Mikołaj Rej

Wygląd przypnij ukryj Mikołaj Rej
Ilustracja
Portret ze Źwierciadła z 1568.
Data i miejsce urodzenia

4 lutego 1505
Żurawno

Data śmierci

8 września 1569

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

literatura

Herb
Oksza
Rodzina

Reyowie herbu Oksza

Ojciec

Stanisław Rey

Matka

Barbara Herburt

Żona

Zofia Koścień

Dzieci

Mikołaj, Krzysztof, Andrzej, Anna, Dorota, Bogumiła, Elżbieta, Barbara

Rodzeństwo

brat, siostra

Jan Matejko Rzeczpospolita Babińska, 1881, Muzeum Narodowe w Warszawie, na obrazie Stanisław Pszonka w koronie ze słoneczników, arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Dzierzgowski siedzi w fotelu, poeta i sekretarz królewski Andrzej Trzecieski z piórem w ręku obok Pszonki, wojewoda lubelski Piotr Firlej siedzi przy stoliku, Andrzej Frycz Modrzewski siedzi obok Firleja, Piotr Kaszowski w słomianym kapeluszu, Mikołaj Rej wsparty o stolik, ksiądz i pisarz Stanisław Orzechowski rozmawia z Rejem, jego żona Magdalena Chełmska huśta się obok, lutnista królewski Valentin Bakfark i lekarz-filozof Sebastian Petrycy siedzą na lewo pod drzewem, Jan Kochanowski z kronikarzem Marcinem Bielskim grają w szachy, heraldyk Bartosz Paprocki siedzi roześmiany za grającymi w szachy, ze wzniesionymi kielichami stoją magnaci: Jan Łaski, Mikołaj Oleśnicki i stolnik sandomierski Stanisław Lupa Podlodowski Portret Mikołaja Reja, rys. Adam Grabowski, 1921 Portret Mikołaja Reja, akwarela Jana Gwalberta Olszewskiego, 1905 Pomnik Mikołaja Reja w Rejowcu. Popiersie Mikołaja Reja w Nagłowicach. Tablica pamiątkowa w Nagłowicach. Karta tytułowa pierwodruku Zwierzyńca z 1562 Emblematy ze Zwierzyńca Skan pochodzący z portalu www.polona.pl Karta tytułowa wydania z 1567 roku.

Mikołaj Rej z Nagłowic (ur. 4 lutego 1505, zm. między 8 września a 5 października 1569) – polski poeta i prozaik renesansowy, tłumacz, a także polityk i teolog ewangelicki, wójt urzędowski, poseł na Sejm I Rzeczypospolitej.

Choć nie był humanistą w naukowym rozumieniu tego słowa, zawdzięcza się mu upowszechnienie idei humanitas w polskiej kulturze. Długo uznawano go za „ojca literatury polskiej”, przez wielbicieli nazywany także – za sprawą moralitetu Wizerunek – „polskim Dantem”. Pomimo znaczącego wkładu, jaki przypisuje się Mikołajowi Rejowi w rozważaniach na temat początków literatury narodowej, zdaniem wielu współczesnych badaczy pozostaje on twórcą wciąż niepoznanym. Większość obiegowych opinii na temat Reja w dalszym ciągu pochodzi z błędnego wizerunku „rubasznego, niewykształconego prostaka”, jaki przypisała mu tradycja.

Życiorys

Urodził się w zamożnej rodzinie szlacheckiej w Żurawnie na Rusi Czerwonej jako syn Stanisława i Barbary z Herburtów (1480–1550, córka Piotra Herburta, wnuczka Jana Herburta z Odnowa, prawnuczka Frydrusza z Chlipel) – wdowy po dziedzicu Żurawińskim, która przedtem poślubiła ok. 1500 Balcera Dąbrowskiego. Jej synem z trzeciego małżeństwa, zawartego ze Stanisławem Reyem był późniejszy pisarz Mikołaj Rej. Po stryju Piotrze Reju, Mikołaj został dziedzicem Nagłowic.

Mikołaj odebrał fragmentaryczne wykształcenie; najpierw 2 lata w Skalbmierzu, potem kolejne 2 we Lwowie – w 1518 został zapisany w poczet studentów Akademii Krakowskiej, gdzie nie kwapił się do nauki i – jak napisał w swojej biografii – poznał co to dobre towarzystwo. Miejsce zamieszkania Reja w Krakowie było okryte tajemnicą aż do roku 1892, kiedy to udało się ustalić, że mieszkał on w przekazanym mu przez Annę Odrowążową dworze przy ul. Grodzkiej. Obecnie stoi tam kamienica nr 60, którą wzniesiono na pustym placu w roku 1871. Lata młodzieńcze spędził w nieograniczonej swobodzie w rodzinnej wsi; polował, łowił ryby – zachwycał się światem natury. W 1525 ojciec wysłał Reja na dwór magnacki Andrzeja Tęczyńskiego. Był to moment przełomowy w życiu Reja: zdobywał tam przede wszystkim ogładę towarzyską, uczył się literatury, stylistyki i ortografii. Został sekretarzem Tęczyńskiego. Po śmierci ojca pozostał na wsi i planów dalszej edukacji nie zrealizował. Rej popełniał liczne błędy faktograficzne, używał często wyrażeń wulgarnych. Przypuszczalnie jednak było to ze strony Reja udawanie człowieka prostszego, niż był w rzeczywistości, aby zbliżyć się do narodu i mówić jego codziennym językiem. Rej był utalentowanym samoukiem, który rozwijał rodzimy, „swojski” nurt polskiego odrodzenia. Był jednym z pierwszych poetów piszących w języku polskim.

W 1531 r. ożenił się z Zofią Kościeniówną z Sędziszowa, córką Bogumiły z Boryszewskich i Jana Kościenia z Wyrwy i Sędziszowa. Matka była bratanicą Andrzeja Róży z Borszowic Boryszewskiego (ok. 1435–1510) arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski. Po jego śmierci odziedziczyła połowę Siennicy, Kobylego, Rubiego i Woli Kobylskiej. Bogumiła, przepisała swój dział ziemski kobylski prawem spadku córce Zofii.

Przebywał u boku kalwinisty hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Sieniawskiego, zetknął się z przedstawicielami reformacji i między rokiem 1541 a 1548 przeszedł na luteranizm, potem na kalwinizm i rozpoczął intensywną działalność religijną. 13 stycznia 1546 pożyczył on od związanej z Akademią Krakowską kolegiaty Św. Anny w Krakowie 600 zł na wyderkaf, obiecując za to czynsz 15 zł półrocznie i zabezpieczając go na swych wsiach Bobinie i Słonowicach wraz z kmieciami. Opieszałość Reja z wykonaniem obowiązków dłużnika ściągnęła na niego ekskomunikę, wydaną przez oficjała generalnego Piotra Porębskiego. Rej uczestniczył w synodach, zakładał w swoich dobrach zbory i szkoły. Toczył spory teologiczne i majątkowe z Kościołem katolickim.

Nie opuścił – jak pisał Andrzej Trzecieski – „żadnego sejmu, zjazdu, ani żadnej koronnej sprawy”. Wielokrotnie brał udział w sejmach walnych i uważał swoje pisarstwo za odpowiedzialną misję społeczną (poseł na sejm piotrkowski 1542 roku, poseł ziemi halickiej na sejm 1556/1557, poseł województwa ruskiego na sejm piotrkowski 1558/1559 roku, poseł z województwa ruskiego na sejm parczewski 1564 roku). Nigdy nie wyjeżdżał za granicę, z czego był dumny. Popierał szlachecki ruch egzekucyjny zmierzający do oddania zagarniętych dóbr królewskich. Utrzymywał bliskie kontakty z dworami Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta. Wciąż zmieniał miejsca pobytu, zdobywał nowe majętności. Uzyskał także pozwolenie na lokację dwóch miasteczek – Okszy (obecnie Oksa) i Rejowca (Chełmskie), w którym prawdopodobnie zmarł. U schyłku życia był posiadaczem co najmniej 17 wsi i przynajmniej 12 folwarków.

Był ruchliwy, jowialny, dowcipny, otwarty wobec ludzi. Bywał też porywczy, kłótliwy, skąpy, bezwzględny i skłonny do pieniactwa. Ceniono go jednak powszechnie, również jako pisarza rozmiłowanego w polszczyźnie. Wpływ na propagowanie języka polskiego miał też protestantyzm Reja, bowiem protestanci dążąc do wzmożenia rozpowszechniania swojego wyznania tłumaczyli Biblię na języki narodowe, codzienne modlitwy odmawiali w nich, pragnąc być bardziej atrakcyjni od kleru katolickiego, który nadal obowiązywało posługiwanie się językiem łacińskim.

Przez katolików, którzy wypominali mu profanację kościołów, wypędzanie księży katolickich i prześladowanie zakonników nazywany był szatanem rozwiązanym, smokiem z Okszy, Sardanapalem Nagłowskim. W 1603 roku jako autor trafił do pierwszego polskiego Indeksu Ksiąg Zakazanych powstałego z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego.

Miejsce śmierci Mikołaja Reja dotychczas pozostaje nieznane, natomiast zachowane przesłanki źródłowe wskazują na zbór kalwiński w Okszy (od XIX wieku Oksa) jako miejsce pochówku pisarza.

10 kwietnia 1920 podczas Zjazdu ewangelików Polaków w Krakowie w kościele św. Marcina została odsłonięta tablica pamiątkowa Mikołaja Reja ufundowana przez rodziny Grosse i Maurizio. Jej autorem był Jan Raszka.

Charakterystyka twórczości

Dawne miano ojca literatury polskiej Mikołaj Rej zawdzięczał autorskiemu posłaniu zawartemu w zbiorze satyrycznych epigramatów Zwierzyniec (1562): A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają. W posłaniu tym autor, zgodnie z ideałami reformacji, daje do zrozumienia, że Polacy mają nie język gęsi (łacinę, nazywaną tak od brzmienia jej wymowy, od gęsich piór używanych ówcześnie do pisania, a w kontekście legendy o gęsiach, które obroniły Rzym), lecz swój własny, polski i tym samym deklaruje kulturową i polityczną niezależność Rzeczypospolitej od papieskiego Rzymu. Dzisiaj docenia się tworzących wcześniej po polsku autorów średniowiecza (Władysław z Gielniowa) i renesansu (Biernat z Lublina), jednak Rej jako pierwszy ujawnił tak wyraźną samoświadomość jako pisarz.

Twórczość Reja powstała na pograniczu epok literackich, reprezentuje różne idee: średniowieczną moralistykę i dydaktykę łączy z renesansowym posłannictwem pisarza jako propagatora języka narodowego, zamiast łaciny lub greki klasycznej. Za swoją misję uznawał edukację narodu, ukazanie harmonii człowieka i natury. Jego zdaniem „człowiek naturalny” powinien mówić i pisać w swoim ojczystym języku. Człowieka powinny cechować: „cnota” (prawość), sumienie, „cześć” (honor), stałość umysłu, a także moc zsyłana na człowieka przez Boga, jako dar łaski. Cnota oraz kształcenie umysłu i charakteru miały wieść człowieka ku doskonałości. W ideale tym, zawartym w nakreślonym przez Reja wizerunku ziemianina, kryje się humanistyczne umiłowanie człowieka. Jest to wyraźne dziedzictwo filozofa i filologa Erazma z Rotterdamu. Rej znał pisma tego humanisty i nawiązywał do jego koncepcji etycznych.

Mimo że Rej przywołuje w swoich pracach postacie filozofów (zwłaszcza w Wizerunku własnym żywota człowieka poczciwego), jego prace mają charakter moralno-dydaktyczny i religijny, a nie filozoficzny. Postacie Sokratesa czy Epikura są tylko figurami i nie reprezentują poglądów postaci historycznych. Rej opisuje cnoty, wzorce osobowe czy zasady moralne, nie podejmując głębszego teoretycznego namysłu nad nimi.

Twórczość Mikołaja Reja jest bogata i różnorodna, na ogół podporządkowana przesłaniu etycznemu („przykładne życie”) i religijnemu („wieczne zbawienie”). W porządku chronologicznym widoczne jest w niej przejście od dialogu i moralitetu, które odpowiadały wczesnym buntom poety, do formy speculum, stanowiącej dojrzałą realizację programu pozytywnego, służącego wychowaniu i wskazaniu drogi do zbawienia duszy. Rej jest uważany za mistrza opisu literackiego; nazwany „Brueglem polskiej literatury”, z powodu wyjątkowej wyobraźni malarskiej, otwarcie wyrażał pogardę dla humanistycznego estetyzmu, głosząc prymat praktycznego pożytku dzieła literackiego nad jego funkcją artystyczną. Był pierwszym polskim pisarzem – obok Marcina Bielskiego – który łączył rozwój rodzimego języka literackiego z ideą służby Rzeczypospolitej.

Żywe są badania nad związkami twórczości Reja ze średniowieczem.

Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem

Jest to utwór o współczesnej autorowi tematyce, zarówno politycznej, jak i obyczajowej. Ujawnia konflikt między trzema stanami: szlachtą (przedstawicielem jest Pan), duchowieństwem (przedstawicielem jest Pleban) i chłopstwem (przedstawicielem jest Wójt). Całość poprzedza wiersz Ku dobrym towarzyszom. W Krótkiej rozprawie... po raz pierwszy na karty literatury wprowadzono mowę potoczną.

Kupiec

Rej pisał również utwory dramatyczne: Kupiec. Kształt a podobieństwo sądu Bożego Ostatecznego (1543, wyd. 1549) inspirowany był łacińskim dramatem Mercator, seu Iudicium (Kupiec, czyli sąd) z 1540, napisanym przez protestanckiego pisarza Thomasa Naogeorgusa Mercatora. Jest to moralitet, podkreślający, że (zgodnie z doktryną luteranizmu) tylko wiara i łaska wystarczą do zbawienia. Bohater, prosty i zwykły człowiek – staje po śmierci przed sądem Bożym i zdaje tam rachunek z całego życia.

Żywot Józefa z pokolenia żydowskiego, syna Jakubowego

Ten dramat, pod pełnym tytułem: Żywot Józefa z pokolenia żydowskiego, syna Jakubowego, rozdzielony w rozmowach person, który w sobie wiele cnót i obyczajów zamyka, z 1545 sięga do różnych tradycji gatunkowych: misterium, moralitetu, komedii. Pewne fragmenty utworu nawiązują do łacińskiego dramatu humanisty niderlandzkiego C. Crocusa Comoedia sacra cui titulus Joseph z 1536 (Komedia święta, która ma tytuł Józef). Bohaterem jest Józef z biblijnej Księgi Rodzaju, sprzedany przez zawistnych braci do Egiptu i tam kuszony przez żonę Putyfara. Ten dramat doczekał się również współczesnych inscenizacji (Kazimierza Dejmka) i był z powodzeniem wystawiony w Łodzi (1958) i Warszawie (1965) oraz w Teatrze Telewizji (2005).

Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego

Ten poemat z 1558 (wyraz „wizerunk” w obrębie tytułu to XVI-wieczna forma rzeczownika „wizerunek”) należy do najwybitniejszych dzieł Reja. Andrzej Trzecieski porównał go do Boskiej komedii Dantego. Jest on tak samo obszernym traktatem etycznym o życiu godziwym. Stanowi przeróbkę utworu Zodiacus vitae z 1531 (Zodiak Życia) włoskiego humanisty i wolnomyśliciela (bliskiego ideom platonizmu) – Palingeniusa. Jest opowieścią alegoryczną o młodzieńcu, który wędruje po świecie w poszukiwaniu cnoty i „poczciwej” wiedzy o życiu. Wielbi on rozum i ład moralny, a gardzi próżnością tego świata, bogactwem, zbytkiem. W rozmowach z mędrcami greckimi – spotyka Epikura, Sokratesa, Platona, Arystotelesa – kształtuje się „wolny i niezależny” Rejowski „człowiek idealny” („z wolna myśl – rozkosz”), pędzi skromny, zacny, cichy żywot w rodzinnym gronie i na własnym gospodarstwie. Dla Reja platońska koncepcja życia stała się ziemiańskim ideałem „złotej mierności”, zapowiadając jego ostatnie utwory.

Postylla i utwory poetyckie

W późnym okresie twórczości Reja przeważały dzieła poetyckie. Wyjątek stanowi Postylla (1557), popularny zbiór kazań, wybór przypowieści ewangelicznych (tłumaczenia z Erazma z Rotterdamu i Wulgaty). Rej przedstawia się tu jako wielki zwolennik reformacji. Protestuje „przeciwko odpustom a wymysłom dni świętych”. Poezja Reja osiągnęła mistrzostwo przez plastyczne i sugestywne opisy (Zioła, czyli ogród Epikura, Srogość śmierci).

Źwierzyniec

Obszerny zbiór epigramatów z 1562, nacechowany moralizmem. Tekst zdobiły dobrane ryciny. Zawiera opisy wielu sławnych postaci historycznych i mitycznych (cesarz rzymski Tyberiusz, biblijny Samson, król Zygmunt II August, Bona Sforza i in.), które uosabiają odrębne modele zachowań – zacnego władcy, dobrego sługi i zbożnego prostaczka. Są tam także postacie wybitnych pisarzy: Jana Kochanowskiego i samego Reja. Są też wiersze o rozmaitych urzędach: sędziego, hetmana, biskupa czy (zjadliwie opisanego) papieża, jak również bajki zwierzęce. Ostatnią część tomu stanowią Figliki, czyli anegdoty, facecje, fraszki, pełne pogodnego humoru i komizmu, czasem rubasznego i nieprzyzwoitego. Rej sięgał często do wzoru Biernata z Lublina, a jako twórca polskiej fraszki stał się prekursorem Kochanowskiego.

Źwierciadło

Ostatnie dzieło Reja z 1568 jest traktatem podsumowującym poglądy pisarza na człowieka i świat, rozwijając popularną w czasach odrodzenia formułę gatunkową zwierciadła (łac. speculum), czyli wizerunku jako ideału moralnej doskonałości człowieka. Utwór inspiruje się teologią kalwińską: świat stanowi w pewnym stopniu odbicie „boskiego ładu”, a człowiek powinien żyć w zgodzie z tym boskim wzorem. Źwierciadło składa się z kilku niezależnych części. Pierwszą i najważniejszą stanowi Żywot człowieka poczciwego, pisany prozą. Przedstawia on całościową koncepcję idealnego życia człowieka. Opisany tu „człowiek poczciwy” to przeciętny szlachcic, ziemianin, postać znana ówczesnym czytelnikom. Żywot... jest także polemiką z Dworzaninem polskim Łukasza Górnickiego. Rej przedstawia wiek młodzieńczy, dojrzały i starość swego bohatera. Opisuje jego wychowanie jako zgodne z osobowością dziecka, zapewniające wszechstronny rozwój, zarówno fizyczny, jak i umysłowy. Rej uważał, że należy zdobywać mądrość, ale nie tylko z ksiąg (choć wiele „rozkoszy dają”), także z codziennego doświadczenia oraz wnikliwej obserwacji życia. Odzwierciedla to poglądy Reja, niechętnego wiedzy abstrakcyjnej obcej codziennemu życiu. Najważniejsza jest „cnota – wielka królowa”, a znaleźć ją można tylko w ziemiańskim stanie, gospodarując na wsi. Rej głosi pochwałę „rozkoszy wiejskich”, opisuje rozsądny ożenek i stateczny szlachecki żywot. Przedstawia też obraz kultury szlacheckiej i barwny poradnik gospodarowania, np. Przysmaki domowe nie kosztowne.

Starość powinna być pogodna: cechować ją ma stoickie, spokojne i ufne oczekiwanie śmierci oraz wyroków Boga (jako niezmiennej wartości w życiu). W skład Źwierciadła wchodzą też trzy cykle wierszy, Apoftegmata (rozmowy – dowcipne rozprawy z aforyzmami) i Żegnanie z światem.

Język Mikołaja Reja

Język utworów Mikołaja Reja, zarówno prozatorskich, jak i wierszowanych, jest dobrym odzwierciedleniem potocznej mowy średnio wykształconej szlachty XVI-wiecznej. Jest konkretny, obrazowy, realistyczny, a przy tym dość indywidualny, mający cechy swoiste. O tym, że jest to język zbliżony do potocznego, świadczy na przykład unikanie przestarzałych już wówczas cech gramatycznych, takich jak dawne czasy przeszłe i imiesłowy. Rej używa końcówki –och w miejscowniku liczby mnogiej rzeczowników męskich i nijakich, która później została zastąpiona pochodzącą z odmiany żeńskiej końcówką –ach. Jednocześnie język utworów Reja wykazuje pewne cechy konserwatywne: sporo jest w nim form liczby podwójnej, a także wyrazów i ich form, które już wkrótce potem przestaną być używane w języku ogólnym, np. wirzch, azaż, iże; nie unika też zapożyczeń.

Najbardziej charakterystyczną cechą indywidualną języka Mikołaja Reja jest częste posługiwanie się zdrobnieniami. W Źwierciadle formy zdrobniałe stanowią aż 12% wszystkich użytych słów; nawet w Postylli jest ich 6%. Badacze podkreślają ponadto, że język utworów wierszowanych Reja niewiele różni się od języka jego utworów prozatorskich: jest równie obrazowy i konkretny, żywy i potoczny.

Twórczość

Najstarsze (prawdopodobnie) próby piśmiennicze nie zachowały się, inne drobne utwory znane są dopiero z późniejszych zbiorów, stąd też chronologia wczesnego okresu twórczości Reja jest z konieczności względna.

Znane dzieła ułożone chronologicznie

Przekłady

Wydania zbiorowe

Listy i materiały

Utwory o autorstwie niepewnym

Znani potomkowie Mikołaja Reja

Upamiętnienie

Uwieczniony na obrazie Jana Matejki pt. Rzeczpospoiita Babińska.

Uwagi

  1. ↑ Znany również pod pseudonimami: Ambroży Korczbok Rożek, Adrianus Brandenburgensis, Doctor Civitatis Lublinensis, Doktor lubelski Adrian Brandenburczyk, Albertus Branderburgensis, Andrych, twój dobry towarzysz, Jakub Podwysocki Pherrat(?), Joachim Heller, mistrz norymberski, Ks. Jan, kaznodzieja z Waśniewa, Wojciech Kaszota(?), Andrzej Trzecieski(?).
  2. ↑ Prawdopodobnie 4 października.

Przypisy

  1. ↑ http://staropolska.pl/reklama/Rej_BN.html – biografia Mikołaja Reja.
  2. ↑ August Grychowski, Lublin i Lubelszczyzna w życiu i twórczości pisarzy polskich, Lublin 1974 s. 16.
  3. ↑ Posłowie ziemscy koronni 1493–1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 96
  4. ↑ a b Anna Kochan: Mikołaj Rej: Wybór pism. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 2006, s. VI. ISBN 83-04-04836-2.
  5. ↑ Aleksander Brückner: Mikołaj Rej. Warszawa: PWN, 1988, s. 3–4. ISBN 83-01-08023-X.
  6. ↑ Marek Żukow-Karczewski, Gdzie Mikołaj Rey mieszkał w Krakowie?, „Echo Krakowa – Magazyn”, nr 162 (12462), 1987.
  7. ↑ Kawałko 2011 ↓, s. 50-51.
  8. ↑ Kawałko 2011 ↓, s. 56.
  9. ↑ Zofia Kłosińska, Wacław Urban , Klątwy przeciwko Rejowi, Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach, Tom 10 (1977), s. 217.
  10. ↑ Posłowie ziemscy koronni 1493–1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 96.
  11. ↑ Posłowie ziemscy koronni 1493–1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 96, 128, 132.
  12. ↑ Ludwik Kolankowski, Posłowie sejmów Zygmunta Augusta, w: Reformacja w Polsce, rocznik V, nr 17-18, Warszawa 1928, s. 129.
  13. ↑ Mikołaj Rej, Poradnik bibliograficzno-metodyczny, WBPiCAK, Poznań 2005, s. 26.
  14. ↑ Stanisław Gierszewski, Wisła w dziejach Polski, Gdańsk 1982, s. 79.
  15. ↑ Kawałko 2011 ↓, s. 54.
  16. ↑ Konrad Naylor, 100 postaci, które miały największy wpływ na dzieje Polski. Puls 1996, s.107.
  17. ↑ Julian Bukowski, Dzieje reformacyi w Polsce od wejścia jej do Polski aż do jej upadku, T. 1, Początki i terytoryalne rozprzestrzenienie się reformacyi, 1883, s. 304–305.
  18. ↑ Piotr Guzowski. Pierwszy polski indeks ksiąg zakazanych. „Studia Podlaskie”. 12, s. 173-202, 2002. 
  19. ↑ Żywot i sprawy poćciwego ślachcica polskiego Mikołaja Reja z Nagłowic, Mikołaj Rej, Wybór pism, Ossolineum 2006, s. 517.
  20. ↑ A. Kochan, Mikołaja Reja żywot i sprawy, Mikołaj Rej, Wybór pism, Ossolineum 2006, s. XI.
  21. ↑ J. Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w jędrzejowskim, Mariówka 1930, s. 322.
  22. ↑ Zjazd ewangelików Polaków w Krakowie Nowości Illustrowane 1920 nr 16 s.2-3 ( zdjęcia)
  23. ↑ PiotrP. Jaroszyński PiotrP., Rej (Rey) Mikołaj z Nagłowic, AndrzejA. Maryniarczyk (red.), Encyklopedia filozofii polskiej, t. 2, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011, s. 452-453 .
  24. ↑ Andrzej Z. Makowiecki, Andrzej Markowski, Włodzimierz Paszyński, Tomasz Wroczyński, Pamiętajcie o ogrodach... Część 1, s. 251–252, WSiP, Warszawa 2002.
  25. ↑ a b Przegląd Współczesny , Odb. z "Przeglądu Współczesnego" Rok II. Tom VI (nr. 15) 1923, polona.pl  .
  26. ↑ Mikołaja Reja wybór pism wierszem i prozą , Warszawa : E. Wende, 1914, Wendego Bibljoteka Klasyków Polskich, polona.pl  .
  27. ↑ a b c d e Polski Słownik Biograficzny t. XXXI/2 zeszyt 129.
  28. ↑ Nad rzeką Ropą, Kraków 1965.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Twórczość Mikołaja Reja
Kontrola autorytatywna (osoba):Encyklopedia internetowa: