Kalety

Wygląd przypnij ukryj Kalety

miasto i gmina
Budynek urzędu miasta w Kaletach (2020)
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	tarnogórski
Prawa miejskie	1951
Burmistrz	Klaudiusz Kandzia
Powierzchnia	76,37 km²
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość	8206 107 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 34
Kod pocztowy	42-660
Tablice rejestracyjne	STA
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiegoKalety
Położenie na mapie PolskiKalety
Położenie na mapie województwa śląskiegoKalety
50°33′54″N 18°52′57″E/50,565000 18,882500
TERC (TERYT)	2413011
SIMC	0931589
Urząd miejskiul. Żwirki i Wigury 2 42-660 Kalety
Strona internetowa
BIP

Pozostałości zabudowy dawnych Kaletańskich Zakładów Celulozowo-Papierniczych w Kaletach Zabudowa przy ul. ks. Rogowskiego w centrum miasta

Kalety (niem. Stahlhammer) – miasto w Polsce położone w województwie śląskim, w powiecie tarnogórskim.

Położenie

Kalety położone są na terenie historycznej ziemi lublinieckiej, z wyjątkiem dzielnic Jędrysek i Truszczyca, po południowej stronie Małej Panwi, które należą do ziemi bytomskiej.

Miasto z punktu widzenia fizycznogeograficznego leży na Równinie Opolskiej, nad Małą Panwią.

Miasto historycznie przynależy do Górnego Śląska.

Według danych z 2002 r. Kalety mają obszar 76,68 km², w tym: użytki rolne 11%, użytki leśne 85%.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 76,29 km². Miasto stanowi 11,8% powierzchni powiatu.

W latach 1922–1939 miasto administracyjnie należało do województwa śląskiego, w latach 1945–1950 do województwa śląskiego, w latach 1950–1957 i w latach 1957–1975 do województwa katowickiego (w latach 1953–1956 zwanym województwem stalinogrodzkim), w latach 1975–1998 do województwa częstochowskiego.

Dzielnice

Miasto składa się z 9 dzielnic:

• Centrum
• Drutarnia
• Jędrysek
• Kuczów
• Lubocz
• Miotek
• Mokrus
• Truszczyca
• Zielona

oraz miejscowości Segenau, Zarach i Zawodzie.

Nazwa

Nazwa miejscowości notowana była m.in. w formach Stahlhammer (1783), Stahlhammer oder Neu-Sorge, Kalita (1845), Kalita, in. Neusorge al. Stahlhammer (1882), Kalety (Stahlhammer) (1920).

Nazwa niemiecka wywodzi się od niemieckiego wyrazu pospolitego Stahlhammer, czyli ‘młot stalowy, stalownia’ i ma związek z przemysłowym charakterem miejscowości. Oboczna nazwa niemiecka Neusorge powstała z połączenia wyrazów neu ‘nowy’ oraz Sorge ‘troska, zmartwienie’, ale także ‘opieka, piecza’, odnoszącego się do oznaczenia nowej osady, co było częstą praktyką w Niemczech. Polska nazwa pochodzi od nazwy osobowej Kalita, Kaleta, która na Śląsku często spotykana jest jako nazwisko.

Historia

• XIII w. – pierwsza wzmianka o miejscowości
• 1789 – rozwój Kalet dzięki działalności przemysłowca Johanna Koulhaasa, założyciela huty i fabryki noży, łyżeczek, widelców i guzików
• 1882–1884 – Guido Henckel von Donnersmarck w miejscu fabryki Johanna Koulhaasa wznosi fabrykę celulozy
• 1884 – uzyskanie połączenia kolejowego
• 1889 – Guido Henckel von Donnersmarck w miejscu huty Johanna Koulhaasa wznosi fabrykę papieru
• 1922 – Stahlhammer po Plebiscycie na Górnym Śląsku przyznano Polsce i nazwano Kalety
• 1940 – niemieckie władze okupacyjne zmieniły nazwę miasta na Stahlhammer
• 1945–1950 – siedziba gminy wiejskiej Kalety
• 1951 – uzyskanie praw miejskich
• 1994 – ogłoszenie upadłości Kaletańskich Zakładów Celulozowo-Papierniczych

Historia hutnictwa i górnictwa na Górnym Śląsku wywodzi się z dzielnicy Kalet, Kuczowa. Żelazo wytapiano tutaj w kuźnicach, czyli manufakturach hutniczych. Używano do tego węgla drzewnego, którym rozpalano ogniska w tzw. dymarkach. Właściciel jednej z fabryk w Kaletach, Czech Koulhaas, w 1799 r. zakupił od kapitana Berharda von Mletzko wieś Katowice. Postanowił wydobywać tu węgiel kamienny. Stał się też właścicielem wtedy nieczynnej kuźnicy Boguckiej, którą uruchomił i unowocześnił. Dzięki temu dał podstawy do produkcji nowoczesnej stali na terenie Katowic. Wynalazek Koulhaasa doprowadził do upadku hut w dolinie Małej Panwi i tym samym przyczynił się do przemysłowego rozwoju Katowic, które między innymi, dzięki temu stały się najważniejszym miastem regionu.

Zabytki

• Pałac Donnersmarcków z 1861 r. w Kaletach Zielonej

Edukacja

• Zespół Szkół Elektroniczno-Ekonomicznych. Szkoła powstała 2 września 1946 r. i nosiła wówczas nazwę Szkoły Przemysłowej Fabryki Celulozy i Papieru w Kaletach. W momencie powstania była to szkoła zawodowa. W późniejszym okresie przekształciła się w technikum elektryczne, a następnie elektroniczne. Od października 2010 r. w budynku szkoły mieści się Ośrodek Wychowawczy;
• 2 szkoły podstawowe

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół św. Franciszka z Asyżu w Kaletach Miotku

Kościół rzymskokatolicki

Trzy parafie:

• parafia Matki Boskiej Fatimskiej
• parafia św. Józefa
• parafia św. Franciszka z Asyżu

Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna

• placówka misyjna w Kaletach

Kościół ewangelicko-augsburski

Parafianie w składzie kościoła filialnego w Piasku Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Częstochowie

Świadkowie Jehowy

• Zbór Kalety

Sport

• Sekcja piłki nożnej:
  • Klub Sportowy Unia Kalety, założony w 1921 r.
  • Ludowy Klub Sportowy Małapanew Kuczów
• Sekcja speedrowera:
  • TPD Kalety

Przyroda

W lesie na terenie Kalet znajduje się Cis Donnersmarcka – drzewo mające ok. 550 lat, 222 cm obwodu oraz 16 m wysokości (stan na 2013 r.). Jest to najgrubszy cis na terenie Lasów Państwowych.

Transport

Stacja kolejowa w Kaletach. Widok z kładki w kierunku południowym

Drogi

• 908 Częstochowa–Tarnowskie Góry
• 789 Brusiek–Lelów

Linie kolejowe

• 129 Tarnowskie Góry TGB – Kalety T3
• 130 Tarnowskie Góry TGD – Kalety T4
• 131 Chorzów Batory – Tczew
• 143 Kalety – Wrocław Mikołajów WP2

Miasta partnerskie

• Vítkov, Czechy
• Ustroń, Polska

Sąsiednie gminy

Koszęcin, Miasteczko Śląskie, Tworóg, Woźniki

Przypisy

1. ↑ Wybory Samorządowe 2024 , wybory.gov.pl   (pol.).
2. ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku , Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022  .
3. ↑ https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b0/Superiorem_Silesiam_AD1746.jpg
4. ↑ Zarchiwizowana kopia. . .
5. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. . (pol.).
6. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. brak numeru strony
7. ↑ Lubocz, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 442 .
8. ↑ a b Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany. pod red. Kazimierza Rymuta. T. 4, J-Kn. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN, 2001, s. 258. ISBN 83-87623-36-9.
9. ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 98. ISBN 83-04024-36-5.
10. ↑ a b Kto zmienił przemysł hutniczy na Śląsku?. mmsilesia.pl, 4 maja 2009. .
11. ↑ a b c Historia Kaletańskich Zakładów Celulozowo-Papierniczych. kzcp.republika.pl. ., Op. cit.
12. ↑ M. Filak, Kolej w historii Tarnowskich Gór w okresie XIX i XX wieku. montes.pl. ., „Montes Tarnovicensis” 2008, nr 28, dostęp 3 lipca 2022 r.
13. ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 51, poz. 472.
14. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim. Narodowy Instytut Dziedzictwa. .
15. ↑ E. Goszyk, Pałac myśliwski w Zielonej. montes.pl. ., „Montes Tarnovicensis” 2005, nr 18, dostęp 3 lipca 2022 r.
16. ↑ Michał Świech: Być jak hrabia Donnersmack. gazeta.pl, 5 czerwca 2009. .
17. ↑ Parafia Matki Boskiej Fatimskiej, Kalety-Drutarnia , diecezja.gliwice.pl  .
18. ↑ Dekanat Woźniki , diecezja.gliwice.pl  .
19. ↑ Parafia św. Franciszka z Asyżu, Kalety-Miotek , diecezja.gliwice.pl  .
20. ↑ Zbory i placówki , chwe.pl  .
21. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org  .
22. ↑ Miasto Kalety – www.kalety.pl – Leśny zakątek Śląska.

Bibliografia

• Johann GeorgJ.G. Knie Johann GeorgJ.G., Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865  (niem.).

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Kalet
• Kalita, in. Neusorge al. Stahlhammer, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 699 .

Dzielnice Kalet

Dzielnice	Drutarnia Jędrysek Kuczów Lubocz Miotek Mokrus Truszczyca Zielona
Osiedla	Segenau

Miasta województwa śląskiego

Miasta na prawach powiatu	Bielsko-Biała Bytom Chorzów Częstochowa Dąbrowa Górnicza Gliwice Jastrzębie-Zdrój Jaworzno Katowice Mysłowice Piekary Śląskie Ruda Śląska Rybnik Siemianowice Śląskie Sosnowiec Świętochłowice Tychy Zabrze Żory
Miasta powiatowe	Będzin Bieruń Cieszyn Kłobuck Lubliniec Mikołów Myszków Pszczyna Racibórz Tarnowskie Góry Wodzisław Śląski Zawiercie Żywiec
Miasta gminne	Blachownia Czechowice-Dziedzice Czeladź Czerwionka-Leszczyny Imielin Kalety Kłobuck Knurów Koniecpol Koziegłowy Krzanowice Krzepice Kuźnia Raciborska Lędziny Łaziska Górne Łazy Miasteczko Śląskie Olsztyn Ogrodzieniec Orzesze Pilica Poręba Przyrów Pszów Pyskowice Radlin Radzionków Rydułtowy Siewierz Skoczów Sławków Sośnicowice Strumień Szczekociny Szczyrk Toszek Ustroń Wilamowice Wisła Włodowice Wojkowice Woźniki Żarki

Powiat tarnogórski

Gminy miejskie (miasta)	Kalety Miasteczko Śląskie Radzionków Tarnowskie Góry
Gminy wiejskie	Krupski Młyn Ożarowice Świerklaniec Tworóg Zbrosławice

Powiat lubliniecki (1922–1975)

• Siedziba powiatu – Lubliniec

Przynależność wojewódzka	woj. śląskie (1922–39) woj. śląskie (1945–50) woj. katowickie (1950–53) woj. stalinogrodzkie (1953–56) woj. katowickie (1956–75)
Miasta (1922–75)	Dobrodzień (← w 1945 → i ← od 1951) Kalety (od 1951) Lubliniec Woźniki
Osiedla (1954–72)	Herby (1958–72) Koszęcin (1958–72)
Gminy wiejskie zbiorowe (1945–54 i 1973–75)	Boronów (do 1954) Ciasna (← od 1951) Dobrodzień (od 1973) Herby (od 1973) Kalety (do 1950) Kochanowice (od 1973) Kochcice (do 1954) Koszęcin Lisów (do 1954) Lubsza (do 1954) Łagiewniki Małe (← 1951–54) Pawonków Psary (od 1973) Sadów (do 1954) Sieraków (← 1951–54) Szemrowice (← 1951–54) Zielona (194?–50)
Gromady (1954–72)	Boronów (1954–72) Ciasna (1954–72) Gwoździany (1954–72) Hadra (1954–68) Herby (1954–57) Kamienica (1954–61) Kochanowice (1954–72) Kochcice (1954–72) Koszęcin (1954–57) Kośmidry (1954–61) Ligota Woźnicka (1954–61) Lisowice (1954–61) Lisów (1954–72) Lubecko (1954–61) Lubsza (1954–72) Łagiewniki Małe (1954–72) Miotek (1954–72) Myślina (1954–72) Pawonków (1954–72) Pludry (1954–72) Psary (1954–72) Rzędowice (1954–61) Sadów (1954–72) Sieraków (1954–72) Strzebin (1954–72) Szemrowice (1954–72) Wędzina (1954–61) Zborowskie (1954–61)

Kontrola autorytatywna (gmina miejska):

• VIAF: 241247741
• GND: 7567545-6
• NKC: ge1104186