Sebastian Jan Piskorski

Wygląd przypnij ukryj Sebastian Jan Piskorski
Ilustracja
Kraj działania

Polska

Data urodzenia

1636

Data śmierci

18 sierpnia 1707

Rektor Akademii Krakowskiej
Okres sprawowania

1693-1699

Wyznanie

chrześcijańskie

Kościół

rzymskokatolicki

Prezbiterat

1676

Sebastian Jan Piskorski (ur. 1636, zm. 18 sierpnia 1707) – prawnik, poeta, kaznodzieja, pisarz religijny, architekt, rektor Akademii Krakowskiej w latach 1693–1699.

Herb doktorski Sebastiana Piskorskiego – Puste Pole z dewizą Depingere fas est

Życiorys

Sebastian Piskorski, syn Marcina, urodził się w 1636 w Skawinie, jego wujem był Wojciech Łańcucki. W 1660 ukończył studia na Akademii Krakowskiej uzyskując stopień bakałarza. W roku 1664 został magistrem sztuk i doktorem filozofii, a następnie objął stanowisko profesora Szkół Nowodworksich. W zbliżonym czasie podjął też pracę domowego nauczyciela synów Franciszka Szembeka, co pozwoliło mu nawiązać kontakty w kręgach magnaterii. W 1688 został przyjęty do Kolegium Mniejszego i wydał z tej okazji zwyczajową kwestię, poświęconą właściwości powstawania substancjalnego w ujęciu arystotelesowsko-tomistycznym. W 1671 Piskorski wyjechał do Włoch, gdzie uzyskał doktorat z prawa na rzymskiej Sapienzy, co prawdopodobnie było uwieńczeniem studiów podjętych jeszcze w Krakowie. Piskorski był z powrotem w Krakowie 19 września 1672, kiedy to przedstawił kolejną krótką kwestię, w której dowodził, że świeccy za przestępstwa przeciw Kościołowi mogą być pozywani, sądzeni i skazywani przez sądy kościelne. Wkrótce potem został oddelegowany do Poznania, gdzie od 12 listopada 1672 do 3 października 1675 pełnił funkcję dyrektora Akademii Lubrańskiego i prowadził tam wykłady z prawa. Po kolejnym powrocie do Krakowa, w 1676 przyjął święcenia kapłańskie i objął stanowisko kaznodziei oraz spowiednika krakowskich klarysek, z którymi pozostał związany do końca życia. W następnym roku zakonnice powierzyły mu prebendę w Grodzisku. W zbliżonym czasie wrócił też do służby dworskiej jako nauczyciel synów wojewody wileńskiego Michała Kazimierza Radziwiłła i Katarzyny z Sobieskich – Jerzego Józefa, późniejszego wojewody trockiego, i Karola Stanisława, który doszedł do godności kanclerza wielkiego litewskiego, a potem także ich kuzyna Jakuba Sobieskiego.

W 1683 Piskorski wrócił do Krakowa, gdzie nostryfikował dyplom z prawa, podjął pracę na uniwersytecie i zasiadał w sądzie konsystorskim. 4 listopada tego roku, już jako kanonik wieluński i archidiakon krakowskiej kolegiaty Wszystkich Świętych, otrzymał miejsce w Kolegium Prawniczym, a wydarzenie to zostało uświetnione gratulacyjnymi panegirykami przez Rafała Kazimierza Arteńskiego i Stanisława Bieżanowskiego. Z tej okazji Piskorski wydał też swoją największą pracę naukową. Rozważania poświęcone pięciu problemom z zakresu dziedziczenia uczony poprzedził obszernym wstępem zawierającym przystępne objaśnienie najważniejszych zagadnień i tabele ilustrujące stopnie pokrewieństwa, a także opatrzył bardzo licznymi odnośnikami do przepisów i opracowań nadając pracy charakter zwięzłej syntezy prawa spadkowego. W 1686 Piskorski otrzymał uniwersyteckie probostwo w Luborzycy, a dwa lata później, dzięki Szembekom, otrzymał parafię w Żębocinie. W 1689 Piskorski wraz z teologiem Marcinem Winklerem i filozofem Franciszkiem Tokarskim został wyznaczony do opieki nad ociemniałym Bieżanowskim, powołanym na stanowisko uniwersyteckiego historiografa. 24 października 1692 Piskorski został kanonikiem katedry krakowskiej, a 1 grudnia tego roku wyznaczono go do kierowania pracami przy budowie kościoła św. Anny, czym zajmował się do jego konsekracji w 1703. Od 1692 był też podkanclerzym wydziału prawa, a przynajmniej od 1694 wszystkich czterech wydziałów. Ponadto w latach 1695–1700 był prowizorem Szkół Nowodworskich, a w latach 1693–1695 i 1698–1699 sześciokrotnie pełnił funkcję rektora uniwersytetu. Pełniąc ten urząd Piskorski przeprowadził reformę podległych uniwersytetowi szkół niższego szczebla, zlecając ich wizytację, a następnie wprowadzenie jednolitych przepisów dotyczących regulaminu i programu nauczania, które wydano drukiem.

W 1703 Piskorski poważnie zachorował. Stało się to prawdopodobnie przed 17 maja 1703, gdyż tego dnia sporządził testament, w którym prosił akademię o złożenie jego zwłok w krypcie pod kaplicą św. Józefa w kościele św. Anny. Dwa lata później stracił wzrok, 11 sierpnia 1707 sporządził kodycyl testamentu, w którym zawarł szczegółowe wskazówki na temat pogrzebu i rozdysponował majątek, obdarowując m.in. kościoły w Skawinie oraz dzieci sióstr i brata. Zmarł najprawdopodobniej 17 sierpnia 1707.

Twórczość literacka

S. Piskorski, Argo Sarmatica, 1664, frontyspis, rycina J.A. Gorczyna

Piskorski zadebiutował w 1660 zbiorkiem wierszy, wydanym zwyczajowo z okazji promocji. Złożyły się na niego zgrabne i różnorodne utwory, w których autor skojarzył siedmiu kolegów z muzami. Pod koniec roku 1661 Piskorski wydał imieninowy panegiryk dla sufragana krakowskiego Mikołaja Oborskiego, a w styczniu 1664 opublikował trzy pieśni żałobne poświęcone ks. Janowi Fugaszowicowi, zasłużonemu dla świątyń w okolicach Skawiny. W tymże roku Piskorski został też autorem zbioru panegiryków ku czci kolegów, którzy zostali wraz z nim promowani na doktorów filozofii. Zgodnie z uniwersyteckim zwyczajem traktowania promocji jako nadania szlachectwa mają one charakter heraldyczny. Do zbioru dołączono też utwór ku czci samego Piskorskiego autorstwa Władysława Nagotha, który ułożył dla niego herb ukazujący pustą tarczę z Dewizą „Depingere fas est”, wyjaśniając, że jest to pole, które może być wypełnione dowolnym malowidłem i robiąc w ten sposób aluzję do zainteresowań artystycznych Piskorskiego. Całość poprzedza symboliczna rycina frontyspisowa.

W 1665 Piskorski uczcił ingres Stefana Wierzbowskiego do katedry poznańskiej zbiorem wierszy, które przez skojarzenie z podkową w jego herbie opisują zasługi biskupa jako rydwan Apollina i zaprzężone do niego rumaki. Poszczególne utwory są udanym popisem kompozycji w różnych metrach, a każdy kończy się wierszem obrazowym w kształcie obelisku – mety, ponieważ inauguracyjne wejście biskupa do kościoła zostało porównane do wyścigu na hipodromie. W następnym roku poeta ułożył krótką odę z okazji położenia kamienia węgielnego pod krakowski kościół Reformatów, którą wydał ze wstępem sławiącym swego protektora Franciszka Szembeka – głównego fundatora budowli. Podczas sejmu koronacyjnego Michała Wiśniowieckiego, który odbywał się w Krakowie jesienią 1669 roku Piskorski przygotował i wystawił z uczniami Szkół Nowodworskich monumentalny spektakl historyczny pt. Eleutheria Polonis semper celebrata najprawdopodobniej własnego autorstwa, które jest znane z zachowanego programu. Było to rozbudowane widowisko w pięciu aktach rozdzielonych pieśniami chóru i symbolicznymi scenami baletowymi, opowiadające o legendarnych dziejach Polski od czasów Lecha do mającej się rozpocząć ery Wiśniowieckiego.

W latach 80. Piskorski przetłumaczył wielką kompilację żywotów pustelników wschodnich, której autorstwo wiązano ze św. Hieronimem. Licząca przeszło 1800 stron książka, będąca jego największą pracą literacką, ukazała się w 1688 kosztem Katarzyny z Sobieskich Radziwiłłowej. W 1691 ukończył najważniejsze prace w Grodzisku i wydał żywot bł. Salomei połączony z przewodnikiem po sanktuarium. Bogato ilustrowana pierwsza część tej książki, zatytułowana Flores vitae B. Salomeae virginis, czyli Kwiecie żywota b. Salomei panny, składa się z 24 Kwiatów opisujących wydarzenia z życia błogosławionej. Część druga, pod tytułem Flosculi Sacrae Eremi B. Salomeae Virginis in Lapide S. Mariae, czyli Kwiatki Świętej Pustynie b. Salomei Panny na skale ś. Mariej, to zbiór tyluż Kwiatków opisujących elementy założenia w Grodzisku oraz jego dzieje i otoczenie. Część pierwszą autor zadedykował królewnie Teresie Kunegundzie Sobieskiej, drugą zaś ksieni krakowskich klarysek – Ludwinie Salomei Zamoyskiej. W tym samym roku opublikował też trzy kazania o św. Kindze, zadedykowane ksieni sądeckiej Konstancji Jordanównie.

Piskorski głosił też liczne kazania – m.in. na pogrzebie biskupa Jana Małachowskiego, a także u krakowskich wizytek, z okazji profesji Konstancji Wodzickiej w 1695 oraz obłóczyn Heleny Opackiej w 1698, a także u karmelitanek bosych na prymicjach ks. Ludwika Szembeka. Pod koniec życia wydał obszerny zbiór wcześniejszych kazań, będący podsumowaniem jego doświadczeń homiletycznych i poglądów teologicznych, a także świadectwem dużej popularności jako mówcy. Administrując uniwersytetem, Piskorski wprowadził zwyczaj układania przez nowo promowanych doktorów filozofii wierszowanych oracji na zadany temat. W latach 1696–1702 ukazały się ich cztery zbiory, poświęcone świętym patronom Polski, cudownym wizerunkom Matki Boskiej, słynącym łaskami krucyfiksom oraz dobrodziejom uniwersytetu.

Działalność artystyczna

Grodzisko widok na założenie pielgrzymkowe, ok. 1836, litografia Godefroy Engelmanna wg rys. Jana Nepomucena Głowackiego

Panegiryk herbowy pozwala przypuszczać, że Piskorski od wczesnej młodości interesował się sztuką. Okazją do rozwinięcia tych zainteresował był pobyt w Rzymie, gdzie przyszły rektor mógł bezpośrednio poznać dzieła Gianlorenza Berniniego i innych ówczesnych artystów. Doświadczenia te wykorzystał po powierzeniu mu przez krakowskie klaryski prebendy w Grodzisku, gdzie w latach 1677–1691 zrealizował ambitne założenie pielgrzymkowe, poświęcone błogosławionej Salomei. Złożona symbolika zespołu figur i kaplic wiąże się ściśle z wydanym przez Piskorskiego żywotem klaryski, który zilustrowano wybitnymi artystycznie rycinami autorstwa Jerzego Eleutera Szymonowicza Siemiginowskiego. W latach 1688–1690 Piskorski przebudował też kościół w Żębocinie. Ze względu na te doświadczenia w 1692 powierzono mu kierownictwo prac przy budowie kościoła św. Anny, które prowadził jako prowizor i konceptor do ukończenia w 1703. Do pierwszej z tych funkcji należała organizacja strony finansowej przedsięwzięcia, gromadzenie materiałów budowlanych oraz angażowanie wszystkich wykonawców, a druga polegała na ułożeniu programu treściowego dekoracji malarskiej i rzeźbiarskiej. W podobnym charakterze Piskorski wziął też udział w przekształceniu kościołów klarysek w Krakowie i Starym Sączu.

Wnętrze kościoła św. Anny w Krakowie

Działalność Piskorskiego znacząco wpłynęła na sztukę Krakowa i Małopolski przełomu XVII i XVIII, mimo iż nie był on praktykującym artystą ani profesjonalnym architektem. Udało mu się jednak spopularyzować nowe ambitne rozwiązania artystyczne o genezie rzymskiej, zaangażować w Krakowie wybitnych artystów zagranicznych (m.in. Baltazara Fontanę i Karola Dankwarta), a także zrealizować szereg złożonych dzieł sztuki o niezwykle ambitnych treściach ideowych. Ich charakterystyczną cechą jest wyjątkowe zwielokrotnienie symbolicznych form słowno-obrazowych oraz wykorzystanie naturalnego światła, padającego na wybrany element budowli w dni około konkretnej, związanej z nim daty, w sposób nieznany w innych budowli nowożytnych.

Dzieła literackie

Prace naukowe

Przypisy

  1. ↑ Rafał KazimierzR.K. Arteński Rafał KazimierzR.K., Divae themidis insignia emblematice adumbrata, Cracoviae 1683. brak strony (książka)
  2. ↑ S.I.S.I. Bieżanowski S.I.S.I., Divae themidis insignia emblematice adumbrata, Cracoviae 1683. brak strony (książka)
  3. ↑ Leges Scholis Ecclesiarum Jurisdictioni Rectorali, Almae Universitatis Studii Generalis Cracoviensis subiectis, pro bono earundem regimine conservando latae et publicatae, Cacoviae 1695.
  4. ↑ Michał Kurzej, Depingere fas est..., s. 27.
  5. ↑ MichałM. Kurzej MichałM., Generosa proles Almae Parentis Sarmaticae. Ryciny alegoryczne w zbiorach stemmatów ku czci nowych doktorów Uniwersytetu Jagiellońskiego Velis quod possis. Studia z historii sztuki ofiarowane profesorowi Janowi Ostrowskiemu, red. A. Betlej, K. Brzezina-Scheurer, A. Dworzak, M. Fabiański, P. Krasny, M. Kurzej, D. Nestorow, Kraków 2016, s. 303–309. brak strony (książka)
  6. ↑ Polona , polona.pl  .
  7. ↑ Polona , polona.pl  .

Bibliografia

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Rektorzy Uniwersytetu Jagiellońskiego
Akademia Krakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1400–1499)
Akademia Krakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1500–1599)
Akademia Krakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1600–1699)
AkademiaKrakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1700–1777)
Szkoła Główna Koronna
(1777–1795)
Szkoła Główna Krakowska
(1795–1805)
Lata 1805–1817
Uniwersytet Jagielloński
(1817–1899)
Uniwersytet Jagielloński
(od 1900)
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Pełniący funkcję rektora w zastępstwie.
  2. ↑ Od 1805 do 1809 Uniwersytet połączony z Uniwersytetem Lwowskim i zgermanizowany, 1809 repolonizacja po włączeniu Krakowa do Księstwa Warszawskiego.
  3. ↑ W latach 1853–1860 rektorów nie wybierano, Uniwersytetem kierował mianowany przez rząd kurator.
  4. ↑ Sprawował obowiązki rektora Tajnego Uniwersytetu.
Kontrola autorytatywna (osoba):Encyklopedia internetowa: