Gołdap

Wygląd przypnij ukryj Gołdap

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	gołdapski
Gmina	Gołdap
Prawa miejskie	1570
Burmistrz	Konrad Kazaniecki
Powierzchnia	17,2 km²
Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość	13 283 772,3 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	19-500 i 19-501
Tablice rejestracyjne	NGO
Położenie na mapie gminy GołdapGołdap
Położenie na mapie PolskiGołdap
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiegoGołdap
Położenie na mapie powiatu gołdapskiegoGołdap
54°18′58″N 22°18′34″E/54,316111 22,309444
TERC (TERYT)	2818034
SIMC	0977700
Hasło promocyjne: Gołdap – Mazurski Zdrój
Urząd miejskipl. Zwycięstwa 14 19-500 Gołdap
Strona internetowa
BIP

Gołdap (niem. Goldap, lit. Geldapė) – miasto uzdrowiskowe w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie gołdapskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Gołdap. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do woj. suwalskiego, a w latach 1999–2001 do powiatu olecko-gołdapskiego. Od 1 stycznia 2002 miasto jest siedzibą władz powiatu gołdapskiego.

Według danych z 31 grudnia 2022 Gołdap liczyła 13 283 mieszkańców.

Charakterystyka

Tężnia solankowa

Miasto posiada status uzdrowiska. Jako uzdrowisko klimatyczno-borowinowe oferuje usługi lecznictwa w zakresie schorzeń narządów ruchu, reumatycznych, stanów pourazowych oraz niektórych chorób kardiologicznych, układu oddechowego i nerwowego, a także chorób kobiecych.

W 2010 r. miasto otrzymało środki zewnętrzne na szereg inwestycji uzdrowiskowych, w tym na budowę nad jeziorem dwóch tężni solankowych, których realizacja zakończyła się z ponad półrocznym opóźnieniem 30 kwietnia 2014; był to czwarty obiekt tego typu w Polsce.

Decyzja o budowie Parku Zdrojowego z pijalnią wód mineralnych, groty solnej i tężni zapadła w 2012 roku. Dwie pierwsze otwarto w Parku w 2013 r.

Gołdap jest także ośrodkiem narciarskim. Na stokach Pięknej Góry (Gołdapskiej Góry), w Centrum Sportowo-Rekreacyjnym Piękna Góra udostępniono ponad 2000 m tras zjazdowych oraz 5 wyciągów narciarskich (w tym kolej krzesełkową przy trasie zjazdowej o długości 750 m). Przy dobrych warunkach śniegowych funkcjonuje tam również ponad kilometrowy betonowy tor saneczkowy.

W mieście znajduje się również Centrum Edukacyjno-Rekreacyjne z basenem oraz halą sportową.

Położenie

Pod względem historycznym Gołdap leży na pograniczu trzech krain historycznych, będących terytoriami dawnych plemion bałtyckich: jej część położona na północ od rzeki Gołdapy należy do Nadrowii, fragment na południowym brzegu rzeki – do Galindii, zaś część leżąca na wschód od rzeki, w pobliżu jeziora Gołdap – do Jaćwieży.

Pod względem etnograficznym Gołdap położona jest zarówno na Mazurach, jak i na Małej Litwie. Jest to obszar tradycyjnie zamieszkiwany zarówno przez polskich Mazurów, jak i Litwinów pruskich.

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku miasto znajduje się na pograniczu trzech mezoregionów: Puszczy Rominckiej, Wzgórz Szeskich i Krainy Węgorapy. Potocznie Gołdap położona jest również na Mazurach Garbatych.

Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 17,20 km².

Toponimia

Nazwa miasta ma pochodzenie staropruskie. Galdo oznacza dolinę, podłużną nieckę, a ape rzekę, co w połączeniu daje "rzekę płynącą w dolinie"; por. litewskie odpowiedniki gelda i upė.

Historia

Zrujnowana Gołdap w czasie I wojny światowej

Wieś Szyłajty powstała w 1565 roku z polecenia księcia Albrechta Hohenzollerna w miejscu wybranym przez starostów Rynu, Olecka i Wystruci, zasadźcą i pierwszym sołtysem był Bronisz Rostek. Prawa miejskie dawnej wsi Szyłajty nadał w 1570 r. książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern (obecna nazwa pochodzi od rzeki), uprawnił mieszczan do spławiania towarów do Królewca, połowu ryb oraz urządzania polowań na niedźwiedzie, wilki i lisy, a także uprawiania pszczelarstwa.

W 1583 r. miał miejsce bunt mieszczański, skutkujący znaczącą emigracją. Podczas potopu szwedzkiego w 1656 r. przez kilka tygodni w Gołdapi stacjonowały polskie wojska Dymitra Jerzego Wiśniowieckiego, przyszłego hetmana wielkiego koronnego. Tu w 1664 r. urodził się ks. Jan Jakub Gräber, polski duchowny luterański i wydawca publikacji religijnych w Królewcu. W XVIII w. przez Gołdap przebiegały dwie poczty konne: polska i litewska.

W 1807 r. w Gołdapi stacjonowały wojska gen. Jan Henryka Dąbrowskiego. W latach 1878–1879 miasto uzyskało połączenie kolejowe z Ełkiem i Wystrucią. Zostało poważnie zniszczone w I i II wojnie światowej. W czasie walk o Gołdap poległo około 12 000 żołnierzy Armii Czerwonej a znaczna część miasta została zniszczona.

W stanie wojennym ośrodek internowania.

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Romincki Kombinat Rolny w Gołdapi.

Demografia

Według danych z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 13 283 mieszkańców.

Zabytki

• konkatedra NMP Matki Kościoła (poewangelicka) z 1560 r., odbudowana po zniszczeniach wojennych w latach 80. XX wieku,
• kościół św. Leona z 1894 roku,
• dwie wieże ciśnień, w tym odremontowana wieża ciśnień z przełomu XIX i XX wieku,
• magistrat z okresu międzywojennego,
• zespół koszar wojskowych z lat 1906-1910, obejmujący m.in. dawne kasyno oficerskie, zbrojownię, stajnie, budynek straży pożarnej,
• magazyn zbożowy z pocz. XX w.,
• kamienice, wille i domy z XIX i XX w.,
• stary cmentarz żydowski z początku XIX wieku,
• nad zachodnim brzegiem jeziora Gołdap, opodal sanatorium „Wital”, zachowały się pozostałości zbudowanej w 1940 roku głównej kwatery wojennej dowództwa Luftwaffe (niem. Oberbefehlshaber der Luftwaffe-Hauptquartier) o kryptonimie „Robinson”, współpracującej z kwaterą Hermanna Göringa w Romintach (obecnie Krasnolesie) w Puszczy Rominckiej. W czasie wojny znajdował się tu m.in. schron przeciwlotniczy, dwa schrony do pracy sztabowej ze stopami strunobetonowymi, 6 obiektów ceglanych oraz 3 duże zbiorniki przeciwpożarowe. Była tam także eksperymentalna hamownia silników odrzutowych. W nocy z 19 na 20 października 1944 roku, w obliczu nadciągającej Armii Czerwonej, na hasło „Johannisfeuer”, kompleks został zniszczony.
• w rejonie miasta są znajdowane zabytki archeologiczne.

• Wybrane atrakcje miasta
• Konkatedra NMP Matki Kościoła
• Kościół św. Leona
• Wieża ciśnień
• Kolejowa wieża ciśnień
• Magistrat
• Dawne kasyno oficerskie
• Magazyn zbożowy
• Willa z pocz. XX w.
• Park w centrum miasta

Pomniki przyrody

Na terenie miasta znajdują się następujące pomniki przyrody:

Nr	Lokalizacja	Forma	Nazwa	Obwód przy powołaniu	Nr ew.	Rok uznania	Zdjęcie
1.	ul. Malarska	pojedyncze drzewo	dąb szypułkowy	320	103	1975
2.	ul. Paderewskiego 34	pojedyncze drzewo	dąb szypułkowy	303	106	1977
3.	Plac Zwycięstwa	pojedyncze drzewo	dąb szypułkowy	401	107	1977
4.	70 m od zabudowań siedziby Nadl. Gołdap	grupa drzew	4 dęby szypułkowe	214, 170, 183, 167	185	1978
5.	Plac Zwycięstwa	pojedyncze drzewo	klon zwyczajny	270	186	1978
6.	ul. Wolności	pojedyncze drzewo	klon zwyczajny	294	233	1980
7.	ul. Wojska Polskiego, przy ZPEW	pojedyncze drzewo	jesion wyniosły	237	234	1980
8.	ul. Kościuszki 12, park osiedlowy	grupa drzew	21 jarzębów szwedzkich	od 128 do 225	468	1996

Edukacja

Przedszkola

• Przedszkole Samorządowe nr 1 w Gołdapi,
• Przedszkole Prywatne „U Kubusia Puchatka”,
• Przedszkole Prywatne „Bajka”,
• Przedszkole Niepublicznie „Zuchowa Przygoda”.

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Gołdapi,
• Szkoła Podstawowa nr 2 im Marszałka Józefa Piłsudskiego w Gołdapi,
• Szkoła Podstawowa nr 3 im T. Kościuszki w Gołdapi,
• Szkoła Podstawowa nr 5 im. Noblistów Polskich w Gołdapi.

Szkoły ponadpodstawowe

• Liceum Ogólnokształcące im Jana Pawła II w Gołdapi (ul. Popiełuszki 2)
• Zespół Szkół Zawodowych w Gołdapi (ul. Jaćwieska 14)

Inne

• Dom św. Faustyny „Nie lękajcie się” w Gołdapi Caritas Diecezcji Ełckiej (ul. Wojska Polskiego 16),
• Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Gołdapi (ul. Wolności 11),
• Zespół Placówek Edukacyjno-Wychowaczych w Gołdapi (ul. Wojska Polskiego 18), w skład którego wchodzą: Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Bursa Szkolna i Biblioteka Pedagogiczna,
• Państwowa Szkoła Muzyczna I st. w Gołdapi (ul. Partyzantów 31),

Kultura

• Biblioteka Publiczna w Gołdapi (ul. Partyzantów 31),
• Dom Kultury w Gołdapi (ul. Krótka 2),
• Galeria K-2 (działająca w domu kultury)
• Kino Kultura (wejście od ul. Plac Zwycięstwa 14).
• Ośrodek Sportu i Rekreacji (ul. Partyzantów 31),
• Muzeum Ziemi Gołdapskiej im. Mieczysława Ratasiewicza (dział zbiorów specjalnych Biblioteki Publicznej w Gołdapi na prawach izby regionalnej),
• Cykliczne imprezy:
  • Kierunek Gołdap (styczeń),
  • Bieg Jaćwingów (ferie zimowe),
  • Dni Gołdapi (lipiec),
  • Międzynarodowy Konkurs Krzyku (lipiec),
  • Kartaczewo (sierpień),
  • Święto Jajka (sierpień),
  • Międzynarodowy Półmaraton Gusiew – Gołdap (sierpień),
  • Letni Bieg Jaćwingów (sierpień).

Sport

W mieście działa klub piłki nożnej Rominta Gołdap, założony w 1948 roku.

Wspólnoty religijne

Kościół rzymskokatolicki św. Józefa Kaplica ewangelicka

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i wspólnoty wyznaniowe:

• Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa:
  • zbór w Gołdapi
• Kościół Boży w Chrystusie:
  • Zbór „Nowe Pokolenie”
• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP:
  • filiał Gołdap parafii ewangelicko-augsburskiej w Suwałkach
• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia pw. Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła
  • parafia pw. świętych Leona i Bonifacego
  • parafia pw. św. Józefa
• Kościół Na Skale w Gołdapi
• Kościół Zielonoświątkowy:
  • Zbór „Betel”
• Mesjańskie Zbory Boże (Dnia Siódmego):
  • punkt misyjny w Gołdapi
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Gołdap (Sala Królestwa ul. Mikołajczyka 4).

Cmentarz Komunalny przy ul. Cmentarnej

Cmentarze:

• Cmentarz Komunalny – ul. Gumbińska,
• Cmentarz Komunalny – ul. Zadumy (nowo budowany),
• Cmentarz Komunalny – ul. Cmentarna (stary),
• Cmentarz Ewangelicki – ul. Cmentarna,
• Cmentarz Wojskowy z I wojny światowej – ul. Reymonta,
• Cmentarz Wojskowy z II wojny światowej – ul. Suwalska,
• Cmentarz Wojskowy z II wojny światowej – ul. Boczna,
• Cmentarz Żydowski – ul. Cmentarna:
  • Stary cmentarz żydowski w Gołdapi,
  • Nowy cmentarz żydowski w Gołdapi.

Przejście graniczne

Około 4 km na północ od centrum miasta znajduje się drogowe przejście graniczne z Rosją.

Współpraca międzynarodowa

Starostwo Powiatowe

Miasta partnerskie Gołdapi:

• Ano Syros,
• Giwat Szemu’el,
• Stade,
• Szaki,

Oprócz współpracy z miastami partnerskimi Gołdap aktywna jest na polu międzynarodowej współpracy w zakresie turystyki – należy do organizacji Cittàslow skupiającej miasta zainteresowane rozwojem zrównoważonego ruchu turystycznego.

W 2022 roku, w związku z rosyjską agresją na Ukrainę, Gołdap zerwała współpracę z rosyjskimi miastami Gusiew i Dubna.

Przypisy

1. ↑ Wybory Samorządowe 7 kwietnia 2024. Państwowa Komisja Wyborcza, 2024-05-22. .
2. ↑ a b Gołdap w liczbach , Polska w liczbach  , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
3. ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 r.
4. ↑ Sanatorium Uzdrowiskowe WITAL w Gołdapi. .
5. ↑ Tężnie solankowe w Gołdapi. Mazury aktywnie.pl. .
6. ↑ Park przy pijalni wód, Gołdap
7. ↑ O nas. Zajazd Piękna Góra Rudziewicz Gołdap. . (pol.).
8. ↑ Narty na Mazurach – Piękna Góra w Gołdapi. Zajazd Piękna Góra Rudziewicz Gołdap. .
9. ↑ Aleksander Kamiński: Jaćwież. Terytorium, ludność, stosunki gospodarcze i społeczne. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 1953, s. 53. OCLC 69316019. Cytat: mapa Toeppena przesuwała granicę galindzko-jaćwieską bardziej na wschód i wyznaczała ją do rzeki Gołdap, gdzie dziś miasto Gołdap. Tu zaczynała się Nadrowia, której południowe krańce wyznaczył na rzece Gołdap. (pol.).
10. ↑ Grzegorz Rąkowski: Mazury Garbate. Przewodnik dla turystów pieszych. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1989, s. 12. ISBN 83-7005-027-1. Cytat: Obszary na pn. od jez. Mamry i rzeki Gołdapy zamieszkiwało pruskie plemię Nadrowów (Nadrowia). Okolice jez. Mamry i Puszczy Boreckiej były częścią terytorium wyjątkowo silnie rozwiniętego w tym okresie plemienia Galindów (Galindia). Natomiast okolice jez. Gołdap i Wzgórz Szeskich oraz tereny położone dalej na wsch. zamieszkiwały plemiona jaćwieskie (Sudawia). (pol.).
11. ↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. Warszawa: MUZA SA, 1998, s. 199. ISBN 83-7079-926-4. Cytat: We wczesnym średniowieczu tereny nad Gołdapą zamieszkiwali pruscy Nadrowowie i Galindowie oraz Jaćwingowie . (pol.).
12. ↑ Mały słownik historii Polski. Tadeusz Łepkowski (red. nacz.). Wyd. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1964, s. 187. OCLC 6987514. Cytat: Mazury – region geograficzno-hist. na Pojezierzu Mazurskim, obecne pow.: Gołdap . (pol.).
13. ↑ Jan Wyganowski: Królewiec znów litewski?. suwalki24.pl, 2015-04-19. . . (pol.).
14. ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach 2018r. , warmaz.pl  .
15. ↑ Mazury Garbate – przewodnik turystyczny – Warto zobaczyć
16. ↑ Informacje ogólne. Historia Gołdapi.. Baza Informacji Lokalnej Gołdap (goldap.bil-wm.pl). .
17. ↑ signi: Zaklęte w nazwach. goldap.org.pl, 2011-03-6. . .
18. ↑ Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 167
19. ↑ Uchwała Nr XL/258/2017 Rady Miejskiej w Gołdapi z dnia 30 maja 2017 r., s. 38
20. ↑ Uchwała Nr XL/258/2017 Rady Miejskiej w Gołdapi z dnia 30 maja 2017 r., s. 39
21. ↑ Dolata i Jurga 1977 ↓, s. 143.
22. ↑ Marcin Zwolski: Ośrodek Odosobnienia dla Internowanych Kobiet w Gołdapi. Encyklopedia Solidarności. . .
23. ↑ Internetowe wydanie Tygodnika Przegląd , przeglad-tygodnik.pl  .
24. ↑ Internetowy System Aktów Prawnych
25. ↑ a b Kwatera główna Naczelnego Dowództwa Wojsk Lotniczych: Oberbefehlshaber der Luftwaffe-Hauptquartier goldap.bil-wm.pl
26. ↑ Wykaz pomników przyrody w województwie warmińsko-mazurskim, RDOŚ Olsztyn, styczeń 2010. .
27. ↑ Lista zborów. chwz.info.pl. .
28. ↑ Zbory. kbwch.pl. .
29. ↑ Suwałki. luteranie.pl. .
30. ↑ Gołdap – Parafia pw. NMP Matki Kościoła. diecezjaelk.pl. .
31. ↑ Gołdap – Parafia pw. św. Leona Wielkiego. diecezjaelk.pl. .
32. ↑ Gołdap – Parafia pw. św. Józefa Robotnika. diecezjaelk.pl. .
33. ↑ Kontakt , naskale.pl  .
34. ↑ Znajdź Kościół. kz.pl. .
35. ↑ Kontakt – Zbory. zboryboze.pl. .
36. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org  .
37. ↑ Cmentarze ewangelickie w Gołdapi , gazetaolsztynska.pl  .
38. ↑ Jacek Rakowski: Dubna nowym miastem partnerskim Gołdapi. GOLDAP.INFO, 2010-05-14. . (pol.).
39. ↑ Gołdap. Member of the Polish National Network. cittaslow.org. .
40. ↑ Gołdap zerwała współpracę z partnerami z Rosji. wgospodarce.pl. .

Bibliografia

• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 210-212
• Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga: Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939-1945. Warszawa: 1977.

Linki zewnętrzne

• Strona Urzędu Miejskiego w Gołdapi
• Gołdap, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 667 .
• Historia Żydów w Gołdapi na portalu Wirtualny Sztetl

Miasta województwa warmińsko-mazurskiego

Miasta na prawach powiatu	Elbląg Olsztyn
Miasta powiatowe	Bartoszyce Braniewo Działdowo Ełk Giżycko Gołdap Iława Kętrzyn Lidzbark Warmiński Mrągowo Nidzica Nowe Miasto Lubawskie Olecko Ostróda Pisz Szczytno Węgorzewo
Miasta gminne	Barczewo Biała Piska Biskupiec Bisztynek Dobre Miasto Frombork Górowo Iławeckie Jeziorany Kisielice Korsze Lidzbark Lubawa Mikołajki Miłakowo Miłomłyn Młynary Morąg Olsztynek Orneta Orzysz Pasłęk Pasym Pieniężno Reszel Ruciane-Nida Ryn Sępopol Susz Tolkmicko Wielbark Zalewo

Gmina Gołdap

• Siedziba gminy: Gołdap

Miasto	Gołdap
Wsie	Bałupiany Barkowo Bitkowo Dunajek Dunajek Mały Dzięgiele Galwiecie Główka Górne Grabowo Grygieliszki Jabłońskie Jany Jeziorki Małe Jeziorki Wielkie Juchnajcie Kamionki Konikowo Kośmidry Kowalki Łobody Marcinowo Nasuty Osieki Osowo Pietrasze Pietraszki Piękne Łąki Pogorzel Regiele Rożyńsk Wielki Siedlisko Skocze Sokoły Somaniny Suczki Wiłkajcie Włosty Wrotkowo Zatyki
Kolonia	Nowa Boćwinka
Osady	Babki Błażejewo Boćwinka Boćwiński Młyn Botkuny Bronisze Dąbie Dunajek Galwiecie Gieraliszki Gołdap Jabramowo Janowo Jurkiszki Kalniszki Kolniszki Kołkowo Kozaki Mażucie Niedrzwica Okrasin Rostek Rożyńsk Mały Rudzie Skup Szyliny Użbale Wilkasy Wronki Wielkie Zielonka Żelazki
Osada leśna	Czarnowo Wielkie
Części wsi	Cicholaski Czarnówko Głażejewo Jakubiny Łubno Morzęty Moskorzyn Niegocin Nowosady Ostrówko Rakówko Wólka Marcinowska Zaścianek
Przysiółek wsi	Tatary
Nieoficjalna miejscowość	Czarnowo Średnie

Powiat gołdapski

Miasta	Gołdap
Gminy miejsko-wiejskie	Gołdap
Gminy wiejskie	Banie Mazurskie Dubeninki

Powiat gołdapski (1945–1975)

• Siedziba powiatu – Gołdap

Przynależność wojewódzka	woj. białostockie (1946–75)
Miasta	Gołdap
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Banie Mazurskie (od 1973) Dubeninki Gołdap (od 1973) Górne (do 1954) Grabowo Jabłońskie (do 1954)
Gromady (1954–72)	Banie Mazurskie (← 1955–72) Czarne (1954–57 (→)) Dubeninki (1954–72) Gołdap (1972) Górne (1954–71) Grabowo (1954–72) Lisy (← 1955–72) Nasuty (1954–57) Pluszkiejmy (1954–71) Pogorzel (1972) Przerośl-Osada (← 1955–57 →) Rogale (← 1955–71) Skocze (1954–71) Żabin (← 1955–72) Żytkiejmy (1954–72)

Kontrola autorytatywna (miasto):

• VIAF: 134296284
• LCCN: n92118176
• GND: 4294817-4
• NKC: ge1085528
• J9U: 987007533132505171