Rynek w Mysłowicach

Wygląd przypnij ukryj Rynek
Stare Miasto
Ilustracja
Mysłowicki Rynek od strony zachodniej (2018)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Mysłowice

Poprzednie nazwy

Ring

Położenie na mapie MysłowicMapa konturowa Mysłowic, u góry znajduje się punkt z opisem „Rynek”RynekRynek
Położenie na mapie PolskiMapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Rynek”RynekRynek
Położenie na mapie województwa śląskiegoMapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Rynek”RynekRynek
Ziemia50°14′40,4″N 19°08′20,9″E/50,244547 19,139147

Rynek w Mysłowicach – rynek w Mysłowicach, będący głównym ośrodkiem założenia urbanistycznego Starego Miasta.

Jest to czworoboczny plac, z którego rozchodzą się trzy ulice: Kacza, Grunwaldzka i Bytomska, a także plac Mieroszewskich. Początki rynku sięgają czasów lokacyjnych miasta Mysłowice z przełomu XIII i XIV wieku, a pierwsza wzmianka o jego istnieniu pochodzi z 1301 roku. Rynek zabudowany jest z trzech stron zwartą zabudową – głównie kamienicami mieszczańskimi z przełomu XIX i XX wieku, przeważnie dwu- i trójkondygnacyjnymi.

Charakterystyka

Fragment zachodniej pierzei mysłowickiego rynku w 2011 roku

Rynek znajduje się na terenie mysłowickiej dzielnicy Stare Miasto, w jego północnej części. Jest to plac o kształcie prostokąta, do którego dochodzą cztery ulice i place – od strony zachodniej plac Mieroszewskich i ulica Bytomska, a od strony wschodniej ulica Kacza i ulica Grunwaldzka. Jest on jedną z trzech, obok placu Wolności i placu przed mysłowickim dworcem kolejowym na ulicy Powstańców, głównych przestrzeni publicznych mysłowickiego Starego Miasta.

Rynek klasyfikowany jest jako droga gminna nr 240006S o klasie drogi lokalnej (L). W systemie TERYT widnieje on pod numerem 19252, a kod pocztowy dla adresów przy nim to 41-400. Rynek posiada nawierzchnię brukowaną, pośrodku której symbolicznie odtworzono obrys dawnego ratusza w formie prostokąta, a także fontanny w formie koła. Na rynku znajduje się fontanna z pomnikiem św. Jana Chrzciciela oraz zrekonstruowana studnia, a ponadto jego przestrzeń uzupełniona jest elementami małej architektury i systemem monitoringu.

Zabudowa przy mysłowickim rynku pochodzi przeważnie z przełomu XIX i XX wieku. Tworzą ją zabytkowe kamienice reprezentujące różne style architektoniczne – przeważnie eklektyzm, a największą wartością odznaczają się kamienice w południowej pierzei. Zwarta zabudowa rynku znajduje się we wschodniej, południowej i zachodniej pierzei. Północna jest natomiast częściowo zabudowana, a jej domknięciem jest atrapa po wyburzonych kamienicach w formie metalowej konstrukcji. Rynek jest częścią układu urbanistycznego miasta Mysłowice wpisanego do rejestru zabytków nieruchomych pod nr. A/1183/72.

Przez rynek biegnie czerwony szlak turystyczny – Szlak im. Mariana Kantora-Mirskiego.

Historia

Początki

Pierwotne, średniowieczne założenie miejskie Mysłowic lokowane na prawie magdeburskim wykształciło się na przełomie XIII i XIV wieku. Zostało ono usytuowane około 200 m na południowy wschód od przedlokacyjnej osady. W środku obszaru wytyczono czworoboczny plac, od którego w prostych liniach rozbiegały się ulice. Jedna z pierwszych wzmianek informująca o istnieniu rynku w Mysłowicach pochodzi z 1301 roku.

Mysłowicki rynek przez stulecia pełnił funkcję placu targowego. Tam też znajdował się ratusz, w którym zasiadały władze miasta. Nieznana jest natomiast data powstania pierwszego mysłowickiego ratusza. Wiadomo natomiast, że został on splądrowany w 1587 roku przez wojska Jana Zamoyskiego podczas walk z Habsburgami o tron polski.

Pod koniec XVI wieku rynek był głównym ośrodkiem miasta i wybiegały z niego cztery ulice. Narożnik południowo-zachodni połączony był z drogą przedlokacyjną krętą uliczką – późniejsza ulica Bytomska. Wybiegająca z narożnika południowo-wschodniego późniejsza ulica Grunwaldzka stanowiła przedłużenie traktu w kierunku Bierunia i dalej do Oświęcimia. Zabudowa miasta była luźna, a jedynie w trzech pierzejach rynku miała ona charakter zwarty. Były to obiekty drewniane, usytuowane szczytowo w zabudowie przyrynkowej i wzbogacone podcieniami. W tym czasie Mysłowice miały charakter osady rolniczej.

Na mysłowickim rynku dochodziło do ciągłych pożarów. W 1617 roku wybuchł pożar, który strawił m.in. południową pierzeję rynku. W pożarze z 1669 roku spłonął ratusz i 7 budynków północnej pierzei. Podobnie stało się to w 1758 roku, kiedy to zniszczeniu uległo 20 domów i ratusz.

Zapis z 1737 roku wspomina o istnieniu w zachodniej części rynku figury św. Jana Nepomucena.

Lata 1742–1922

Na skutek wojen śląskich w 1742 roku Mysłowice weszły skład Królestwa Prus, co przyczyniło się zasadniczo do zmiany procesów kształtujących przestrzeń Mysłowic, w tym rynku. Do drugiej połowy XVIII wieku układ urbanistyczny Mysłowic nie uległ natomiast większym zmianom, a życie miejskie koncentrowało się wówczas wokół rynku, którego układ wyznaczały ulice Bytomska i Grunwaldzka. Jednocześnie rynek służył jako plac, na którym każdego tygodnia odbywał się targ, a cztery razy w roku jarmark.

W 1787 roku na rynku został ponownie wybudowany ratusz. Został on przedstawiony na rycinie z przełomu XVIII i XIX wieku jako obiekt drewniany, parterowy o konstrukcji wieńcowej, kryty dachem mansardowym z podcieniem od strony południowej. Stał on pośrodku rynku, a obok niego znajdowała się studnia oraz pręgierz.

Przygraniczne położenie miasta Mysłowice, a także doprowadzenie w latach 40. XIX wieku linii kolejowej Kolei Górnośląskiej były ważnymi czynnikami miastotwórczymi Mysłowic, a sama linia kolejowa wpłynęła m.in. na przemiany urbanistyczne, a także na rozwój handlu i turystyki w mieście. Sam rynek w połowie XIX wieku odgrywał znaczącą rolę w sferze społecznej jako przestrzeń publiczna, stanowiąc miejsce codziennych kontaktów zarówno mieszkańców Mysłowic, jak i okolicznej ludności.

Fragment północnej pierzei mysłowickiego rynku w 1912 roku

Mysłowice w pierwszej połowie XIX wieku zaczynały zatracać swój rolniczy charakter, a zabudowa drewniana zaczęła być stopniowo zastępowana przez murowaną. Pierwsze murowane domy nawiązywały jeszcze do tradycji budownictwa ludowego, były jednokondygnacyjne, szczytem zwrócone do ulicy i najczęściej lokowane przy rynku. W następnych latach w miejsce budynków jedno- lub dwurodzinnych zaczęto budować kilkukondygnacyjne kamienice czynszowe. Południową i zachodnią pierzeję rynku wypełniły wąskie, murowane domy, w większości trójkondygnacyjne z głębokimi podwórzami. Masywnymi budynkami zabudowano także wschodnią pierzeję. W budynkach przy rynku mieściły się sklepy i warsztaty rzemieślnicze. W połowie XIX wieku w północnej pierzei stało natomiast jeszcze pięć niskich drewnianych budynków z podcieniami.

W 1828 roku w Mysłowicach powstała pierwsza apteka, którą ulokowano przy rynku. Jej właścicielem był Fengier, od którego w 1840 roku odkupił ją Koepsch. W rękach tej rodziny apteka pozostawała do wybuchu II wojny światowej. W latach 1851–1855 nawierzchnia mysłowickiego rynku po raz pierwszy została wybrukowana, a w 1872 roku została ona wymieniona. W 1855 roku mysłowicki drewniany ratusz stojący na rynku został rozebrany, a pod koniec XIX wieku w miejscu wyburzonego ratusza wybudowano fontannę.

Zdjęcie lotnicze mysłowickiego Starego Miasta z 20 sierpnia 1919 roku, z widocznym rynkiem. Na zdjęciu błędnie oznaczono kierunek północny.

Pod koniec XIX wieku nastąpił szczególnie korzystny okres dla rozwoju handlu i gastronomi w mieście, a większość placówek koncentrowało się wówczas m.in. na rynku. Na osi od dworca kolejowego przez rynek do ulicy Bytomskiej wykształciła się nowoczesna i ekskluzywna dzielnica handlowa. W tym też okresie, po uprzednim wyburzeniu budynku w północno-zachodniej parceli, wytyczono bezpośrednio ulicę łączącą rynek z ulicą Bytomską – późniejszy plac Mieroszewskich. W 1901 roku przy rynku mieszkało 688 osób.

Około 1907 roku przy rynku zaczęło działać pierwsze mysłowickie kino – „Union”. W 1913 roku przy rynku funkcjonowały działalności z rożnych branż. Znajdowały się tutaj m.in.: gabinety lekarskie, sklep żelazny, magazyn odzieży, karczmy, piekarnie, fabryka i hurtowania alkoholi, sklep kolonialny, restauracja, kancelaria radcy prawnego, banki, księgarnia i Główny Urząd Meldunkowy, a także różnego typu sklepy i inne działalności gospodarcze. Okres żywiołowego rozwoju Mysłowic przerwał wybuch I wojny światowej.

Rynek przed 1922 rokiem był nie tylko miejscem handlu czy spędzania wolnego czasu, ale i też organizowano tutaj uroczystości państwowe. W 1920 roku odbył się na nim ostatni apel Reichswehry przed wymarszem z Mysłowic.

Lata 1922–1945

Restauracja i kino „Union” F. Kiedronia w przed 1939 rokiem

W 1922 roku Mysłowice zostały przyłączone do państwa polskiego. W latach międzywojennych układ urbanistyczny mysłowickiego Starego Miasta pozostawał bez zmian. W tym okresie na rynku organizowano uroczystości państwowe, wojskowe oraz inne o charakterze narodowym. Jednocześnie żywa była tradycja organizowania tutaj jarmarków.

Pod adresem Rynek 11 funkcjonowała Destylarnia oraz Wytwórnia Likierów i Hurtownię Win „Isaac Grunwald” i S-ka – Fabryka Wódek i Wyszynk, Rynek 17 Hurtownia Węgla, Rynek 18 znana wówczas na Górnym Śląsku Fabryka Wyrobów Aluminiowych „Benno Duhl” (specjalizowała się w produkcji sztućców), a pod Rynek 19 Biuro Przemysłowo-Handlowe „Jan Usarowski i S-ka”. Działały tu wówczas także różnego rodzaju sklepy, w tym m.in. „Obuwie”, „Tekstylia”, „Centrala Światło”, „Stara Apteka Miejska”, Obuwniczy „Lea”, Skład Firmowy „Salamander”, Skład „Galanteryjny” czy Skład Mebli. Funkcjonowało też kino „Odeon” i restauracja.

W czasach niemieckiej okupacji Polski mysłowicki rynek nosił nazwę Ring, a plac ten udekorowany był flagami III Rzeszy i portretem Adolfa Hitlera. W tym też czasie Niemcy rozebrali figurę św. Jana Nepomucena. Pod nr. 19 działał sklep „Gross-und Kleinhandel mit Tabakwaren und Süsswaren", pod nr. 24 sklep „Einzelhandel mit Schuhwaren”, a pod nr. 26a sklep „Handarbeiten, Wolle und Wollwaren – Damen und Kinderbekleidung”. Funkcjonowało też kino „Capitol”, a pod nr. 4 po koniec września 1939 roku wznowiła działalność Stadtbibliothek (niem. Biblioteka Miejska).

Lata po II wojnie światowej

Zabudowa pod adresem Rynek 8 i 9, powstała w miejscu wyburzonej w latach 80. XX wieku północnej pierzei

W czasach Polski Ludowej rynek był miejscem, w którym organizowano zarówno pochody pierwszomajowe, jak i procesje Bożego Ciała. W latach 60. XX wieku rozebrano znajdującą się na rynku fontannę, natomiast 5 maja 1972 roku do rejestru zabytków nieruchomych województwa katowickiego został wpisany układ urbanistyczny miasta Mysłowice, którego ośrodkiem był rynek.

Ukierunkowanie gospodarki regionu na przemysł wydobywczy doprowadziło do degradacji historycznej tkanki miasta Mysłowice, w tym do całkowitego wyburzenia w latach 80. XX wieku kamienic w pierzei północnej rynku. W późniejszych latach została ona częściowo odbudowana – wzniesiono dwa budynki w północno-zachodniej części pierzei.

Fontanna św. Jana Chrzciciela wzniesiona w 2004 roku

Rynek w latach 90. XX wieku został przebudowany, a prace te poprzedzono badaniami archeologicznymi, którymi rozpoznano lokalizację najstarszej części miasta. Na przełomie XX i XXI wieku na rynku w miejsce wyburzonych kamienic na pierzei północnej stanęła stalowa konstrukcja stanowiąca imitację kamienic, a w 2004 roku wzniesiono fontannę św. Jana Chrzciciela.

Po 1989 roku Mysłowice znajdowały się w niekorzystnej sytuacji gospodarczej, co wywarło również wpływ na historyczne centrum miasta. W 1999 roku w rejonie ulic Katowickiej i ks. N. Bończyka w mysłowickiej dzielnicy Bończyk-Tuwima został wybudowany hipermarket sieci Real, co znacząco zmniejszyło atrakcyjność historycznego centrum miasta, gdyż nowy sklep stał się miejscem zakupów i spędzenia wolnego czasu dla okolicznych mieszkańców.

W 2013 roku plac miał wybitnie lokalny charakter i stanowił miejsce spotkań osób zamieszkujących najbliższą okolicę. W tym czasie dominowały placówki z działalnością handlową o zasięgu lokalnym. Podejmowano próby ożywienia tego miejsca, lecz organizowane w tym okresie wydarzenia miały charakter incydentalny, a ich zasięg był lokalny.

Obiekty zabytkowe i miejsca pamięci

Kamienice pod nr. 3 i 4 (2012) Kamienica pod nr. 18 (2012) Kamienica pod nr. 20 (2012)

Obiekty zabytkowe i historyczne:

Pomniki i miejsca pamięci:

Gospodarka i instytucje

Według stanu ze stycznia 2024 roku, przy rynku znajdowało się 49 podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON, w tym m.in. Filia w Mysłowicach Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Józefa Lompy w Katowicach (Rynek 17), firmy budowlane, placówki medyczne, pracownia złotnicza, apteka, sklepy wielobranżowe, firmy usługowo-handlowe i inne.

Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy rynku przynależą do parafii Krzyża Świętego.

Przypisy

  1. ↑ Urząd Miasta Mysłowice: Zintegrowany System Informacji Przestrzennej Miasta Mysłowice – CRD MIIP. zsip.myslowice.pl. . (pol.).
  2. ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. . (pol.).
  3. ↑ Dragan 2016 ↓, s. 7.
  4. ↑ Geoportal Województwa Śląskiego – ORSIP. Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Katowicach. . (pol.).
  5. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. . (pol.).
  6. ↑ Poczta Polska: Wyszukiwarka kodów pocztowych (Pocztowych Numerów Adresowych). kody.poczta-polska.pl. . (pol.).
  7. ↑ a b c Dragan 2016 ↓, s. 100.
  8. ↑ Dragan 2016 ↓, s. 152.
  9. ↑ a b c Witecka 2008 ↓, s. 119.
  10. ↑ a b c Gminny… 2021 ↓, s. 71.
  11. ↑ Dragan 2016 ↓, s. 73.
  12. ↑ Dragan 2016 ↓, s. 78.
  13. ↑ a b Studium… 2021 ↓, s. 59.
  14. ↑ Śląska Organizacja Turystyczna: Szlak pieszy – Czerwony – Katowice – Mysłowice im. M. Kantora-Mirskiego. www.slaskie.travel. . (pol.).
  15. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 15.
  16. ↑ Gminny… 2021 ↓, s. 27.
  17. ↑ Mysłowickie Towarzystwo Historyczne im. Jacoba Lustiga, KALENDARIUM HISTORII MYSŁOWIC I MAJĄTKU MYSŁOWICKIEGO , sites.google.com   (pol.).
  18. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 16.
  19. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 17.
  20. ↑ a b c d e f g h Agnieszka Czarnota; Leonard Czarnota: O mysłowickim rynku słów kilka…. www.mdhmyslowice.pl, 2011-08-24. . (pol.).
  21. ↑ a b Szkice… 1961 ↓, s. 22.
  22. ↑ Szkice… 1961 ↓, s. 24.
  23. ↑ Szkice… 1961 ↓, s. 25.
  24. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 65.
  25. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 61.
  26. ↑ a b Dragan 2016 ↓, s. 98.
  27. ↑ Pochmara 1963 ↓, s. 46.
  28. ↑ Gminny… 2021 ↓, s. 28.
  29. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 85.
  30. ↑ a b Szkice… 1961 ↓, s. 20.
  31. ↑ Szkice… 1961 ↓, s. 23.
  32. ↑ Pochmara 1963 ↓, s. 20.
  33. ↑ Gminny… 2021 ↓, s. 30.
  34. ↑ Szkice… 1961 ↓, s. 27.
  35. ↑ Szkice… 1961 ↓, s. 29.
  36. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 246.
  37. ↑ Pochmara 1963 ↓, s. 50.
  38. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 275.
  39. ↑ Gminny… 2021 ↓, s. 31.
  40. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 259.
  41. ↑ Sulik 2017a ↓, s. 258.
  42. ↑ Dragan 2016 ↓, s. 123-124.
  43. ↑ Witecka 2008 ↓, s. 28.
  44. ↑ Witecka 2008 ↓, s. 12.
  45. ↑ a b Gminny… 2021 ↓, s. 33.
  46. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 99.
  47. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 68.
  48. ↑ a b Sulik 2017b ↓, s. 90.
  49. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 67.
  50. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 104.
  51. ↑ a b Sulik 2017b ↓, s. 355.
  52. ↑ Sulik 2017b ↓, s. 423.
  53. ↑ a b Dragan 2016 ↓, s. 99.
  54. ↑ Patryk Osadnik: Rurowa "konstrukcja wstydu" ma zniknąć z rynku w Mysłowicach. Architekci pracują nad koncepcją. www.slazag.pl, 2023-05-10. . (pol.).
  55. ↑ a b Sabina Rotowska: Podróże w czasie. Fontanny na rynku. www.mdhmyslowice.pl, 2015-04-09. . (pol.).
  56. ↑ a b Dragan 2016 ↓, s. 83.
  57. ↑ Przemysław Jedlecki: Piękny średniowieczny rynek z okropnym rurowiskiem zamiast kamienic. katowice.wyborcza.pl, 2020-02-28. . (pol.).
  58. ↑ a b c d Dragan 2016 ↓, s. 134.
  59. ↑ Sylwia Żygłowicz: Elewacja kamienicy przy ul. Rynek 2 w remoncie. itvm.pl, 2017-10-17. . (pol.).
  60. ↑ Rynek 3 po remoncie. Jest pięknie. ctmyslowice.pl, 2019-03-20. . (pol.).
  61. ↑ Monika Chruścińska: Za rok kolejne kamienice mają być jak nowe. Przy których robotnicy rozłożą swoje rusztowania?. myslowice.naszemiasto.pl, 2012-11-26. . (pol.).
  62. ↑ Fundacja Odtworzeniowa Dziedzictwa Narodowego: Mysłowice - zabytkowa kamienica. genealogia.okiem.pl. . (pol.).
  63. ↑ a b c d e f g h Dragan 2016 ↓, s. 135.
  64. ↑ Monika Chruścińska-Dragan: Remonty kamienic w Mysłowicach . myslowice.naszemiasto.pl, 2014-09-02. . (pol.).
  65. ↑ a b DariuszD. Falecki DariuszD., Łyk klasyki na Rynku, „Co Tydzień” (43/1100), 25 października 2012, s. 14, ISSN 1895-9199   (pol.).
  66. ↑ Witecka 2008 ↓, s. 108.
  67. ↑ Odnowiona elewacja na Rynku. ctmyslowice.pl, 2023-12-01. . (pol.).
  68. ↑ Witecka 2008 ↓, s. 92.
  69. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Baza internetowa REGON. wyszukiwarkaregon.stat.gov.pl. . (pol.).
  70. ↑ Katalog… 2005 ↓, s. 448.

Bibliografia

Wybrane ulice i place w Mysłowicach
Ulice
Place i skwery