz otwarcie drogi zbytu towarów. W 1897 rozpoczęła pracę gazownia miejska, a do 1936 większą część miasta objęto siecią wodociągów i kanalizacji. W 1932 do powiatu szprotawskiego przyłączono znaczną część powiatu żagańskiego, nowy powiat zajmował obszar 1464 km i był największy w rejencji legnickiej, miało to niebagatelny wpływ na wzrost znaczenie miasta^[26].

Podczas II wojny światowej istniały tu dwa obozy robocze dla jeńców radzieckich, podlegały one obozowi w Żaganiu. W 1945 w ramach ofensywa dolnośląskiej wojska Armii Czerwonej dotarły do Szprotawy. Po walkach z oddziałami niemieckimi miasto zdobył 13 lutego 1945 10 Gwardyjski Korpus Pancerny z 4 Gwardyjskiej Armii Pancernej oraz wojska 13 Armii należące do 1 Frontu Ukraińskiego^[28]. Po wojnie w al. Niepodległości wzniesiono Pomnik Braterstwa Broni^[29]. Substancja miejska została zniszczona w 50-55%. Do 1947 wysiedlono za Odrę przedwojennych mieszkańców pochodzenia niemieckiego. Powstały Dolnośląskie Zakłady Odlewnicze, fabryka mebli, zakłady dziewiarskie, garbarskie i wytwórnia świec^[30]. W latach 1946–1975 Szprotawa była stolicą powiatu^[26].

Źródła^{[31][32][33][34][2]}

Źródła^[34]

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[35]:

• miasto
• kościół parafialny pod wezwaniem pw. Wniebowzięcia NMP, XIII/XIV wieku, XV-XVII wieku
• kościół ewangelicki pod wezwaniem Zbawiciela, z 1747 roku, 1825 roku, powstały na fundamentach średniowiecznego zamku książęcego
• klasztor magdalenek, pl. Kościelny 2, z XVII wieku
• cmentarz żydowski, ul. Kraszewskiego, z połowy XIX wieku
• mury obronne, z XIV wieku
  • baszta przy kościele ewangelickim
  • brama Żagańska – miejska, siedziba Muzeum Ziemi Szprotawskiej im. dr. Felixa Matuszkiewicza, ul. Muzealna, z XIV wieku, 1480 roku
• ratusz, z lat 1583-1586, w XVII-XIX wieku
• dom, pl. Ewangelicki 1, z XVI/XVII wieku, w 1840 roku
• szkoła ewangelicka, pl. Ewangelicki 2, z 1773 roku
• dom, pl. Ewangelicki 3
• dom, ul. Konopnickiej 13, z 1899 roku, w 1904 roku
• szkoła katolicka, pl. Kościelny 4, z 1598 roku, XVIII wieku /XIX wieku
• dom, ul. Kościuszki 9, z XVIII wieku
• dom, obecnie Biblioteka Miejska, ul. Niepodległości 16, z końca XIX wieku
• domy, ul. Odrodzenia 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13
• dom, ul. Muzealna 2/3, z XVIII wieku -XIX wieku
• budynki w zespole rzeźni, ul. Sobieskiego
• ubojnia, z lat 1888-89
• chłodnia i aparatownia, z 1909 roku
• budynek administracyjno-mieszkalny, z lat 1888-89

Szprotawa – Iława

• kościół filialny pod wezwaniem św. Andrzeja, z połowy XIII wieku, XVI-XIX wieku
• dzwonnica-brama

Szprotawa – Puszczyków

• kościół parafialny pod wezwaniem Zbawiciela Świata, z połowy XIV wieku, XIX wieku
• cmentarz przykościelny

• 
  kościół Wniebowzięcia NMP
• 
• 
  Ratusz
• 
• 
• 
  Kościół ewangelicki Zbawiciela^[36]
• 
• 
• 
  Brama Żagańska – Muzeum Ziemi Szprotawskiej
• 
  Baszta Zachodnia w murach
• 
  Kościół św. Andrzeja Szprotawa – Puszczyków
• 
  Wieża szachulcowa przy kościele św. Andrzeja
• 
  Budynek poczty
• 
  Pomnik Braterstwa Broni Polsko-Radzieckiego
• 
  Kufer posagowy^[37]
• 
  Moneta z obozu jenieckiego
• 
  Potrójny wiadukt w Szprotawie
• 
  Wieża ciśnień
• 
  Dom wolnomularski przy ul. Młynarskiej
• 
  Pomnik^[38]

Terytorium miasta Szprotawa nie jest prawnie podzielone na dzielnice i osiedla (art. 5 ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku). Jednak mimo to w mieście istnieje podział poszczególnych jego części ze względów historycznych i położenia geograficznego. Nazwy dzielnic i osiedli są nazwami zwyczajowymi, które używane są powszechnie przez mieszkańców.

Dzielnice:

• Śródmieście (Centrum)
• Zabobrze (Os. Piastowskie, Puszczyków, Komarów)
• Iława (Sowiny)

Osiedla mieszkaniowe:

• Osiedle Słoneczne (dzielnica Śródmieście)
• Osiedle B. Chrobrego (dzielnica Śródmieście)
• Osiedle T. Kościuszki (dzielnica Śródmieście)
• Osiedle Piastowskie (osiedle domków jednorodzinnych na Zabobrzu)
• Osiedle Koszary (dzielnica Śródmieście)

W przyszłości planuje się przyłączenie pobliskich wsi (m.in. Henryków, Nowa Kopernia, Wiechlice-Lotnisko, Dziećmiarowice) do miasta.

Szprotawa posiada strefę inwestycyjną o powierzchni 200 ha, w tym część należy do Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Invest-Park w ramach podstrefy Szprotawa. Znajduje się ona w większości na terenie dawnego radzieckiego lotniska wojskowego Szprotawa-Wiechlice. Dzięki utworzeniu strefy miasto ma szansę na nowe miejsca pracy i dalszy rozwój.

Parki miejskie i skwery

• Dąb Chrobry
• Dąb Śniadaniowy
• Dąb Kotwicza
• Dąb Henryk w Henrykowie
• Rezerwat przyrody Buczyna Szprotawska
• Ostoja przyrody Bunkrowe Wzgórza
• Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Park Słowiański
• Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Potok Sucha (dopływ Szprotawy)
• Bory Szprotawskie
• Bory Dolnośląskie
• Parki miejskie
• Stawy Bobrowickie
• Flins (pomnik przyrody)
• Dąb Blaszak
• Skrzydłorzech kaukaski (pomnik przyrody)

• Droga krajowa nr 12 przebiegająca m.in. przez Kalisz, Radom czy Lublin,
• Droga wojewódzka nr 297 przebiegająca od Nowej Soli do Pasiecznika m.in. przez Bolesławiec.

• Autostrada A4 (węzeł Krzyżowa z A18) – 30 km od Szprotawy,
• Autostrada A18 (węzeł Golnice z DW297) – 26 km od Szprotawy,
• Droga ekspresowa S3 (węzeł Nowe Miasteczko) – 20 km od Szprotawy.

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 14 Łódź Kaliska – Forst (odcinek Żagań – Głogów). Obecnie ze względu na stan techniczny na wymienionym odcinku prowadzony jest wyłącznie sporadyczny ruch towarowy.

Od 1 stycznia 2022 roku organizacją transportu publicznego na terenie Powiatu Żagańskiego (w tym również na terytorium Gminy Szprotawa) zajmuje się Związek Powiatowo-Gminny Powiatu Żagańskiego.

Przez Szprotawę przebiegają następujące linie komunikacyjne:

• 1 – ze Szprotawy do Leszna Górnego (autobusy skomunikowane z odjazdami/przyjazdami pociągów z Leszna Górnego do Legnicy i Wrocławia)
• 2 - ze Szprotawy do Rusinowa
• 3 - ze Szprotawy do Długie
• 4 - ze Szprotawy do Cieciszowa przez Nową Kopernię
• 18 - z Żagania do Osiedla Wiechlice przez Szprotawę
• 19 - ze Szprotawy do Małomic
• 20 - ze Szprotawy do Małomic przez Śliwnik
• 52 - ze Szprotawy do Siecieborzyc przez Chichy
• 53 - ze Szprotawy do Długie
• 54 - ze Szprotawy do Cieciszowa przez Szprotawkę
• 55 - ze Szprotawy do Osiedla Wiechlice przez Pasterzowice, Kartowice i Nową Kopernię

Komunikacja na liniach 1 oraz 18 prowadzona jest 7 dni w tygodniu, również w dni świąteczne, z wyjątkiem I dnia świąt Bożego Narodzenia oraz Niedzieli Wielkanocnej. Większość kursów linii 1 skomunikowana jest na stacji w Lesznie Górnym z pociągami Kolei Dolnośląskich do/z Legnicy i Wrocławia. W ramach promocji wypracowanej pomiędzy Organizatorem a Gminą Szprotawa, na podróże w obrębie miasta Szprotawa oraz Osiedla Wiechlice koszt biletu jednorazowego wynosi 2 zł, lub 64 zł w przypadku biletu miesięcznego. Operatorem wszystkich połączeń Związku Powiatowo-Gminnego Powiatu Żagańskiego jest Miejski Zakład Komunikacyjny w Żaganiu.

Od 1 stycznia 2023 roku organizacji dwóch wojewódzkich linii przebiegających przez Szprotawę podjął się Marszałek Województwa Lubuskiego:

• 102 - ze Szprotawy do Nowej Soli przez Siecieborzyce, Kożuchów (autobusy skomunikowane z odjazdami/przyjazdami pociągów do/z Zielonej Góry);
• 103 - ze Szprotawy do Nowej Soli przez Długie, Nowe Miasteczko (autobusy skomunikowane z odjazdami/przyjazdami pociągów do/z Zielonej Góry).

Kluby sportowe

• Klub Sportowy „Sprotavia” Szprotawa – klub piłkarski założony w 1946 roku.
• KS Szprotavia Szprotawa – sekcja koszykówki dziewcząt
• Akayama Szprotawa – klub ju-jitsu
• ULKS Uczniak Szprotawa – lekka atletyka, tenis stołowy
• UKS Jedynka Szprotawa – sekcja siatkówki

Obiekty sportowe

• Stadion Miejski w Szprotawie
• Hala sportowa przy Gimnazjum nr 1
• Sala sportowa OSiR

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Andrzeja Apostoła^[40]
  • parafia Wniebowzięcia NMP^[41]
• Kościół greckokatolicki:
  • parafialna cerkiew Przemienienia Pańskiego^[42]
• Kościół Polskokatolicki w RP:
  • parafia Zbawiciela Świata^[43]
• Kościół Zielonoświątkowy:
  • zbór w Szprotawie, ul. Nowa 7, Wiechlice^[44]
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Szprotawa (Sala Królestwa ul. Koszarowa 2B)^[45].

Miasta i gminy partnerskie:

• Gevelsberg
• Spremberg^[46]
• Humań^[47]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani ze Szprotawą.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Szprotawie‎.

• Ocet jabłkowo-miodowy, produkt wpisany na listę produktów tradycyjnych w dniu 2016-01-19 w kategorii Inne w woj. lubuskim^[48]
• Miodowa musztarda z dyni, produkt wpisany na listę produktów tradycyjnych w dniu 2016-11-04 w kategorii Warzywa i owoce w woj. lubuskim^[49]
• Ziołomiód pokrzywowy, produkt wpisany na listę produktów tradycyjnych w dniu 2015-01-26 w kategorii Inne w woj. lubuskim^[50][51].

• powiat szprotawski
• Flins
• Obóz jeniecki Szprotawa
• Lotnisko Szprotawa
• kościół Bożego Ciała w Szprotawie
• Szprotawa (stacja kolejowa)
• Gród Chrobry w Szprotawie
• Towarzystwo Bory Dolnośląskie im. Klausa Haenscha z siedzibą w Szprotawie
• Szprotawski Park Kamiennych Drogowskazów
• Most św. Jana Nepomucena w Szprotawie

• Oficjalna strona miasta
• Szprotawa, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 33 .