Rzodkiewka

W dzisiejszym świecie Rzodkiewka zyskał niespotykane dotąd znaczenie. Niezależnie od tego, czy na poziomie osobistym, zawodowym, społecznym czy politycznym, Rzodkiewka odgrywa fundamentalną rolę w naszym codziennym życiu. W całej historii Rzodkiewka był przedmiotem badań, debat i podziwu, ale nigdy wcześniej nie zajmował tak ważnego miejsca w społeczeństwie, jak dzisiaj. Od swoich początków do chwili obecnej Rzodkiewka ewoluował i dostosowywał się do zmian i wyzwań, przed którymi stanął na przestrzeni czasu. W tym artykule szczegółowo zbadamy wpływ Rzodkiewka na różne aspekty codziennego życia i jego wpływ na sposób, w jaki odnosimy się do otaczającego nas świata.

Rzodkiewka
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

rzodkiew

Gatunek

rzodkiew zwyczajna

Odmiana

rzodkiewka

Nazwa systematyczna
Raphanus sativus L. var. sativus
Synonimy
  • Raphanus sativus L. var. niger J. Kern.
  • Raphanus sativus L. raphanistroides Makino
  • Raphanus sativus L. var. raphanistroides (Makino) Makino[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Rzodkiewka (Raphanus sativus var. sativus) – odmiana rzodkwi zwyczajnej. Jest uprawiana w wielu regionach świata. W Polsce występuje głównie jako roślina uprawna, lecz przejściowo dziczeje (ergazjofigofit)[4]. W uprawie występuje wiele kultywarów. Również rzodkiew czarna i rzodkiew japońska to kultywary rzodkiewki[3].

Morfologia

Pokrój
Osiąga wysokość 15–60 cm (wyjątkowo do 100 cm).
Łodyga
Wzniesiona, gruba, dęta, dołem szorstko owłosiona, górą naga.
Liście
Ulistnienie skrętoległe, liście lirowate. Dolne liście pierzastowrębne i nieregularnie ząbkowane, górne liście niepodzielone[5].
Kwiat
Kwiaty
Zebrane w grono na szczytach pędów. Kielich stulony w długą nibyrurkę. Korona barwy białej lub liliowej i posiadająca wyraźną nerwację na płatkach. Cztery łopatkowate płatki korony silnie rozchylone na boki, sześć długich pręcików rozchylonych na boki, jeden słupek z całobrzegim znamieniem[5].
Owoce
Owoc
Poprzecznie paciorkowato przewężona łuszczyna zakończona małym dzióbkiem. Jest gąbczasta i zgrubiała, ma długość 3–9 cm i szerokość 8–14 mm. Po dojrzeniu rozpada się na jednonasienne odcinki.
Korzeń
Silnie zgrubiały, z zewnątrz u różnych odmian biały, czerwony, fioletowy lub prawie czarny, wewnątrz biały.

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna lub dwuletnia. Słupek i pręciki dojrzewają równocześnie, roślina owadopylna, kwitnie od maja do czerwca. Roślina miododajna i dobre źródło pyłku dla pszczół. Jest rośliną lekko trującą: z powodu dużej zawartości (szczególnie w rzodkwi czarnej) olejków gorczycowych, glikozydów i kwasów organicznych nie może być spożywana przez ludzi z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, przy zapaleniu wątroby, przewodu pokarmowego oraz w ciężkich chorobach serca i nerek[6].

Zastosowanie

Różnokolorowe odmiany rzodkiewki
  • Roślina uprawna. Rzodkiewka uprawiana jest zarówno w polu, jak i pod osłonami[7]. Czerwona rzodkiewka była uprawiana w Egipcie już 2000 lat temu. Nie znamy jej pochodzenia. Niektórzy przypuszczają, że pochodziła z basenu Morza Śródziemnego[6], inni, że z Dalekiego Wschodu[8]. Dzika rzodkiewka nadal rośnie na terenie Chin i została wprowadzona przez Chińczyków do środkowej Azji jeszcze w czasach prehistorycznych.
  • Rzodkiewka była znana w starożytnym Egipcie, podawano ją także na dworze faraonów. Grecy wysoko cenili jej smak w III w. p.n.e., zaś Rzymianie odnotowali istnienie wielu odmian o różnym kształcie i barwie już w czasach chrześcijaństwa. Rzymianie zabrali rzodkiewkę na północ; w Niemczech zaczęto ją regularnie uprawiać w XIII wieku. Rzodkiewka była jedną z pierwszych europejskich roślin uprawnych zabranych na kontynent amerykański.
  • W Indiach, Chinach i Japonii uprawiana jest rzodkiew oleista, z której nasion wytłacza się olej jadalny[9].
  • Sztuka kulinarna: jest to warzywo korzeniowe o białym, bardzo pieprznym w smaku miąższu.
    • W kuchni zachodniej stosuje się świeżą rzodkiewkę w sałatkach i przystawkach, lecz w Chinach i Japonii używa się jej również w postaci kiszonej[8]. Inne zastosowania: do kanapek oraz do garnirowania potraw.
  • Roślina lecznicza:
    • Surowiec zielarski: korzeń rzodkwi, tzw. Radix Raphani. Najczęściej wykorzystywana jest w lecznictwie rzodkiew czarna. Zawiera olejki eteryczne, glikozydy, kwasy organiczne, przeciwutleniacze (indole).
    • Działanie: żółciotwórcze, żółciopędne, bakteriobójcze. Stosowana jest w leczeniu chorób wątroby i dróg żółciowych (m.in. preparat Raphacholin)[6]. Ma bardzo korzystne działanie, gdyż nie tylko pobudza wydzielanie żółci, ale równocześnie niszczy w przewodzie pokarmowym niepożądane bakterie (często nawet te odporne na antybiotyki) i wirusy, odkaża też drogi oddechowe i moczowe[6].
    • W medycynie ludowej była używana do nacierań przy bólach reumatycznych i zapaleniach korzonków nerwowych, leczenia wrzodów i ran oraz jako środek przeciwrobaczy i mlekopędny u karmiących matek[6].
Kultywar, tzw. rzodkiew czarna
  • Roślina kosmetyczna. Sok wyciśnięty z korzenia rzodkiewki lub nalewka mają zastosowanie w kosmetyce. Używane są do zapobiegania łupieżowi i wypadaniu włosów[6]. Świeży sok z rzodkwi używany jest też do pielęgnacji skóry: usuwa piegi, wygładza zmarszczki i wybiela skórę[8].
  • Z sadzy powstającej podczas spalania oleju wyciśniętego z nasion rzodkwi Chińczycy produkowali doskonały tusz[6].

Wartość odżywcza

Wartość odżywcza
Rzodkiewka
(100 g)
Wartość energetyczna 77 kJ (18 kcal)
Białka 1,0 g
Węglowodany 4,4 g
Tłuszcze 0,2 g
Woda 93,8 g
Dane liczbowe na podstawie: [10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[11]
Ilość aminokwasów w 100 g[10]
Nazwa Ilość w mg
Izoleucyna 48
Leucyna 64
Lizyna 49
Metionina 13
Cystyna 13
Fenyloalanina 49
Tyrozyna 21
Treonina 41
Tryptofan 5
Walina 68
Arginina 93
Histydyna 24
Alanina 41
Kwas asparaginowy 88
Kwas glutaminowy 289
Glicyna 33
Prolina 31
Seryna 31

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– (ang.).
  3. ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). .
  4. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  5. ↑ a b Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  6. ↑ a b c d e f g Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
  7. ↑ rzodkiewka, Encyklopedia PWN , Wydawnictwo Naukowe PWN .
  8. ↑ a b c Teresa Wielgosz: Wielka księga ziół polskich. Poznań: Publicat S.A., 2008. ISBN 978-83-245-9538-9.
  9. ↑ Rzodkiew zwyczajna – pomaga wątrobie, „Poradnia” (pol.).
  10. ↑ a b Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 510. ISBN 978-83-200-5311-1.
  11. ↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).