Rysunki naskalne w Val Camonica

Wygląd przypnij ukryj Ryty naskalne w Val Camonica

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Włochy
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	III, VI
Numer ref.	94
Region	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1979 na 3. sesji
Położenie na mapie WłochRyty naskalne w Val Camonica
46°01′26″N 10°21′00″E/46,023889 10,350000
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Ryty naskalne w Val Camonica – jedno z największych na świecie skupisk prehistorycznych petroglifów – ponad 140 tys. figur, symboli i motywów związanych z rolnictwem, wojną i kultem religijnym wyrytych na skałach w alpejskiej dolinie Val Camonica we Włoszech.

W 1979 roku petroglify Val Camonica zostały wpisane – jako pierwszy obiekt na terenie Włoch – na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Położenie

Petroglify odkryto w wielu miejscach w dolinie Val Camonica we wschodniej Lombardii w prowincji Brescia. Dolina rozciąga się na ponad 80 km wzdłuż rzeki Oglio.

Do dziś udokumentowano 180 stanowisk z rytami naskalnymi na ponad 2000 skał na terenie 24 z 41 gmin położonych w dolinie. Najwięcej petroglifów znajduje się w środkowej części doliny pomiędzy miejscowościami Ceto i Sellero.

Opis

Petroglify obejmują ponad 140 tys. figur, symboli i motywów związanych z rolnictwem, nawigacją, wojną i magią. Ryty powstawały przede wszystkim na przestrzeni 8000 lat, w okresie od górnego paleolitu do epoki żelaza; niewiele pochodzi z okresu rzymskiego i średniowiecza. Petroglify pokrywają ok. 2400 skał – piaskowców i zlepieńców powstałych w górnym permie.

Większość petroglifów została wykuta przy użyciu kamiennego lub metalowego narzędzia, którym uderzano w skałę jak młotkiem. Stosowano również technikę graffito – drobnych wyżłobień ostrym narzędziem.

Emmanuel Anati w 1975 zaproponował podział petroglifów na cztery grupy stylistyczne odpowiadające dwóm okresom historycznym: okresowi prehistorycznemu (od epipaleolitu do epoki brązu, Protocamuno), z rytami wyróżniającymi się indywidualnymi lub grupowymi figurami schematycznymi oraz okresowi protohistorycznemu (epoka żelaza) z przedstawieniami naturalistycznymi i narratywnymi, ukazującymi postaci w ruchu i ilustrującymi całe wydarzenia. Ryty z drugiego okresu są przypisywane Kamunom.

Ryty przedstawiają sceny z życia codziennego ówczesnych mieszkańców doliny (m.in. polowania, uprawy ziemi) oraz motywy związane z ich życiem duchowym (m.in. postaci bóstw, sceny kultu i praktyk religijnych – tańców i obrzędów inicjacyjnych):

• paleolit górny – ryty przypisywane temu okresowi znajdują się w Luine w regionie Darfo Boario Terme; przedstawiają, często wielkoformatowe, postaci dużych zwierząt przebitych bronią używaną do polowań. Wykute zostały technika młotkową przy użyciu ciężkich, kamiennych narzędzi, których pozostałości znaleziono u podstawy skały.
• neolit – petroglify z tego okresu przedstawiają schematyczne postaci adorantów, symetryczne figury ludzkie z rękoma, zgiętymi w łokciach ku górze, interpretowane jako ludzi modlących się, tańczących lub lamentujących. Ryty geometryczne interpretowane są jako przedstawienia pól uprawnych.
• chalkolit – ryty z tego okresu ukazują postaci ludzi i zwierząt (dzikich – jeleniowate, koziorożce, kozice północne, lisy, wilki i dziki oraz udomowionych – psy, świnie, bydło), przedstawiania broni a także ryty czysto ornamentalne. Głównym motywem symbolicznymi tego okresu jest dysk słoneczny.
• epoka brązu – większość petroglifów z tego okresu przedstawia różne rodzaje broni (sztylety, siekiery i halabardy), pojedynczo i w grupach, które były porównywane do gromadzenia (chowania) narzędzi i broni metalowych w czasie niebezpieczeństwa, lecz również w celach wotywnych. Jako szczególnie interesujące opisywane są sceny orania, tkania oraz przedstawienia mrówek, schematyczne, lecz z obecnymi detalami anatomicznymi.
• epoka żelaza – ryty te przypisywane są Kamunom, większość z nich ma charakter naturalistyczny i realistyczny, postaci wyróżniają się coraz lepiej oddanymi detalami anatomicznymi i często przedstawiane są w ruchu. Dominującym motywem jest postać wojownika w scenach pojedynków, jazdy konnej i polowania, co interpretowanych jako elementy inicjacji – wejścia w życie dorosłe. Wojownicy przedstawiani są z bronią: mieczami, hełmami i tarczami. Sceny orania ukazują prace przy użyciu koni a nie wołów, które pojawiały się na rytach z epok wcześniejszych. W okresie tym umieszczano również inskrypcje zapisane pismem Etrusków.
• Cesarstwo Rzymskie – z tego okresu pochodzą inskrypcje w języku łacińskim.
• średniowiecze – w okresie IV–XI w. Kościół katolicki prowadził kampanie przeciwko kultowi pogańskiemu w górach i pogańskim przedstawieniom naskalnym. W okresie tym umieszczano na skalach symbole chrześcijańskie – przede wszystkim znaki krzyża.

Historia badań

Pierwsze wzmianki o petroglifach w Val Camonica pochodzą z raportu alpinisty Gualtiero Laenga (1888–1968) z 1909 roku przesłanego do Comitato Nazionale per la protezione del paesaggio e dei monumenti, Touring Club Italiano. W 1914 roku Laeng umieścił informacje o rytach na dwóch głazach w Cemmo w przewodniku Guida d’Italia del Touring Club Italiano: Piemonte, Lombardia e Canton Ticino. Publikacja ta wzbudziła zainteresowanie naukowców, którzy przybyli do Cemmo w poszukiwaniu kolejnych petroglifów.

W latach 20. i 30. XX w. poszukiwania na terenie całej doliny prowadzili Giovanni Marro (1875–1952), Paolo Graziosi (1906–1988), Raffaello Battaglia i Giuseppe Bonafini. Bonafini zaproponował utworzenie w dolinie parku archeologicznego. W latach 30. XX w. odkryciami zainteresował się Franz Altheim (1898–1976) pracujący dla nazistowskiej organizacji Ahnenerbe. W latach 50. XX w. dolinę badał szwajcarski archeolog Hercli Bertogg (1903–1958), Gualtiero Laeng oraz Emanuele Süss, która jako sporządziła mapę lokalizacji petroglifów w rejonie Naquane, co pozwoliło na utworzenie tu w 1955 roku parku narodowego.

W 1956 roku nowy impuls do badań dał włoski archeolog Emmanuel Anati, który porównał odkrycia w Val Camonica z tymi z Monte Bego i w 1964 roku założył w Capo di Ponte ośrodek studiów prehistorycznych – Centro Camuno di Studi Preistorici. Naukowcy z ośrodka rozpoczęli systematyczne badania petroglifów oraz wykopaliska. W 1975 roku Anati opublikował pierwszą całościową analizę petroglifów, zarówno pod względem topograficznym jak i chronologicznym – Evoluzione e stile nell’arte rupestre camuna.

W 1979 roku petroglify Val Camonica zostały wpisane – jako pierwszy obiekt na terenie Włoch – na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Parki archeologiczne w Val Camonica

Poniższa tabela przedstawia osiem parków archeologicznych z petroglifami utworzonych w dolinie Val Camonica:

Obiekt – polskie tłumaczenie nazwy parku wraz z jej włoskim oryginałem; Rok – roku utworzenia parku; Położenie – gmina, współrzędne geograficzne; Petroglify – fotografie wybranych petroglifów na terenie parku.

N°	Obiekt	Rok	Położenie	Petroglify
1.	Park Narodowy Rytów Naskalnych Parco nazionale delle incisioni rupestri di Naquane	1955	Capo di Ponte 46°01′32″N 10°20′57″E/46,025556 10,349167
2.	Narodowy Park Archeologiczny Massi di Cemmo Parco archeologico nazionale dei Massi di Cemmo	2005	Capo di Ponte 46°01′52″N 10°20′20″E/46,031111 10,338889
3.	Komunalny Park Archeologiczny Seradina-Bedolina Parco archeologico comunale di Seradina-Bedolina	2005	Capo di Ponte 46°02′00″N 10°20′29″E/46,033333 10,341389
4.	Park Archeologiczny Asinino-Anvòia Parco archeologico di Asinino-Anvòia		Ossimo 45°57′19″N 10°14′47″E/45,955278 10,246389
5.	Komunalny Park Rytów Naskalnych w Luine Parco comunale delle incisioni rupestri di Luine		Darfo Boario Terme 45°53′20″N 10°10′46″E/45,888889 10,179444
6.	Komunalny Park Archeologiczny i Mineralogiczny Sellero Parco comunale archeologico e minerario di Sellero	2008	Sellero 46°03′26″N 10°20′29″E/46,057222 10,341389
7.	Komunalny Park Archeologiczny w Sonico Parco archeologico comunale di Sonico		Sonico 46°10′07″N 10°21′20″E/46,168611 10,355556
8.	Rezerwat Rytów Naskalnych w Ceto, Cimbergo i Paspardo Riserva naturale Incisioni rupestri di Ceto, Cimbergo e Paspardo	1983	Ceto (Nadro) Cimbergo Paspardo 46°01′06″N 10°21′10″E/46,018333 10,352778

Przypisy

1. ↑ a b Territory and Engravings. vallecamonicaunesco.it . . . (ang.).
2. ↑ a b c Parks. vallecamonicaunesco.it . . . (ang.).
3. ↑ a b c UNESCO: Rock Drawings in Valcamonica. . (ang.).
4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af Management Plan of UNESCO Site n.94 “Rock Drawings in Valle Camonica” 2005. vallecamonicaunesco.it . . . (ang.).
5. ↑ History of researches in Camonica Valley. vallecamonicaunesco.it . . . (ang.).
6. ↑ Parco Nazionale delle Incisioni Rupestri: strona oficjalna. . (wł.).
7. ↑ The National Park of Rock Engravings in Capo di Ponte. vallecamonicaunesco.it . . . (ang.).
8. ↑ Parco Archeologico Nazionale dei Massi di Cemmo: strona oficjalna. . (wł.).
9. ↑ The National Archaeological Park of Massi di Cemmo. vallecamonicaunesco.it . . . (ang.).
10. ↑ Parco di Sradina-Bedolina: strona oficjalna. . (ang.).
11. ↑ The Seradina-Bedolina Municipal Archaeological Park. vallecamonicaunesco.it . . . (ang.).
12. ↑ Parco archeologico di Anvòia. Invallecamonica.it . . (wł.).
13. ↑ The Asinino-Anvòia Archaeological Park. vallecamonicaunesco.it . . . (ang.).
14. ↑ Parco Comunale delle Incisioni Rupestri di Luine. Invallecamonica.it . . (wł.).
15. ↑ The Municipal Archaeological and Mineral Park of Sellero. vallecamonicaunesco.it . . . (ang.).
16. ↑ The “Coren delle Fate” polythematic pathway in Sonico. vallecamonicaunesco.it . . . (ang.).
17. ↑ Parco archeologico comunale di Sonico. Pro Loco di Sonico (BS) . . (wł.).
18. ↑ Rock Art Natural Reserve of Ceto, Cimbergo, Paspardo: strona oficjalna. . (ang.).

Bibliografia

• Encyklopedia sztuki starożytnej. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1974, s. 471.

Linki zewnętrzne

• UNESCO: Rock Drawings in Valcamonica (UNESCO/NHK). Youtube.com . 2014-05-20. . (ang.).

Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO we Włoszech

Kulturowe

Sztuka naskalna w Val Camonica Kościół i klasztor dominikański Santa Maria delle Grazie z Ostatnią Wieczerzą Leonarda da Vinci w Mediolanie Zespół zabytkowy Rzymu, dobra Stolicy Apostolskiej leżące na terenie Rzymu, korzystające z prawa eksterytorialności i bazylika św. Pawła za Murami Zespół zabytkowy we Florencji Wenecja wraz z laguną Piazza del Duomo w Pizie Zespół zabytkowy San Gimignano I Sassi w Materze Vicenza – miasto i wille palladiańskie w regionie Veneto Zespół zabytkowy w Sienie Zespół zabytkowy w Neapolu Miasto przemysłowe Crespi d’Adda Renesansowe miasto Ferrara i delta Padu Castel del Monte Trulli w Alberobello Zabytki wczesnochrześcijańskie w Rawennie Zespół zabytkowy w Pienzy Pałac królewski z XVIII w. w Casercie wraz z parkiem, akweduktem Vanvitelli i zespołem San Leucio Rezydencje królewskie dynastii sabaudzkiej Ogród botaniczny w Padwie Katedra, Torre Civica i Piazza Grande w Modenie Zespoły archeologiczne – Pompeje, Herkulanum i Torre Annunziata (oficjalna nazwa wpisana na listę światowego dziedzictwa) Villa Romana del Casale Su Nuraxi w Barumini Portovenere, Cinque Terre i wyspy (Palmaria, Tino i Tinetto) Costiera Amalfitana Strefa archeologiczna w Agrigento Strefa archeologiczna wraz z Bazyliką Patriarchów w Akwilei Park Narodowy Cilento, Vallo di Diano i Alburni oraz stanowiska archeologiczne Paestum i Velia oraz Certosa di Padula Zespół zabytkowy w Urbino Willa Hadriana w Tivoli Asyż, bazylika franciszkańska i inne zabytki franciszkańskie (Erem w Carceri) Miasto Werona Villa d’Este w Tivoli Miasta późnego baroku w dolinie Noto Sacri Monti w Piemoncie i Lombardii Etruskie nekropolie w Cerveteri i Tarkwinii Val d’Orcia Syrakuzy i skalna nekropolia w Pantalica Genua: Le Strade Nuove i system pałaców Rolli Mantua i Sabbioneta Linie kolei retyckiej przez przełęcze Albula i Bernina Longobardowie we Włoszech. Ośrodki władzy, 568 – 774 n.e. Cividale del Friuli Bazylika San Salvatore w Brescii Castelseprio Spoleto Tempietto del Clitunno w Campello sul Clitunno Kościół Santa Sofia w Benewencie Sanktuarium św. Michała Archanioła w Monte Sant’Angelo Prehistoryczne osady na palach Wille i ogrody Medyceuszy w Toskanii Krajobraz winnic Piemontu: Langhe-Roero i Monferrato

Przyrodnicze

Wyspy Liparyjskie Monte San Giorgio Dolomity Etna Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy

1. ↑ Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią i Ukrainą