Günter Grass

Günter Grass

Günter Grass (1984)
Data i miejsce urodzenia	16 października 1927 Gdańsk, Wolne Miasto Gdańsk
Data i miejsce śmierci	13 kwietnia 2015 Lubeka
Narodowość	niemiecka / kaszubska
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Ważne dzieła
Blaszany bębenek Kot i mysz Psie lata
Nagrody
Nagroda Nobla w dziedzinie literaturyNagroda Feltrinelli
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Günter Wilhelm Grass (ur. 16 października 1927 w Gdańsku, zm. 13 kwietnia 2015 w Lubece^[1]) – niemiecki pisarz narodowości niemiecko-kaszubskiej^[2][3], laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1999 roku. Doktor honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego za wybitną twórczość literacką oraz wkład w polsko-niemieckie pojednanie (1993)^[4] oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1990). W 1993 Rada Miasta przyznała pisarzowi tytuł Honorowego Obywatela Miasta Gdańska. Członek Niemieckiego Centrum PEN.

Günter Grass urodził się 16 października 1927 w Wolnym Mieście Gdańsku (Freie Stadt Danzig). Jego ojciec Wilhelm (1899–1979) był kupcem niemieckim, natomiast matka Helena z rodziny Knoff (1898–1954) Kaszubką pochodzącą z Kosznajderii.

Dzieciństwo spędził w Wolnym Mieście Gdańsku. Mieszkał przy ulicy Lelewela 13 (wówczas Labesweg) w dzielnicy Wrzeszcz (wówczas Langfuhr). W 1942 zgłosił się do służby w niemieckiej marynarce wojennej (Kriegsmarine), jednakże z powodu młodego wieku nie został przyjęty. W 1943 powołano go wraz z całym jego rocznikiem do paramilitarnej Służby Pracy Rzeszy (RAD). W 1944 został wcielony do Waffen-SS w dziesiątej dywizji pancernej „Frundsberg”; został ranny. W 1954 ożenił się, a od 1960 zamieszkał w Berlinie. Günter Grass był działaczem SPD. W 1978 wziął rozwód i ponownie ożenił się w 1979.

Światową sławę przyniosła mu tzw. trylogia gdańska, złożona z dzieł: Blaszany bębenek, Kot i mysz, Psie lata, z których pierwsze jest najbardziej znane. Blaszany bębenek to groteskowo-naturalistyczna powieść, której adaptację filmową w 1979 stworzył Volker Schlöndorff. Cała trylogia gdańska traktuje o rozwoju faszyzmu i epizodach wojennych, których akcja rozgrywa się w Gdańsku, mieście na pograniczu kulturowym, „małej ojczyźnie” Polaków i Niemców żyjących razem od setek lat.

Natomiast przedstawicielem „powieści z kluczem” jest powieść Güntera Grassa z 1979 Das Treffen in Telgte (Spotkanie w Telgte, 1992). Utwór opisuje fikcyjne spotkanie niemieckich poetów i pisarzy w 1647 (m.in. śląscy artyści-politycy, jak Andreas Gryphius, Daniel Czepko von Reigersfeld, Angelus Silesius) mające na celu porozumienie artystów, często będących ideologami zwalczających się katolików i protestantów i zakończenie wojny trzydziestoletniej. Naprawdę książka poświęcona jest ważnej dla twórczości autora Grupie 47.

Günter Grass był wielokrotnie nagradzany. W 1985 roku był laureatem Medalu Stolema^[5]. Najważniejszym wyróżnieniem stała się Nagroda Nobla w dziedzinie literatury przyznana w 1999^[6]. Jego ostatnim dotychczas wydanym dziełem jest powieść Skrzynka napisana w 2009. Kilka lat wcześniej niemiecki pisarz ujawnił tajemnicę swojej służby w SS. Teraz zastanawia się, czy potrafił być dobrym ojcem. Książka napisana jest w formie dialogu jego licznych dzieci z różnych związków, które snują rodzinną sagę. W tle – jak zwykle u tego autora – dzieje się wielka historia.

W 1992 roku Günter Grass założył Fundację im. Daniela Chodowieckiego nazwaną od imienia polsko-niemieckiego grafika Daniela Chodowieckiego z siedzibą w Akademii Sztuk w Berlinie, której celem jest współpraca między artystami niemieckimi i polskimi. Od 1993 roku organizował Konkurs o Nagrodę im. Daniela Chodowieckiego na polski rysunek i grafikę^[7].

W 2012, po opublikowaniu wiersza Co musi zostać powiedziane, w którym zarzuca Izraelowi, że jest większym zagrożeniem dla pokoju na świecie niż Iran, w Niemczech wielu publicystów zarzuciło Grassowi antysemityzm. Izraelskie MSW uznało go za persona non grata i zabroniło wjazdu na swoje terytorium. Pisarz uznał zarzuty za obraźliwe i twierdził, że padł ofiarą nagonki.

Pisarz zmarł 13 kwietnia 2015 r.^[1] Pochowany został w kręgu najbliższej rodziny 29 kwietnia 2015 na cmentarzu w Behlendorf, wsi, w której Grass mieszkał od wielu lat^[8].

W 2002 r. na pl. Wybickiego w gdańskim Wrzeszczu powstał pomnik-ławeczka, upamiętniający głównego bohatera powieści Blaszany bębenek Oskara Matzeratha. W 2015 podjęto decyzję, w myśl której zgodnie z pierwotną koncepcją do postaci Oskara dołączył jego zmarły twórca Günter Grass, z nieodłączną fajką w ręku, książką na kolanach oraz nawiązującymi do jego twórczości figurkami ślimaka i kumaka. Noblista zastrzegł bowiem sobie, aby nie stawiać mu pomników za życia, w związku z czym gotowa rzeźba Grassa spędziła kilkanaście lat w magazynie. Figura zmarłego noblisty została odsłonięta 16 października 2015^[9][10].

• 
  pomnik w 2011 roku
• 
  pomnik po dodaniu figury Grassa

W sierpniu 2006 Grass udzielił zaskakującego wywiadu niemieckiemu dziennikowi „Frankfurter Allgemeine Zeitung” (z 12 sierpnia 2006), w którym wyznał, że samo pójście do wojska nie było przymusowe (chociaż nie był ochotnikiem Waffen-SS jako takim).

Grass powiedział, że był ochotnikiem sił zbrojnych, by wyzwolić się spod wpływu rodziców, który mu, jako nastolatkowi, przeszkadzał.

W połowie sierpnia 2006 (choć zaplanowano tę publikację na 1 września) ukazał się tom wspomnień autora pt. Przy obieraniu cebuli (Beim Häuten der Zwiebel), zawierający nieznane szczegóły jego biografii. „Gazeta Wyborcza” dodaje:

Grass podkreśla, że do uznanych przez Trybunał Norymberski za organizację zbrodniczą oddziałów trafił nie z własnej woli^[11].

Lech Wałęsa oświadczył^[12], że Grass powinien zrezygnować z tytułu honorowego obywatela Gdańska, ponieważ jego zdaniem służba w formacjach Waffen SS wyklucza prawo do posiadania takiego tytułu. Potem były lider Solidarności wycofał się częściowo z tej wypowiedzi twierdząc, że został źle zrozumiany: „Powiedziałem, tylko że na jego miejscu zrezygnowałbym z tytułu”^[13].

Jacek Kurski na konferencji prasowej 14 sierpnia 2006 zaapelował do Grassa, aby pisarz zrzekł się obywatelstwa i dodał, że jeśli Grass sam tego nie zrobi, to radni PiS w Gdańsku zgłoszą odpowiedni wniosek w tej sprawie^[14].

W obronie pisarza wypowiedział się 14 sierpnia 2006 arcybiskup Michalik^[15]:

Oto noblista niemiecki Günter Grass przyznał się, że zgłosił się sam do SS, formacji najbardziej nazistowskiej. Dzisiaj jest starym człowiekiem, a jednak chce się oczyścić. Myślę, że większym jest człowiekiem dzisiaj, przyznając się do tego i przepraszając innych, większym jest autorytetem i pisarzem, niż wtedy, gdy zdobywał Nobla.

17 sierpnia 2006 Wałęsa zadeklarował chęć rozmowy z Grassem^[16]:

Rzeczywiście szkoda człowieka, nie wolno karać za dobre uczynki. On zrobił dobry uczynek, tylko trochę późno. Nikt nie ma odpowiedzi, co zrobić w takiej sytuacji, jeśli ktoś się nawraca, jak go prowadzić, żeby on nie miał na tym nawróceniu problemów.

Tego samego dnia pisarz zadeklarował, że nie zrzeknie się obywatelstwa Gdańska^[17]. Dzień później Wałęsa zapowiedział, że sam zrezygnuje z honorowego obywatelstwa miasta, jeśli Grass nie wyjaśni gdańszczanom okoliczności swojej służby w Waffen SS^[18]. Jednak po lekturze listu wystosowanego przez pisarza do prezydenta Gdańska (22 sierpnia 2006) Wałęsa wyraził zrozumienie dla motywów jego działania, i zadeklarował:

Zrozumiałem, że Grass nie grał swoją służbą w SS po to, by sprzedać więcej swoich książek. Mam satysfakcję, bo to była jego spowiedź. Ten pan dał dobry przykład innym^[19].

4 kwietnia 2012 szeroką dyskusję medialną wywołał opublikowany w dzienniku „Süddeutsche Zeitung” wiersz Was gesagt werden muss^[20] (Co trzeba powiedzieć^[21]). W wierszu Grass apelował o zaprzestanie sprzedaży Izraelowi niemieckich okrętów podwodnych zdolnych przenosić broń jądrową. Uważał, że wyposażanie Izraela w takie okręty jest przestępstwem. Swoje dotychczasowe milczenie w tej sprawie pisarz tłumaczył obawą przed posądzeniem o antysemityzm^[22].

• Zalety przepiórek („Die Vorzüge der Windhühner”, 1956) – tom wierszy
• Trylogia gdańska (Danziger Trilogie) – powieści:
  • Blaszany bębenek 1983 (Die Blechtrommel, 1959)
  • Kot i mysz 1963 (Katz und Maus, 1961)
  • Psie lata 1990 (Hundejahre, 1963)
• Plebejska próba powstania („Die Plebejer proben den Aufstand”, 1966) – sztuka
• Miejscowe znieczulenie 1997 („Örtlich betäubt”, 1969)
• Z dziennika ślimaka 1991 (Aus dem Tagebuch einer Schnecke 1971) – esej-reportaż
• Turbot 1995 (Der Butt 1977) – powieść
• Spotkanie w Telgte 1992 (Das Treffen in Telgte 1979) – powieść
• Szczurzyca 1993 (Die Rättin 1986) – powieść
• Wróżby kumaka 1992 (Unkenrufe 1992) – powieść
• Moje stulecie (Mein Jahrhundert, 1999) – zbiór opowiadań
• Idąc rakiem (Im Krebsgang, 2002) – powieść
• Ostatnie tańce (2005; Letzte Tänze, 2003)
• Przy obieraniu cebuli (Beim Häuten der Zwiebel, 2006)
• Skrzynka (2009, Die Box, 2008)
• W drodze z Niemiec do Niemiec. Dziennik roku 1990. 2012 (Unterwegs von Deutschland nach Deutschland. Tagebuch 1990. 2009) – dziennik
• Grimms Wörter. Eine Liebeserklärung, Göttingen 2010
• Co trzeba powiedzieć (Was gesagt werden muss, 2012)

 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Güntera Grassa.

• Günter Grass, Autoportret II, 1972. dziedzictwo.polska.pl. .