Zając szarak

W tym artykule zagłębimy się w fascynujący świat Zając szarak i odkryjemy wszystkie jego aspekty. Zając szarak jest podstawowym aspektem życia codziennego i na przestrzeni dziejów odgrywał kluczową rolę w społeczeństwie. Od Zając szarak wpływa na sposób, w jaki ludzie odnoszą się do siebie nawzajem, aż do jego wpływu na postęp technologiczny i naukowy. W następnych kilku wierszach szczegółowo przyjrzymy się Zając szarak i temu, jak ukształtował on nasz świat w sposób, który często pozostaje niezauważony. Przygotuj się na zanurzenie się w podróż przez złożoność i znaczenie Zając szarak w naszym życiu!

Ten artykuł dotyczy zająca szaraka. Zobacz też: inne znaczenia słowa „Zając”.
Zając szarak
Lepus europaeus[1]
Pallas, 1778[2]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

zajęczaki

Rodzina

zającowate

Rodzaj

zając

Gatunek

zając szarak

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[35]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     zasięg pierwotny

     populacje introdukowane

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Biegnący zając szarak
Młody zając szarak
Zając szarak w zimowej scenerii

Zając szarak[36][37] (Lepus europaeus) – gatunek ssaka z rodziny zającowatych (Leporidae).

Występowanie

Rozpowszechniony w całej Europie, oprócz Półwyspu Iberyjskiego i północnej Skandynawii, w Azji od rzeki Irtysz po Iran i Irak. W Polsce występuje pospolicie na terenie całego kraju. Ich liczebność wynosi niewiele ponad 0,5 mln osobników i systematycznie maleje. Na początku lat 90. XX wieku było ich ponad 1,1 mln, a w latach 70. prawie 3,2 mln. Powodem spadku populacji jest przypuszczalnie wprowadzenie u lisów okresowych szczepień ochronnych przeciwko wściekliźnie, jako że głównym wrogiem zajęcy szaraków (szczególnie młodych) w środowisku naturalnym jest w Polsce lis. Szczepienia ochronne, które w zamyśle miały zahamować rozprzestrzenianie się wścieklizny wśród lisów, a tym samym zmniejszyć zagrożenie dla ludzi, przyniosły też uboczny skutek: zwiększenie ich populacji, a tym samym zmniejszenie populacji zająca szaraka. Duży, niekorzystny wpływ wywiera też mechanizacja rolnictwa (koszenie łąk), ruch drogowy (brak przejść przecinających drogi dla migrujących dzikich zwierząt) oraz liczne, zdziczałe psy i koty. Dodatkowo zwiększanie areałów monokultur w rolnictwie wraz z zanikiem tradycyjnego rolnictwa ekstensywnego oraz likwidacja remiz śródpolnych oraz miedz (zbyt jednolita baza żerowa niedostarczająca minerałów i witamin w odpowiednich proporcjach oraz brak miejsc schronienia) powoduje osłabienie kondycji, a zatem odporności na pasożyty i choroby (na przykład myksomatozę).

Zasięg występowania w zależności od podgatunku[38]:

Młody zając szarak

Zając szarak pochodzi z użytków zielonych na Bliskim Wschodzie i stamtąd rozprzestrzenił się na obszary rolnicze Europy. Dzisiejsze rozmieszczenie obejmuje europejskie obszary nizinne od południowej Finlandii do północnego i północno-wschodniego Półwyspu Iberyjskiego oraz kilku wysp Morza Śródziemnego (Kreta, Rodos, Cypr) i rozciąga się na wschód do zachodniej Syberii i zachodniej części mongolskich nizin oraz na południe do północnego Izraela, północnej Syrii, północnego Iraku, dolin Tygrysu i Eufratu oraz w północno-zachodnim Iranie[38]. W starożytności został wprowadzony do Wielkiej Brytanii[38]. W czasach nowożytnych szeroko introdukowany jako gatunek łowny w południowej Szwecji, północnej Irlandii, na Korsyce, w południowo-wschodniej Kanadzie do północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, w Ameryce Południowej (Argentyna, Brazylia, Chile, Urugwaj i Paragwaj), w Australii, Nowej Zelandii, oraz na kilka wysp, w tym Barbados, Reunion i Falklandy[38].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1778 roku niemiecki przyrodnik Peter Simon Pallas nadając mu nazwę Lepus europaeus[2]. Holotyp pochodził z Polski[39] (Pallas nie wskazał miejsca typowego)[2].

Dawniej w obrębie L. capensis w oparciu o klin morfologiczny (głównie wielkość) od północno-wschodniej Afryki na wschód przez północny Półwysep Arabski, Bliski Wschód i na północ przez Izrael do Turcji[38]. Analiza wykazała brak ciągłości między mniejszym „capensis” a większym „europaeus” od wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego przez Iran, co jest przesłanką do tego, że L. europaeus jest oddzielony od L. capensis i L. tolai[38]. Konieczne jest wyjaśnienie taksonomiczne przy użyciu współczesnych metod[38]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World wyróżnili szesnaście podgatunków[38].

Etymologia

  • Lepus: łac. lepus „królik, zając”[40].
  • europaeus: łac. Europaeus „europejski, Europejczyk”, od Europa lub Europe „Europa”[41].
  • caspicus: łac. Caspius „kaspijski, z Morza Kaspijskiego”[41].
  • connori: ppłk. E.P. Connor, kolekcjoner[21].
  • creticus: łac. Creta „Kreta”, od gr. Kρητη Krētē „Kreta”[41].
  • cyprius: łac. Cyprius „cypryjski, Cypryjczyk, z Cypru”[41].
  • cyrensis: rzeka Kura, Azja[32].
  • hybridus: łac. hybrida lub hibrida „mieszaniec”, być może od gr. ὑβριζω hubrizō „być rozwiązłym”[41].
  • judeae: łac. Iudaeus „z Judei”, od Iudaea „Judea, Palestyna”[41].
  • karpathorum: Karpaty, środkowa i wschodnia Europa[41].
  • medius: łac. medius „pośredni, środkowy”[41].
  • occidentalis: łac. occidentalis „zachodni”, od occidens, occidentis „zachód”, od occidere „zachodzić”[41].
  • parnassius: Parnas, Grecja[19].
  • ponticus: łac. Ponticus „z Morza Czarnego”, od Pontus Euxinus „Morze Pontyjskie” lub „Morze Czarne”[41].
  • rhodius: łac. Rhodius „Rodyjczyk, rodyjski, z Rodos”, od Rodos „Rodos”[41].
  • syriacus: łac. Syriacus „Syryjczyk, syryjski”[41].
  • transsylvanicus: Transylwania (formalnie Siedmiogród), region i dawne księstwo Rumunii[41].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 550–680 mm, długość ogona 75–140 mm, długość ucha 100–140 mm, długość tylnej stopy 124–185 mm; masa ciała 3,5–5 kg[42].

Zając szarak jest największym przedstawicielem rodzaju Lepus w Europie. Ogon zająca szaraka jest relatywnie długi i od góry ma kolor czarny, na spodzie biały. Uszy o czarnych końcówkach są dłuższe od głowy. Łapy są wąskie i twarde, przystosowane do biegania po twardym terenie. Tylne nogi są znacznie dłuższe od przednich. Oczy są duże o tęczówkach w kolorze od żółtego do pomarańczowego. Futro u góry ma szarobrązowy kolor – upodabniający go do podłoża – ubarwienie ochronne. Sierść na grzbiecie jest dłuższa i bardziej zakręcona od reszty. Boki ciała są jaśniejsze w kolorze ochrobrązowego. Brzuszna część ciała i wewnętrzna strona nóg są białe. W zimie futro staje się jaśniejsze i gęstsze niż w lecie. W przeciwieństwie do niektórych przedstawicieli rodzaju futro zająca europejskiego nie staje się całkowicie białe zimą, jednak w tym okresie na bokach głowy i podstaw uszu pojawiają się białe obszary, a okolice bioder i zadu przybierają nieco koloru szarego[43][44].

Szata zimowa różni się też ubarwieniem w zależności od szerokości geograficznej. Na północy ciemne są tylko uszy, głowa i przednia część grzbietu, zaś reszta staje się szarawa lub nawet biała. Okazy z południowych szerokości geograficznych wykazują bardzo małą zmianę ubarwienia, ale mogą wydawać się bardziej czerwonawe[43].

Ekologia

Siedlisko

Zając szarak jest typowo stepowym gatunkiem. Występuje przeważnie na otwartych obszarach upraw rolniczych, suchych łąkach i w młodnikach śródpolnych. W dużych lasach pojawia się rzadko. Nie lubi obszarów bagiennych i podmokłych. Zimą zające szaraki, zmuszone głodem, często żerują w nieogrodzonych sadach.

Tryb życia

Zające szaraki są wyłącznie roślinożerne. Piją wodę ze zbiorników sporadycznie, najczęściej wystarcza im rosa z roślin, którymi się żywią. Wiosną i latem spożywają niewielkie nadziemne części roślin, jesienią mogą zjadać korzonki lub inny wydobywany spod ziemi pokarm roślinny. W zimie obgryzają gałązki drzew i krzewów, wczesną wiosną zjadają młode pędy. Zające szaraki nie kopią nor. Śpią w wyciśniętych podczas leżenia nieckach, które nazywa się kotlinkami. Odżywiają się zarówno w dzień, jak i w nocy. Wzrok mają raczej słaby. Ruch rozpoznają doskonale, nawet ze sporej odległości, ale nieruchome przedmioty rozróżniają słabo. W normalnych warunkach nigdy nie wydają głosu. Ich charakterystyczny głos, tak zwane kniazienie, można usłyszeć tylko wtedy, gdy są ścigane na przykład przez psa, lub są ranne i zagrożone. Nie boją się wody – w razie potrzeby potrafią pływać.

Rozród

Długość życia to nawet 13 lat, ale przeważnie zając szarak dożywa jedynie do 5 lat z powodu drapieżników (lisy, psy, koty, myszołowy, jastrzębie, błotniaki i kruki). Dojrzewa płciowo po około 8 miesiącach. Ciąża u zająca szaraka trwa 1,5 miesiąca. Samica w ciągu roku rodzi przeważnie 3 mioty, a w każdym po 2–5 zajączków. Na terenach rolniczych w pobliżu obiektów przemysłowych, gdzie biocenozy narażone są na zanieczyszczenie metalami ciężkimi, taki jak kadm i ołów, rozrodczość zmniejsza się i wynosi 1–2 zajączków[45]. Zajączki rodzą się całkowicie rozwinięte i pokryte gęstą sierścią. Karmiąca je matka odchodząc, by się pożywić, zostawia je w gęstej trawie. Ubarwienie ochronne pomaga zajączkom skryć się przed drapieżnikami.

Ochrona

W Polsce jest gatunkiem łownym z okresem ochronnym. Na zające szaraki polować można od 1 listopada do 31 grudnia, a w drodze odłowu do 15 stycznia (rozporządzenie Ministra Środowiska z 16 marca 2005 dotyczące okresów polowań na zwierzęta łowne).

Przypisy

  1. ↑ Lepus europaeus, Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c P.S. Pallas: Novae species quadrupedun e Glirium ordine, cum illustrationibus variis complurium ex hoc ordine animalium. Erlangae: sumtu Wolfgangi Waltheri, 1778, s. 30. (łac.).
  3. ↑ a b Bechstein 1801 ↓, s. 1096.
  4. ↑ Bechstein 1801 ↓, s. 1907.
  5. ↑ S. Nilsson: Skandinavisk Fauna en Handbok for Jagare och Zoologer. Cz. 1. Lund: Trycki uti Bolingska Boktryckeriet, 1820, s. 224. (szw.).
  6. ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 2. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1822, s. 349 (przypis), seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).
  7. ↑ Hemprich i Ehrenberg 1832 ↓, s. sig. y.
  8. ↑ Hemprich i Ehrenberg 1832 ↓, s. sig. u.
  9. ↑ J.H. Blasius. Kritische revision neuer und ungenügend gekannter europäischer Säugethiere. „Amtlicher Bericht über die Versammlung Deutscher Naturforscher und Aerzte”. 19, s. 89, 1842. (niem.). 
  10. ↑ E.A. Eversmann: Estestvennaya istoriya Orenburgskogo kraya. Cz. 2. Kazań: Kazański Uniwersytet Państwowy, 1850, s. 201. (ros.).
  11. ↑ a b P. Gervais: Zoologie et paléontologie françaises: nouvelles recherches sur les animaux vertébrés dont on trouve les ossements enfouis dans le sol de la France et sur leur comparaison avec les espèces propres aux autres régions du globe. Wyd. 2. Paris: Arthus Bertrand, 1859, s. 47. (fr.).
  12. ↑ J.E. Gray. Notes on the skulls of hares (Leporidæ) and picas (Lagomyidæ) in the British Museum. „The Annals and Magazine of Natural History”. Third series. 20, s. 222, 1867. (ang.). 
  13. ↑ a b c d e L.J.F.J. Fitzinger. Versuch einer natürlichen Anordnung der Nagethiere (Rodentia). (Schluss.). „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 56, s. 161, 1867. (niem.). 
  14. ↑ M.N. Bogdanov. . „Uchenye Zapiski Kazanskogo Universiteta”, s. 175–176, 1871. (ros.). 
  15. ↑ R. von König-Warthausen. Verzeichniss der Wirbelthieie Oberschwabens. Erste Abtheilung: Säugethiere. „Jahreshefte des Vereins für vaterländische Naturkunde in Württemberg”. 31, s. 277, 1875. (ang.). 
  16. ↑ P. Matschie. Über rumänische Säugethiere. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1901, s. 236, 1901. (niem.). 
  17. ↑ Barrett-Hamilton 1903 ↓, s. 126.
  18. ↑ Barrett-Hamilton 1903 ↓, s. 127.
  19. ↑ a b G.S. Miller. A new hare from Greece. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 16, s. 145, 1903. (ang.). 
  20. ↑ a b c M. Hilzheimer. Die europäischen Hasen. „Zoologischer Anzeiger”. 30, s. 512, 1906. (niem.). 
  21. ↑ a b H.C. Robinson. A new race of hare from the Persian frontier of Mesopotamia. „Records of the Indian Museum”. 15 (2), s. 49, 1918. (ang.). 
  22. ↑ S.I. Ognev & K.A. Worobiev: . Moskwa: Novaya Derevnya, 1923, s. 115. (ros.).
  23. ↑ O. De Beaux. Lepus europaeus ghigii, subsp. nova. (Nota preliminare). „Bollettino del Museo di Zoologie ed Anatomia Comparativa di Genova”. 7, s. 2, 1927. (wł.). 
  24. ↑ a b Ognev 1929 ↓, s. 75.
  25. ↑ Ognev 1929 ↓, s. 77.
  26. ↑ G.G. Goodwin. Five new rodents from the eastern Elburz Mountains and a new race of hare from Teheran. „American Museum novitates”. 1050, s. 4, 1939. (ang.). 
  27. ↑ O. Wettstein. Eine neue Hasenrasse vom Peloponnes. „Zoologischer Anzeiger”. 143, s. 282, 1943. (niem.). 
  28. ↑ B.A. Kuznetsov: Order Rodentia. W: N.A. Bobrinskii, B.A. Kuznetsov & A.P. Kuzyakin (redaktorzy): Opredelitel’mlekopitayushchikh SSSR. Wyd. 2. Moskwa: Proveshchenie, 1944, s. 271. (ros.).
  29. ↑ V.G. Heptner. K nomenklature nekotorykh mlekopitayushchikh. „Dokłady Akademii Nauk”. 60, s. 709, 1948. (ros.). 
  30. ↑ J.M. Blanchard. Le lievre a oreilles bleues et a dos brun, des Alpes (Lepus cyanotus (nov. spec). „Les Cahiers de Chasse et de Nature”. 30, s. 7–38, 1957. (fr.). 
  31. ↑ M. Baloutch. Etude d’une collection de lièvres d’Iran et description de quatre formes nouvelles. „Mammalia”. 42 (4), s. 444, 1978. DOI: 10.1515/mamm.1978.42.4.441. (fr.). 
  32. ↑ a b К.А. Сатунин. Новыя и малоизвѣстныя Млекопитающія Кавказа и Закаепійекой Области. „Извѣстія Кавказскаго Музея”. 2, s. 60, 1906. (ros.). 
  33. ↑ W.E. de Winton. On the hares of western Europe and North Africa. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 1, s. 152, 1898. (ang.). 
  34. ↑ D.E. Festa. Ecursioni zoologiche del Dr. Enrico Festa nell’Isla di Rodi. XI Mammiferi. „Bollettino dei musei di zoologia ed anatomia comparata della R. Università di Torino”. 29, s. 9, 1914. (wł.). 
  35. ↑ K. Hacklander & S. Schai-Braun, Lepus europaeus, The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 (ang.).
  36. ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 58. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  37. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 425, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  38. ↑ a b c d e f g h C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 290. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  39. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Lepus (Eulagos) europaeus. Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) . Johns Hopkins University Press, 2005. .
  40. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 373, 1904. (ang.). 
  41. ↑ a b c d e f g h i j k l m The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
  42. ↑ S. Schai-Braun & K. Hackländer: Family Leporidae (Hares and Rabbits). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 141–142. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
  43. ↑ a b Alves i in. 2018 ↓, s. 187.
  44. ↑ Chapman i Flux 1990 ↓, s. 76.
  45. ↑ Wiktor Halecki. POPULATION PARAMETERS INCLUDING BREEDING SEASON OF THE EUROPEAN BROWN HARE (LEPUS EUROPAEUS) EXPOSED TO CADMIUM AND LEAD POLLUTION. „Fresenius Environmental Bulletin”. 26(4), s. 2998-2004, 2017. 

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Zwierzęta łowne w Polsce
Zwierzyna gruba
Zwierzyna drobna
Ptactwo