Bitwa pod Horodzcem

Bitwa pod Horodzcem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	14 maja 1920
Miejsce	pod Horodzcem
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Przyczyna	majowa ofensywa Frontu Zachodniego
Wynik	zwycięstwo Sowietów
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
mjr Wincenty Rutkiewicz
Siły
1 Dywizja L-B Nowogródzki ps 15 Brygada Strzelców
brak współrzędnych

Bitwa pod Horodzcem – część wielkiej bitwy nad Berezyną. Walki polskiego Nowogródzkiego pułku strzelców mjr. Wincentego Rutkiewicza z sowiecką 15 Brygadą Strzelców w czasie majowej ofensywy wojsk Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

W maju 1920, po zajęciu Kijowa i zdobyciu przyczółków mostowych po wschodniej stronie Dniepru, wojska polskie przeszły do obrony. Wódz Naczelny Józef Piłsudski zdawał sobie sprawę z tego, że nie udało mu się rozbić większych sił nieprzyjaciela, a jedynie zmusił je do wycofania się dalej na wschód. Stąd też planował nowe uderzenie, tym razem na północnym odcinku frontu wschodniego^[1]. W tym czasie dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski grupował wojska na wschodnim brzegu Berezyny i także przygotowywał je do ofensywy^[2].

Wojsko Polskie

• 1 Armia gen. Stefana Majewskiego obsadzała odcinek Dryssa–Połock–Uszacz–Lepel. W pierwszym rzucie posiadała 8 Dywizję Piechoty i 1 Dywizję Litewsko-Białoruską, a w odwodzie 3 Dywizję Piechoty Legionów i 1 Brygadę Jazdy.
• 4 Armia gen. Szeptyckiego w składzie 2 Dywizja Piechoty Legionów, 6., 14. i 9. dywizje piechoty broniła linii Berezyny od Lepla po ujście do Dniepru.

17 maja dowodzenie nad obu armiami przejął gen. Stanisław Szeptycki^[3].

Armia Czerwona

Na wschodnim brzegu Berezyny utworzono zgrupowanie uderzeniowe^[4]:

• 15 Armia Augusta Korka w składzie 4., 6., 5., 53., 56. dywizje strzeleckie i 15 Dywizja Kawalerii^[a]
• Grupę Północną Jewgienija Siergiejewa w składzie 48 Dywizja Strzelców i 164 Brygada Strzelców
• 16 Armia Nikołaja Sołłohuba w składzie 2., 8., 10., 17. i 21. dywizje strzeleckie^[b].

Całością sił uderzeniowych dowodził dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski^[6][7].

Sytuacja w pasie obrony 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej

W pierwszej dekadzie maja 1920 większość pododdziałów Nowogródzkiego pułku strzelców znajdowała się w odwodzie 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej w rejonie miasteczka Berezyna. Tylko dwie kompanie I batalionu i kompania ckm znajdowały się na stanowiskach obronnych w rejonie Wołowej Góry^[8]. Na lewym skrzydle, na odcinku Połświż – Horodek broniły się pododdziały grodzieńskiego pułku strzelców, a na południu – 24 pułk piechoty ze składu 2 Dywizji Piechoty Legionów rozwiniętej nad Berezyną. Na północ od zgrupowania sił głównych pułku, w rejonie Lepla i jeziora Woroń, broniły się pododdziały mińskiego i wileńskiego pułku strzelców. Jeszcze w kwietniu 1920 nowogródzki pułk otrzymał słabo wyszkolonych rekrutów, a jego liczebność wzrosła do około 1500 żołnierzy^[9].

14 maja wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego przeszły do ofensywy^[1]. Na pozycje 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej uderzyły 5., 56. i część 11 Dywizji Strzelców. Atak sowiecki zaskoczył wileński i miński pułki strzelców w trakcie luzowania i zmusił je do odwrotu. Słaby grodzieński pułk strzelców został zepchnięty w rejon Horodzca^[11][9]. Tu do walki wszedł II batalion nowogródzkiego pułku strzelców wspierany 9 baterią 1 pułku artylerii polowej LB^[12].

Na jego stanowiska uderzyła, maszerująca w zwartych kolumnach, sowiecka 15 Brygada Strzelców. Słabo wyszkoleni żołnierze polskiego batalionu nie zdołali wykorzystać błędów przeciwnika, a ogarnięty paniką batalion zaczął bezładny odwrót do Horodca^[9]. Za jego przykładem wycofywały się pododdziały grodzieńskiego pułku strzelców^[13]. Paniczny odwrót kosztował polskie pododdziały wiele ofiar. II batalion stracił 20% stanu osobowego^[9].

W bitwie pod Horodzcem oddziały 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej poniosły klęskę i musiały wycofać się na kolejną rubież obrony.

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Jerzy Dąbrowski: Zarys historii wojennej 81-go pułku Strzelców Grodzieńskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Ludwik Jędrzejczyk: Zarys historii wojennej 80-go pułku Strzelców Nowogródzkich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Zdzisław, Grzegorz Kowalski: Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920 na łamach polskich fachowych periodyków wojskowych z lat 1919–1939. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-856-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.