Limanowa

Wygląd przypnij ukryj Limanowa
miasto i gmina
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Miasto Sportu
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powiat

limanowski

Prawa miejskie

1565, potwierdzone 1934

Burmistrz

Jolanta Juszkiewicz

Powierzchnia

18,7 km²

Wysokość

ok. 400–700 m n.p.m.

Populacja (31.12.2021)
• liczba ludności
• gęstość


15 012
810,8 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 18

Kod pocztowy

34-600

Tablice rejestracyjne

KLI

Położenie na mapie powiatu limanowskiegoMapa konturowa powiatu limanowskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Limanowa”LimanowaLimanowa
Położenie na mapie PolskiMapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Limanowa”LimanowaLimanowa
Położenie na mapie województwa małopolskiegoMapa konturowa województwa małopolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Limanowa”LimanowaLimanowa
Ziemia49°42′06″N 20°25′32″E/49,701667 20,425556
TERC (TERYT)

1207011

SIMC

0960510

Urząd miejskiul. Jana Pawła II 9
34-600 Limanowa
Strona internetowa
BIP
Widok Limanowej około 1938 Rafineria nafty przed 1927 Browar Zygmunta Marsa około 1930–1935 Rynek w Limanowej Miejska Góra Siwy Brzeg Kryty basen w Limanowej Zabudowania Szpitala Powiatowego w Limanowej Bazylika Matki Boskiej Bolesnej Dwór Marsów, siedziba Muzeum Regionalnego Ziemi Limanowskiej Centrum Informacji Turystycznej w Limanowej Rynek Ulica Jana Pawła II Ulica Józefa Marka

Limanowa – miasto w południowej Polsce, w województwie małopolskim, siedziba powiatu limanowskiego oraz gminy wiejskiej Limanowa.

Położenie

Limanowa położona jest w Beskidzie Wyspowym (Pasmo Łososińskie) do 25 km na zachód od Nowego Sącza, w kotlinie górskiej u zbiegu potoków: Mordarka, Jabłoniec i Starowiejskiego, nad potokiem Sowlina, dopływem Łososiny. Miasto położone jest na wysokości od ok. 400 do 700 m n.p.m.

Limanowa ma obszar 18,64 km² (1,96% powierzchni powiatu), w tym:

Częściami miasta są: Centrum, Łososina Górna, Sowliny.

Historia

Wedle dominujących poglądów, Limanowa została założona w XV w., aczkolwiek istnieją również hipotezy przesuwające tę datę w wiek XIV, zwalczane w okresie PRL ze względów politycznych, gdyż wiązałyby się z koniecznością przyjęcia, że miejscowość założyli osadnicy niemieccy. W okresie polokacyjnym występuje również pod niemiecką nazwą niem. Hilman, Ilmenau. W źródłach pisanych nazwa miejscowości występuje jako Ilmanowa w 1493 r. lub Hilmanowa od nazwiska osadźcy o niemieckim nazwisku Ilman, czyli Hildiman, Illmann (na pobliskim terenie podgórskim nie brak nazw miejscowych o niemieckim pochodzeniu jak Grywałd/Grünewald, Szaflary/Schäfer). Spolszczenie na Limanowa pojawiło się w 1680 r.

Limanowa otrzymała prawa miejskie w 1565 r. od Zygmunta II Augusta (dziś jedna z głównych ulic nosi jego imię). Od tego czasu następował stały rozwój gospodarczy i kulturalny, przerwany wiek później potopem szwedzkim i wielkim pożarem miasta, które nie podniosło się z upadku aż do doby rozbiorowej.

W 1770 r., kiedy władze cesarskie rozszerzyły zasięg kordonu sanitarnego, którym objęto rok wcześniej część Sądecczyzny, Limanowa znalazła się w bezpośrednim sąsiedztwie granicy austriackiej. Samo miasto nie znalazło się po stronie zagarniętej przez Marię Teresę.

W przeciwieństwie do reszty Galicji, pierwsze lata rządów austriackich przyniosły Limanowej pewne ożywienie gospodarcze, do którego przyczyniły się przywileje nadane miastu przez cesarza Leopolda II.

W 1846 r. w czasie rzezi galicyjskiej na Limanową uderzył duży oddział chłopski. W mieście obecnych było wtedy tylko kilku żołnierzy austriackich, jednak dzięki ich współdziałaniu z mieszkańcami atak został odparty.

Od lat 80. XIX w. miasto poczęło rozwijać się szybciej dzięki budowie Galicyjskiej Kolei Transwersalnej, rafinerii ropy naftowej i nowoczesnego browaru. Limanowa znana też była z targów koni, na których w 1900 r. zawarto co czwartą galicyjską umowę kupna-sprzedaży tych zwierząt.

W grudniu 1914 r. w bitwie pod Limanową wojska austro-węgierskie wsparte posiłkami niemieckimi zatrzymały ofensywę oddziałów rosyjskich. W czasie walk część miasta spłonęła w wyniku bombardowania przeprowadzonego przez artylerię rosyjską, dla której punktem orientacyjnym była wieża nowo wznoszonego kościoła.

Skutkiem I wojny światowej były dla miasta nie tylko zniszczenia, ale również utrata austriackich rynków zbytu. Z drugiej strony okres powojenny sprzyjał rozwojowi inicjatyw lokalnej społeczności, czego przykładem było założenie w 1924 r. pierwszego klubu piłkarskiego – Limanovii.

Wielki kryzys gospodarczy był dla miasta brzemienny w skutkach: ogólne zubożenie ludności, potęgowane charakterystycznym dla b. zaboru austriackiego przeludnieniem agrarnym, w połączeniu z likwidacją i tak nielicznych zakładów przemysłowych (rafinerię zamknięto w 1933 r.), zintensyfikowało napięcia społeczne, prowadząc w okolicach Limanowej do poważnych strajków chłopskich. Tak jak na pozostałym obszarze Polski, pewną poprawę sytuacji dało się odczuć dopiero od 1936 r. W 1938 r. poważnie zmodyfikowano herb miasta, który zyskał obecną postać.

6 września 1939 r. do miasta wkroczyły wojska niemieckie, a tym samym rozpoczął się okres okupacji niemieckiej, od początku naznaczonej licznymi egzekucjami cywilów. W wyniku reformy administracyjnej, związanej z utworzeniem GG, Limanowa utraciła status miasta powiatowego. Ukształtowanie terenu w okolicach Limanowej sprzyjało działalności partyzanckiej, która też intensywnie się tam rozwinęła i obejmowała oddziały AK (duże zgrupowanie w rejonie masywu Mogielicy) i BCh, zaś w 1944 r. pojawiły się także dywersyjne oddziały sowieckie.

W ramach przyjętej przez III Rzeszę polityki wykorzystania obszaru GG na potrzeby wojenne i w oparciu o urządzenia zamkniętej rafinerii, zorganizowano w Limanowej dużą bazę przeładunkową paliw płynnych dla frontu wschodniego. Miasto, tak jak cały teren zlikwidowanego powiatu limanowskiego, objęte też było akcją tzw. Goralenvolku, która – inaczej niż na terenie Podhala – nie przyniosła żadnych rezultatów. Limanowa została zdobyta 19 stycznia 1945 r. przez jednostki 38 Armii 4 Frontu Ukraińskiego. Ku czci tych jednostek w 1957 roku został odsłonięty w Parku Miejskim Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej.

W okresie powojennym w mieście silne było poparcie dla opozycji antykomunistycznej, w tym mikołajczykowskiego PSL. Okres po sfałszowanych wyborach w 1947 r. to czas intensywnej stalinizacji, czego symbolem stało się przemianowanie ulicy Piłsudskiego na ulicę Józefa Stalina.

Intensywny rozwój Limanowej został zapoczątkowany w drugiej połowie lat 60. Rozpoczęto wtedy – w dużej mierze w oparciu o „czyn społeczny” mieszkańców – gruntowną przebudowę centrum, które zyskało m.in. całkowicie nową płytę Rynku i dwa duże domy towarowe. W południowej części miasta ruszyła z kolei budowa os. Zygmunta Augusta, które wkrótce stało się największym miejscowym blokowiskiem.

W ramach obchodów milenium chrztu Polski w 1966 r. odbyły się w Limanowej uroczystości pod przewodnictwem abp. Karola Wojtyły, gromadząc przeszło 100 tys. osób. Z tej okazji na zlecenie Kościoła nakręcono dokument, będący najprawdopodobniej pierwszym kolorowym filmem uwieczniającym miasto. Nie zmieniało to negatywnego nastawienia lokalnych władz PZPR do religii – pod pozorem przebudowy Rynku usunięto stamtąd figurę św. Floriana, zastąpioną wkrótce dużą rzeźbą plenerową (tzw. Buzodromem), ustawioną celowo w taki sposób, by – na potrzeby propagandowych fotografii – zasłonić w miarę możliwości budynek kościoła.

Lata 70. XX w. przyniosły kontynuację rozbudowy osiedli i zakładów przemysłowych oraz medialną sławę miasta, związaną z sukcesami w telewizyjnych „turniejach miast”. Jednak w związku z budową i modernizacją alternatywnych połączeń kolejowych Nowego Sącza z resztą kraju, straciła poważniejsze znaczenie jedyna linia kolejowa przebiegająca przez Limanową. W rezultacie linia ta nie została nawet zelektryfikowana, a z czasem ruch na niej praktycznie zamarł.

1 czerwca 1975 r. w związku z reformą administracji powiaty zostały zniesione, a Limanowa znalazła się w woj. nowosądeckim. Degradację pozycji miasta w minimalnym tylko stopniu zrekompensowało to, że zostało ono siedzibą Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego.

Kryzys gospodarczy narastający w drugiej połowie lat 70. i marazm lat. 80. XX w. były odczuwalne dla mieszkańców miasta, choć nawet w latach 80. kontynuowano budowę osiedli mieszkaniowych i pewne inwestycje infrastrukturalne.

Transformacja ustrojowa w 1989 r. pociągnęła za sobą upadłość, względnie przekształcenia własnościowe i ograniczenie działalności kilku największych zakładów pracy (m.in. zakłady przemysłu drzewnego w Łososinie Górnej), które niejednokrotnie odbyły się w nie do końca jasnych okolicznościach. Niemniej, ponieważ Limanowa – w przeciwieństwie do wielu miast podobnej wielkości – nie była uzależniona od jednego dużego zakładu przemysłowego, transformacja przebiegła stosunkowo łagodnie.

1 stycznia 1999 r. miasto na powrót stało się siedzibą powiatu, a w 2004 r. otrzymało nagrodę za najlepsze w Polsce wykorzystanie funduszy unijnych w kategorii miast do 40 000 mieszkańców. Do chwili obecnej nie udało się jednak rozwiązać kluczowego dla dalszego rozwoju Limanowej problemu, jakim jest niedostatek dogodnych połączeń drogowych z resztą kraju, przy praktycznym braku kolejowych. Bezpośrednia linia kolejowa do Krakowa i obwodnica miasta od ponad 30 lat pozostają w sferze projektów.

Demografia

Według danych z dnia 31 grudnia 2020 r. miasto liczyło 14 738 mieszkańców, w tym 7223 mężczyzn i 7515 kobiet. Dzieci do 18 roku życia jest 3054, a powyżej 18 lat 11 684.

Liczba ludności

Wykres zmian liczby ludności od 1900 roku

Piramida wieku mieszkańców


Atrakcje turystyczne

Od północnej strony miasta wznosi się długi grzbiet Pasma Łososińskiego, od południowej wysokie wzniesienie Lipowe. Z pobliskiej, górującej nad miastem Miejskiej Góry bardzo rozległa panorama widoków. Stoi na niej najwyższy w Polsce stalowy krzyż (rekordowa jest wysokość samego krzyża, a nie położenie – najwyżej położony jest krzyż na Giewoncie).

Na północnym stoku Łysej Góry znajduje się Stacja Narciarska „Limanowa-Ski” z czteroosobowym wyciągiem krzesełkowym oraz dwoma wyciągami orczykowymi. Trasy narciarskie wyposażone są w system sztucznego naśnieżania i oświetlenie.

Szlaki turystyczne

szlak turystyczny niebieski – niebieski przez Golców i Ostrą na przełęcz Ostra-Cichoń szlak turystyczny niebieski – niebieski przez Miejską Górę na Sałasz szlak turystyczny zielony – zielony przez Lipowe i Paproć do Tymbarku

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego.

Inne

Transport

Przez miejscowość przechodzi droga krajowa nr 28, a także ma koniec droga wojewódzka nr 965 wiodąca z Bochni. Obecnie brak regularnych przewozów pasażerskich na niezelektryfikowanej linii kolejowej nr 104 z Chabówki do Nowego Sącza.

W 2013 r. przy ul. Piłsudskiego zarejestrowano helikopterowe lądowisko Limanowa-Szpital.

Oświata

Żłobki i przedszkola:

Szkoły podstawowe:

Szkoły ponadpodstawowe:

Uczelnie:

Szkoły muzyczne:

Inne:

Kultura

Instytucje:

Zespoły artystyczne:

Sport

Do 2016 roku Limanowa była bazą dla ekstremalnego maratonu pieszego Kierat, gdzie zawody miały swój start i metę. Od 2017 roku zawody rozpoczynają i kończą się w Słopnicach.

Infrastruktura sportowa

Wspólnoty religijne

Kościół rzymskokatolicki

Świadkowie Jehowy

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). .
  2. ↑ a b Limanowa w liczbach, – Polska w liczbach
  3. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. . (pol.).
  4. ↑ Maria Malec. Słownik nazw geograficznych Polski. 2003. WN PWN. ISBN 83-01-13857-2.
  5. ↑ Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 187.
  6. ↑ J. Sygański, Historya Nowego Sącza, t. 1, Lwów 1901, s. 195.
  7. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 465.
  8. ↑ STATYSTYCZNE PODSUMOWANIE 2020 ROKU , www.miasto.limanowa.pl   (pol.).
  9. ↑ Monografie – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyńskiego, strona 562.
  10. ↑ Limanowa w liczbach , Polska w liczbach  , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  11. ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy , wuoz.malopolska.pl  .
  12. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org  .
  13. ↑ Watchtower, Znajdź swój zbór , jw.org  .
  14. ↑ Civitas Christiana, Marcin Krakowski, Nowy Sącz, s. 15.
  15. ↑ Miasta Partnerskie – Urząd Miasta Limanowa  .

Linki zewnętrzne

Miasta województwa małopolskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Herb województwa małopolskiego

Limanowa
Części miasta wg TERYT
Inne obszary

Herb Limanowej

Powiat limanowski (1920–39 i 1945–75)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39→ i 1945–75)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39→, 1945–54 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Powiat nowosądecki (1920–1975) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–1934 →)
Miasteczka (1920–1934)
Gminy miejskie (1920–1975)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–1954 i 1973–1975)
Gromady
(1954–72)
Gminy (1939–45)
Miejskie
Wiejskie
  1. ↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie
Powiat limanowski
Miasta
Gminy miejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu limanowskiego

Kontrola autorytatywna (gmina miejska):Encyklopedia internetowa: