gubernia | |||
1792–1925 | |||
![]() | |||
| |||
Państwo | |||
---|---|---|---|
Siedziba | |||
Powierzchnia |
71 736 km² | ||
Populacja (1905) • liczba ludności |
| ||
• gęstość |
54,7 os./km² | ||
Szczegółowy podział administracyjny | |||
![]() | |||
Liczba ujezdów |
7 | ||
Położenie na mapie![]() |
Gubernia wołyńska (ros. Волынская губерния, do 1796 roku namiestnictwo izasławskie) – południowo-zachodnia gubernia Imperium Rosyjskiego istniejąca w latach 1792–1925, utworzona po II rozbiorze z terytorium województwa wołyńskiego i zachodniego skrawka (z Żytomierzem) województwa kijowskiego Rzeczypospolitej.
Centrum administracyjnym był do 1795 Zasław, później do 1804 Nowogród Wołyński. Od 1804 Żytomierz.
Obszar: 71 736 km² Ludność: 3 501 600 osób (początek XX wieku).W latach 1819-1830 gubernia wołyńska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego. Od 1832 weszła w skład Kraju Południowo-Zachodniego (generał-gubernatorstwo kijowskie).
Po traktacie ryskim zachodnia część guberni znalazła się w Polsce i utworzono z jej terenów województwo wołyńskie. Z pozostałej przy ZSRR części w 1923 utworzono 4 okręgi: korosteński, nowogrodzki, szepetowski i żytomierski.
Gubernia wołyńska znajdowała się na granicy z Galicją. Część południowa poprzecinana była wyniesieniami, których kulminacją była Góra Awratyńska w pobliżu Krzemieńca 1328 stóp (405 m) (najwyższy ówczesny punkt Rosji Europejskiej za wyłączeniem Uralu, Krymu i wschodnich Gór Archangielskich). Część północna guberni była terytorium płaskim, bagnisto-nizinnym, pokrytym torfowiskami i lasami, należała do Polesia Pińskiego.
Na północy znajdowały się gleby błotniste i piaszczyste, w części środkowej – gliniaste i kurzowe, miejscami kamieniste, na południu dobry czarnoziem.
Lasy zajmowały 2136 tys. dziesięcin (23337 km²) (32% obszaru), położone na północy, część południowa bezleśna.
Rzek stosunkowo dużo, wszystkie, za wyłączeniem Bugu i Teterewa wpadały do Prypeci, wiele z nich było spławnych. Statki poruszały się po Bugu, Styrze, Horyni.
Bogactwa mineralne: granit, kryształ górski, gliny ceramiczne, torf, rudy żelaza. Znaleziono ale nie wydobywano: grafit, węgiel kamienny, bursztyn.
Klimat umiarkowany, średnioroczna temperatura dla Żytomierza +7,6 °C.
Główny produkt rolny: żyto ozime: (średnio w latach 1900 — 1904: 32,7 mln pudów), pszenica ozima (średnio 16,8 mln pudów), jęczmień (średnio 7,2 mln pudów), owies (śr. 19,4 mln pudów), gryka (śr. 3,6 mln pudów), proso (śr. 2,3 mln pudów), groch (śr. 2 mln pudów), ziemniaki (śr. 53 mln pudów), buraki cukrowe (około 2 mln berkowców), tytoń i chmiel.
Sadownictwo rozwinęło się głównie na południu: brzoskwinie, morele i winogrona.
W okolicach lesistych chłopi zajmowali się pszczelnictwem (182 tys. pni, 35 tys. pudów miodu, wosku 4 tys. pudów). Hodowla rozwinęła się dzięki licznym pastwiskom i pokosom. W roku 1903 było 693 tys. koni (45 stadnin), bydła rogatego 4096 tys., owiec 829 tys., świń 680 tys. Wełna wykorzystywana częściowo na potrzeby Rosji, częściowo do Austrii.
Fabryki i zakłady oraz przemysł drobny produkowały towary wartości 33,5 mln rubli i zatrudniały 20 tys. robotników.
Szkół (1903): 3003 z 129 454 uczniami.
Według pierwszego spisu powszechnego Imperium Rosyjskiego z 1897 gubernię zamieszkiwało 2 989 482 osób,
Podział etniczny populacji przedstawiał się następująco:
Powiaty | Ukraińcy | Żydzi | Polacy | Niemcy | Rosjanie | Czesi |
---|---|---|---|---|---|---|
Gubernia ogółem | 70,1% | 13,2% | 6,2% | 5,7% | 3,5% | … |
Włodzimierski | 72,1% | 10,4% | 8,4% | 5,7% | 2,8% | … |
Dubieński | 68,2% | 11,5% | 6,5% | 3,6% | 4,2% | 5,3% |
Żytomierski | 62,4% | 14,3% | 5,7% | 10,8% | 5,9% | … |
Zasławski | 76,9% | 13,3% | 7,0% | … | 1,8% | … |
Kowelski | 78,5% | 11,9% | 4,6% | … | 3,5% | … |
Krzemieniecki | 80,7% | 12,2% | 3,0% | … | 3,4% | … |
Łucki | 57,0% | 14,1% | 9,7% | 12,0% | 5,1% | 1,5% |
Zwiahelski | 65,5% | 15,6% | 5,2% | 10,9% | 2,4% | … |
Owrucki | 83,4% | 10,6% | 1,3% | 1,2% | 2,6% | … |
Ostrogski | 76,7% | 10,8% | 6,6% | 1,5% | 2,5% | 1,6% |
Rówieński | 60,5% | 16,0% | 9,2% | 8,9% | 3,2% | 1,7% |
Starokonstantynowski | 76,9% | 14,3% | 5,5% | … | 2,8% | … |
1794—1796 — Timofiej Tutołmin
…
Największe miasta guberni w 1897 roku na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego oraz porównanie przynależności administracyjnej przed rozbiorami Polski oraz przynależności państwowej w międzywojniu i współcześnie:
miasto | populacja | województwo (1771) |
1930 | 2016 | |
---|---|---|---|---|---|
1. | Żytomierz | 65 895 | ![]() |
![]() |
![]() |
2. | Równe | 24 573 | ![]() |
![]() |
![]() |
3. | Krzemieniec | 17 704 | ![]() |
![]() |
![]() |
4. | Kowel | 17 697 | ![]() |
![]() |
![]() |
5. | Nowogród Wołyński | 16 904 | ![]() |
![]() |
![]() |
6. | Starokonstantynów | 16 377 | ![]() |
![]() |
![]() |
7. | Łuck | 15 804 | ![]() |
![]() |
![]() |
8. | Ostróg | 14 749 | ![]() |
![]() |
![]() |
9. | Dubno | 14 257 | ![]() |
![]() |
![]() |
10. | Zasław | 12 611 | ![]() |
![]() |
![]() |
Rosja (Zabór rosyjski) |
| ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Prusy (Zabór pruski) | |||||||||||||
Austria (Zabór austriacki) |
| ||||||||||||
Protektorat Austrii, Prus i Rosji (1815–1846) |