Monarchia Habsburgów

Wygląd przypnij ukryj Monarchia HabsburgówHabsburgermonarchie
Monarchia austriaca

1526–1804
Flaga Herb
Monarchia Habsburgów w 1789 r.
Język urzędowy	łacina, niemiecki
Stolica	Wiedeń Praga (1583–1611)
Ustrój polityczny	monarchia
Pierwszy władca	Ferdynand I Habsburg
Ostatni władca	Franciszek II Habsburg
Waluta	talar austriacki, gulden, korona
Data powstania	1526
Proklamacja Cesarstwa Austrii	1804
Religia dominująca	katolicyzm
Rozwój terytorialny monarchii Habsburgów

Posiadłości Habsburgów w XVIII wieku

Monarchia Habsburgów, imperium Habsburgów (niem. Habsburgermonarchie, łac. Monarchia austriaca), pot. i skrótowo Austria – nieoficjalne nazwy stosowane na państwa pozostające w unii personalnej (później realnej), których władcy pochodzili z dynastii Habsburgów i których każdy panujący przedstawiciel był jednocześnie m.in. arcyksięciem Austrii, królem Czech, królem Węgier oraz władcą podległych im krajów i terytoriów. Związek istniał w latach 1526–1804. Część państw monarchii Habsburgów należała do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a jako król Czech, władca monarchii był elektorem przy elekcji króla Niemiec (który następnie był intronizowany na Cesarza). Habsburgowie zawładnęli dla siebie także tron cesarza rzymskiego. Państwa monarchii Habsburgów zostały zjednoczone w Cesarstwo Austrii 11 sierpnia 1804, a dwa lata później dwucesarz Franciszek II Habsburg rozwiązał Święte Cesarstwo Rzymskie.

Historia

Wraz z abdykacją cesarza Karola V w 1556 dynastia podzieliła się na dwie główne linie. Hiszpańską (zob. Hiszpania Habsburgów) zapoczątkował Filip II, syn cesarza, który w 1580 objął także tron portugalski i linię austriacką zapoczątkowaną przez Ferdynanda I (1503–1564). To właśnie objęcie przez niego tronu uznaje się za początek monarchii Habsburgów. Związany jest z przejęciem władzy w Czechach i na Węgrzech przez Ferdynanda I Habsburga, po śmierci Ludwika II Jagiellończyka i utworzeniem tym samym zwartego terytorium połączonego jedynie osobą władcy.

W czasie panowania Ferdynanda II podczas wojny trzydziestoletniej Habsburgowie przejściowo utracili tron czeski (wybrano tam na króla Fryderyka V, elektora Palatynatu – tzw. „król zimowy” 1619/1620) i węgierski (1619–1621 wybrano królem księcia Siedmiogrodu Gabora Bethlena). Pacyfikacja Czech w 1621. (Bitwa na Białej Górze) pozwoliła cesarzowi Ferdynandowi na wprowadzenie tam monarchii dziedzicznej w 1627: odtąd Habsburgowie nie musieli już ubiegać się o zgodę sejmu szlacheckiego na dziedziczenie korony. W 1687, podczas wielkiej wojny z Turkami, Habsburgowie uzyskali także od sejmu węgierskiego gwarancję dziedziczenia. W toku tego samego konfliktu, w 1690 wojska austriackie opanowały Siedmiogród, a syn cesarza Leopolda I, Józef I, został tamtejszym wielkim księciem. W 1697 zwycięstwo nad Turkami pod Zentą pozwoliło Habsburgom opanować całe Węgry.

Maria Teresa i Franciszek I z dziećmi

Jednocześnie Habsburgowie austriaccy ponieśli klęskę w próbach unifikacji Rzeszy Niemieckiej i zacieśnienia kontroli cesarskiej nad książętami niemieckimi. Wprawdzie przewaga katolików w kolegium elektorskim zapewniała władcom Austrii każdorazowo wybór na cesarski tron, ale po przegranej wojnie trzydziestoletniej cesarz Ferdynand III w traktacie westfalskim (1648) musiał uznać nawet prawo książąt do prowadzenia własnej polityki zagranicznej i pogodzić się z ingerencją obcych mocarstw w wewnętrzne sprawy Rzeszy (Francja, Szwecja). Od tej pory tytuł cesarski dawał Habsburgom głównie prestiż: byli, honorowo, pierwszymi spośród chrześcijańskich władców.

Wobec kryzysu dynastii (brak męskich potomków) cesarz Karol VI ogłosił w 1713 tzw. sankcję pragmatyczną. Według jej postanowień w przypadku wygaśnięcia linii męskiej rodu, wszystkie kraje dziedziczy linia żeńska, tj. najbliższa krewna ostatniego z rodu. Postanowienia te weszły w życie w 1740, gdy zmarł Karol VI. Ostatnią przedstawicielką tej linii, jak i całego rodu, była córka cesarza i księżniczki Elżbiety z Brunszwiku-Wolfenbüttel, późniejsza władczyni Austrii, Czech i Węgier Maria Teresa (1717–1780). Razem z mężem Franciszkiem I Lotaryńskim, którego w Niemczech wybrano na cesarza rzymskiego, stali się założycielami nowej Dynastii Habsbursko-Lotaryńskiej. Panowała ona w Austrii, Czechach i na Węgrzech aż do 1918.

Ziemie Monarchii Habsburgów

Tereny pod panowaniem Habsburgów w 1547

Granice ziem należących do austriackich Habsburgów zmieniały się nad wyraz często. Na przestrzeni dziejów do ziem tych należą

• ziemie dziedziczne Habsburgów: Arcyksięstwo Austriackie, Księstwo Karyntii, Księstwo Styrii, Księstwo Krainy, Gorycja i Gradiyska, Triest oraz rozliczne ziemie w Szwabii i Alzacji (tzw. Austria Przednia) itd.
• kraje Korony św. Wacława, w skład których wchodziło:
  • Królestwo Czech,
  • Margrabstwo Moraw,
  • margrabstwo Dolnych i Górnych Łużyc (do 1635)
  • Śląsk (w większości utracony w latach 1740–1742).
• kraje Korony św. Stefana, w skład których wchodzi:
  • zachodnia część Królewskich Węgier (do której przyłączono część środkową – Osmańskie Węgry – w 1699 roku),
  • Księstwo Siedmiogrodu (od 1699; od 1765 Wielkie Księstwo Siedmiogrodu),
  • królestwo Chorwacji i Slawonii (od 1699)
• od końca wojny o sukcesję hiszpańską w 1713:
  • Niderlandy Austriackie (do 1792)
  • Księstwo Mediolanu (do 1797)
  • Królestwo Neapolu (do 1735)
  • Królestwo Sardynii (do 1720)
  • Królestwo Sycylii (1720–1735)
• ziemie odebrane Imperium Osmańskiemu:
  • Banat (od 1718)
  • Królestwo Serbii (1718–1739)
  • zachodnia część Wołoszczyzny (1718–1739, de facto do 1737)
• inne ziemie to m.in.:
  • Księstwo Parmy (1735–1748);
  • Królestwo Galicji i Lodomerii (od 1772)
  • Nowa Galicja (od 1795)
  • Bukowina (od 1774)
  • część ziem zlikwidowanej Republiki Weneckiej w tym Istrię i Dalmację (od 1797).

Zobacz też

• władcy Austrii
• Cesarz rzymski (Święte Cesarstwo Rzymskie)
• Święte Cesarstwo Rzymskie
• Austro-Węgry

Przypisy

1. ↑ Język niemiecki zastąpił łacinę jako język urzędowy w 1784.
2. ↑ Robert A. Kann: A history of the Habsburg Empire, 1526–1918. Berkeley: University of California Press, 1980, s. 23. ISBN 0-520-04206-9.

Bibliografia

• Prof. Walter Kleindel: Die Chronik Österreichs. Chronik Verlag.
• Erich Zöllner: Geschichte Österreichs. Von den Anfängen bis zur Gegenwart. Verlag für Geschichte und Politik, ISBN 3-7028-0222-3.
• Ernst Bruckmüller: Sozialgeschichte Österreichs. Verlag Herold, ISBN 3-7008-0283-8.
• Karl Vocelka: Geschichte Österreichs (Kultur – Gesellschaft – Politik). Verlag Styria, Graz/Wien/Köln 2002, ISBN 3-453-21622-9.
• Richard und Maria Bamberger, Ernst Bruckmüller, Karl Gutkas (Hrsg.): Österreich-Lexikon. Verlagsgemeinschaft Österreich-Lexikon, ISBN 3-9500438-0-2.
• Manfred Scheuch: Österreich im 20. Jahrhundert (Von der Monarchie zur Zweiten Republik). Verlag Christian Brandstätter, ISBN 3-85498-029-9.
• Stephan Vajda: Felix Austria (Eine Geschichte Österreichs). Ueberreuter.
• Herwig Wolfram (Hrsg.): Österreichische Geschichte. Wien 1994 ff.:
  • Bis 15 v. Chr.: Otto H. Urban: Der lange Weg zur Geschichte. Die Urgeschichte Österreichs. Wien 2000.
  • 15 v. Chr.–378 n. Chr.: Verena Gassner, Sonja Jilek, Sabine Ladstätter: Am Rande des Reiches. Die Römer in Österreich. Wien 2002.
  • 378–907: Herwig Wolfram: Grenzen und Räume. Geschichte Österreichs vor seiner Entstehung. Wien 1995.
  • 907–1156: Karl Brunner: Herzogtümer und Marken. Vom Ungarnsturm bis ins 12. Jahrhundert. Wien 1994.
  • 1122–1278: Heinz Dopsch, Karl Brunner, Maximilian Weltin: Die Länder und das Reich. Der Ostalpenraum im Mittelalter. Wien 1999.
  • 1278–1411: Alois Niederstätter: Die Herrschaft Österreich. Fürst und Land im Spätmittelalter. Wien 2001.
  • 1400–1522: Alois Niederstätter: Das Jahrhundert der Mitte. An der Wende vom Mittelalter zur Neuzeit. Wien 1996.
  • 1522–1699: Thomas Winkelbauer: Ständefreiheit und Fürstenmacht. Länder und Untertanen des Hauses Habsburg im konfessionellen Zeitalter. 2 Teilbände, Wien 2003.
  • 1699–1815: Karl Vocelka: Glanz und Untergang der höfischen Welt. Repräsentation, Reform und Reaktion im habsburgischen Vielvölkerstaat. Wien 2001.
  • 1804–1914: Helmut Rumpler: Eine Chance für Mitteleuropa. Bürgerliche Emanzipation und Staatsverfall in der Habsburgermonarchie. Wien 1997.
  • 1890–1990: Ernst Hanisch: Der lange Schatten des Staates. Österreichische Gesellschaftsgeschichte im 20. Jahrhundert. Wien 1994.
  • Roman Sandgruber: Ökonomie und Politik. Österreichische Wirtschaftsgeschichte vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Wien 1995.
  • Rudolf Leeb, Maximilian Liebmann, Georg Scheibelreiter, Peter Tropper: Geschichte des Christentums in Österreich. Von der Spätantike bis zur Gegenwart. Wien 2003.

Historia Niemiec

Historia Niemiec	Germanie Pragermanie Plemiona germańskie Religia Germanów Germania Furor teutonicus Bitwa pod Arausio Bitwa w Lesie Teutoburskim Wielka wędrówka ludów Germania Slavica Państwo frankijskie Imperium Karolińskie Państwo wschodniofrankijskie Podboje arabskie Renesans karoliński Traktat w Verdun Bitwa nad rzeką Lech Święte Cesarstwo Rzymskie Królestwo Niemieckie Spór o inwestyturę Inkwizycja w Niemczech Wyprawy krzyżowe Krucjata połabska Krucjaty północne Zakon krzyżacki Krucjata dziecięca Ostsiedlung Germanizacja Akt Konfederacji Szwajcarskiej Hanza Wielkie bezkrólewie Wielki głód 1315–1317 Czarna śmierć Złota Bulla Wojny husyckie Związek Szwabski Reforma Rzeszy Reformacja Wojna chłopska Klein-Venedig Pokój augsburski Wojna trzydziestoletnia Pokój westfalski Wojna Ligi Świętej z Turcją Wojna palatynacka Rozbiory Polski Mediatyzacja Wojna o sukcesję austriacką Wojny śląskie Wojna siedmioletnia Cud domu brandenburskiego Deklaracja z Pillnitz Wojny napoleońskie Republika Cisreńska Związek Reński III koalicja antyfrancuska IV koalicja antyfrancuska VI koalicja antyfrancuska Bitwa pod Lipskiem Kongres wiedeński Święte Przymierze Związek Niemiecki Niemiecki Związek Celny Wiosna Ludów Rewolucja marcowa I wojna o Szlezwik Frankfurckie Zgromadzenie Narodowe II wojna o Szlezwik Wojna prusko-austriacka Związek Północnoniemiecki Wojna francusko-pruska Zjednoczenie Niemiec (XIX wiek) Cesarstwo Niemieckie Ostflucht Kulturkampf Sojusz Trzech Cesarzy Dwuprzymierze Konferencja berlińska Trójprzymierze Pangermanizm Hakata Związek Wszechniemiecki Weltpolitik Ekspansja kolonialna Konflikty marokańskie Mitteleuropa Państwa centralne Plan Schlieffena I wojna światowa Front zachodni I bitwa nad Marną Bitwa pod Verdun Bitwa nad Sommą Kaiserschlacht II bitwa nad Marną Front wschodni Bitwa pod Tannenbergiem Ofensywa Kiereńskiego Kampania serbska Traktat brzeski Rewolucja listopadowa Rozejm w Compiègne Republika Weimarska Legenda o ciosie w plecy Pakt Ebert-Groener Okupacja Nadrenii Powstanie wielkopolskie Traktat wersalski Plebiscyt w Prusach Wschodnich i Zachodnich oraz na Górnym Śląsku Wolne Miasto Gdańsk Terytorium Saary Memelland Polityka wypełniania Układ w Rapallo Okupacja Zagłębia Ruhry Narodowy socjalizm Rasa panów Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników Sturmabteilung Pucz monachijski Lebensraum Złote lata Wojna celna z Polską Liga Narodów Wielki kryzys Hiperinflacja Schutzstaffel Wybory parlamentarne w Republice Weimarskiej w marcu 1933 roku III Rzesza Pożar Reichstagu Ruch oporu Obozy niemieckie (1933–1945) Gestapo Noc długich noży Ustawy norymberskie Remilitaryzacja Nadrenii Letnie Igrzyska Olimpijskie 1936 Pakt antykominternowski Sicherheitspolizei Anschluss Noc kryształowa Układ monachijski Rozbiór Czechosłowacji Protektorat Czech i Moraw Ultimatum wobec Litwy Pakt stalowy Państwa Osi Pakt Ribbentrop-Mołotow Prowokacja gliwicka II wojna światowa Agresja Niemiec na Polskę Bitwa o Atlantyk Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza – ZSRR (1939) Okupacja niemiecka ziem polskich 1939–1945 Generalne Gubernatorstwo Generalny Plan Wschodni Holocaust Roboty przymusowe w III Rzeszy Porajmos Front zachodni Dziwna wojna Kampania norweska Kampania francuska 1940 Bitwa o Anglię Lądowanie w Normandii Przełamanie linii Zygfryda Ofensywa w Ardenach Forsowanie Renu Inwazja aliantów zachodnich na Niemcy Kampania śródziemnomorska Kampania bałkańska II wojna światowa w Afryce Kampania włoska Front wschodni Atak Niemiec na ZSRR Bitwa pod Moskwą Wojna kontynuacyjna Blokada Leningradu Bitwa stalingradzka Bitwa na łuku kurskim Operacja berlińska Kapitulacja III Rzeszy Okupacja aliancka Zniszczenia miast Granica na Odrze i Nysie Łużyckiej Wysiedlenia Niemców Dekrety Beneša Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec Sowiecka Administracja Wojskowa w Niemczech Procesy norymberskie Denazyfikacja Bizonia Trizonia Protektorat Saary Francuska strefa okupacyjna w Niemczech Brytyjska strefa okupacyjna w Niemczech Amerykańska strefa okupacyjna w Niemczech Radziecka strefa okupacyjna w Niemczech Podział Niemiec RFN Plan Marshalla Społeczna gospodarka rynkowa Wirtschaftswunder Gastarbeiterzy Układy paryskie EWWiS NATO Traktaty rzymskie Wspólnota Europejska Układ NRD–RFN Letnie Igrzyska Olimpijskie 1972 Masakra w Monachium NRD Republikflucht Układ graniczny z PRL RWPG Aktion Ungeziefer Powstanie czerwcowe Układ Warszawski Referendum konstytucyjne Układ NRD–RFN Rewolucja trabantów Berlin Zachodni Sektory Berlina Blokada Berlina Operacja „Vittles” Mur Berliński Kryzys berliński Protesty studenckie Porozumienie czterech mocarstw w sprawie Berlina Ponowne zjednoczenie Niemiec Konferencja dwa plus cztery Unia walutowa, gospodarcza i społeczna Republika Federalna Niemiec Polsko-niemiecki traktat graniczny Unia Europejska Euro Kryzys migracyjny
Kluczowe postacie	Arminius Karol Wielki Ludwik II Niemiecki Otton I Wielki Fryderyk I Barbarossa Martin Luter Fryderyk Wilhelm I Fryderyk II Wielki Franciszek II Habsburg Wilhelm I Hohenzollern Otto von Bismarck Wilhelm II Hohenzollern Paul von Hindenburg Adolf Hitler Konrad Adenauer Walter Ulbricht
Najważniejsze państwa niemieckie	Marchia Północna/Marchia Brandenburska Państwo Saksońskie Księstwo Saksonii Marchia Wschodnia Marchia Miśnieńska Księstwo Saksonii-Wittenbergi Elektorat Saksonii Królestwo Saksonii Państwo Bawarskie Księstwo Bawarii Elektorat Bawarii Królestwo Bawarii Państwo Pruskie Państwo zakonu krzyżackiego Prusy Książęce Brandenburgia-Prusy Królestwo Prus Wolne Państwo Prusy Państwo Austriackie Marchia Austriacka Księstwo Austriackie Arcyksięstwo Austriackie Monarchia Habsburgów Cesarstwo Austrii Kraje austriackie Republika Niemieckiej Austrii
Pozostałe	Kalendarium historii Niemiec Naród niemiecki Władcy Niemiec Konradyni Ludolfingowie Dynastia salicka Hohenstaufowie Welfowie Habsburgowie Nassau (dynastia) Luksemburgowie Wittelsbachowie Dom Habsbursko-Lotaryński Hohenzollernowie Prezydenci Niemiec Kanclerze Niemiec Ustrój polityczny Niemiec Język niemiecki Deutschstämmige Historia Żydów w Niemczech Byłe ziemie wschodnie Niemiec

Historia Austrii

Państwo austriackie

Marchia Austriacka (976–1156) Księstwo Austriackie (1156–1359/1453) Arcyksięstwo Austriackie (1359/1453–1804/1918) Monarchia Habsburgów (1526–1804) Cesarstwo Austrii (1804–1867/1918) Kraje austriackie Austro-Węgry Republika Niemieckiej Austrii (1918–1919) Republika Austriacka (1919–1934) Federalne Państwo Austriackie (1934–1938) Anschluss (1938) Austria przyłączona do III Rzeszy (1938–1945) Okupacja aliancka Austrii (1945–1955) Austria

Pozostałe

Naród austriacki Władcy Austrii Kanclerze Austrii Prezydenci Austrii Ustrój polityczny Austrii Stosunki polsko-austriackie

Kontrola autorytatywna (państewka Świętego Cesarstwa Rzymskiego):

• NKC: ge487180

Encyklopedia internetowa:

• DSDE: Donaumonarkiet