Krzysztof Kamil Baczyński

Krzysztof Kamil Baczyński

Jan Bugaj, Emil, Jan Krzyski, Krzysztof, Piotr Smugosz, Krzysztof Zieliński, Krzyś

Krzysztof Kamil Baczyński (lata 40. XX wieku)
Data i miejsce urodzenia	22 stycznia 1921[1] Warszawa[1]
Data i miejsce śmierci	4 sierpnia 1944[1] Warszawa[1]
Narodowość	polska
Język	polski
Dziedzina sztuki	poezja
Epoka	literatura współczesna
Ważne dzieła
Zamkniętym echem Dwie miłości Modlitwa Wiersze wybrane Śpiew z pożogi
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

starszy strzelec podchorąży
Data i miejsce urodzenia	22 stycznia 1921 Warszawa
Data śmierci	4 sierpnia 1944
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Krajowa
Formacja	Szare Szeregi
Jednostki	Batalion „Parasol”
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa: powstanie warszawskie †

Krzysztof Kamil Baczyński, ps. Jan Bugaj^[1], Emil, Jan Krzyski, Krzysztof, Piotr Smugosz^[1], Krzysztof Zieliński, Krzyś (ur. 22 stycznia 1921^[1] w Warszawie^[1], zm. 4 sierpnia 1944^[1] tamże) – polski poeta czasu wojny, prozaik oraz autor sztuki teatralnej^[1]. starszy strzelec podchorąży Armii Krajowej, podharcmistrz Szarych Szeregów, jeden z przedstawicieli pokolenia Kolumbów, w czasie okupacji związany z pismem „Płomienie” oraz miesięcznikiem „Droga”. Zginął w czasie powstania warszawskiego jako żołnierz batalionu „Parasol” Armii Krajowej.

Był synem Stanisława Baczyńskiego, działacza Polskiej Partii Socjalistycznej, żołnierza Legionów Polskich, oficera wywiadu tzw. dwójki WP, pisarza i krytyka literackiego^[1], oraz Stefanii z domu Zieleńczyk, nauczycielki, autorki książki dla dzieci i podręczników szkolnych^[1], katoliczki pochodzącej z zasymilowanej rodziny żydowskiej. Świadomość żydowskiego pochodzenia znalazła później, w czasie Zagłady, odbicie w twórczości poety^[2][3][4].

Urodził się i przez pierwsze lata życia mieszkał w kamienicy Wildera przy ul. Bagatela 10^[5]. Był chorowity – w dzieciństwie chorował na astmę, miał słabe serce, był stale zagrożony gruźlicą. Od 1931 uczył się w Państwowym Gimnazjum im. Stefana Batorego, a następnie w tej samej szkole w 1937 rozpoczął naukę w nowo utworzonym dwuletnim liceum ogólnokształcącym, w klasie o profilu humanistycznym, które ukończył w 1939^[6][7].

Nie był dobrym uczniem, miał kłopoty m.in. z matematyką^[8]. Wyróżniał się natomiast wiedzą na temat współczesnej mu literatury. Wiadomo, że fascynował się Ferdydurke Gombrowicza i napisał własny wariant („Gimnazjum imienia Boobalka I”). Znał też ponadprzeciętnie literaturę francuską, a w późniejszych latach pisał także wiersze po francusku. Wykazywał także zdolności plastyczne (myślał o zawodzie grafika), mimiczne oraz miał zacięcie satyryczne^[8].

W latach 1934–1935 był harcerzem działającej przy szkole 23 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej „Pomarańczarnia”^[9][a]. W czasie nauki w gimnazjum angażował się w działalność w Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej „Spartakus”^[1][11], półlegalnej organizacji uczniów szkół średnich pod patronatem PPS. Był wówczas wraz ze swoim przyjacielem Konstantym Jeleńskim sympatykiem trockizmu^[12]. Używał wtedy pseudonimu „Emil”. Od 1937 roku był członkiem Komitetu Wykonawczego „Spartakusa”. Był także współredaktorem pisma „Strzały” – wydawanego od lutego 1938 organu tej organizacji, na łamach którego zadebiutował jako poeta wierszem „Wypadek przy pracy”. Nie uprawiał sportu i nie nawiązywał łatwo przyjaźni^[8]. W czerwcu 1939 otrzymał świadectwo dojrzałości^[1][13].

Wybuch wojny uniemożliwił mu podjęcie studiów w Akademii Sztuk Pięknych. Marzył o karierze grafika lub ilustratora. Od 1936 roku^[14] mieszkał razem z matką w wynajmowanym mieszkaniu w domu SMB Urzędników Ministerstwa Poczt i Telegrafów przy ul. Hołówki 3^[15] (pod numerem 52, a od 1942, po swoim ślubie, wraz z żoną pod numerem 83)^[16]. Po utworzeniu w 1940 getta w Warszawie pozostał z matką po aryjskiej stronie, ryzykując, w razie wykrycia żydowskiego pochodzenia, rozstrzelanie na miejscu. 3 czerwca 1942 wziął ślub z Barbarą Drapczyńską, koleżanką ze studiów w kościele Świętej Trójcy na Solcu^[1]. Od jesieni 1942 do lata 1943 studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim^[1]. Zajmował się pracą dorywczą: szklił okna, malował szyldy, pracował u węglarza na Czerniakowie, przyjmował telefonicznie zlecenia w Zakładach Sanitarnych. Uczył się także w Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa. Współpracował z lewicowymi czasopismami, takimi jak „Droga” i „Płomienie”, publikując także w „Miesięczniku Literackim”, „Demokracie”, „Dniu Warszawskim” oraz „Werblach Wolności”^[1].

Od lipca 1943 sekcyjny w II plutonie „Alek” 2. kompanii „Rudy” batalionu „Zośka” AK w stopniu starszego strzelca pod ps. „Krzysztof”, „Zieliński”. Porzucił studia polonistyczne, aby poświęcić się konspiracji i poezji. Twierdził, że jeśli będzie mu to dane, to do nauki powróci. W mieszkaniu miał skrytkę na broń, w której trzymał Thompsona, dwa Steny, MP 40, granaty, materiały minerskie, a także podręczniki, mapy i prasę konspiracyjną. Uczestniczył w akcji wykolejenia pociągu niemieckiego (jadącego z frontu wschodniego do Berlina) na odcinku Tłuszcz – Urle (kryptonim „TU”) 27 kwietnia 1944. Akcja ta spowodowała 26-godzinną przerwę w ruchu. Po ukończeniu turnusu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola” rozkazem jej komendanta, por. „Gustawa” z 25 maja 1944 otrzymał stopień starszego strzelca podchorążego rezerwy piechoty^[1][17]. Jednocześnie był kierownikiem działu poezji miesięcznika społeczno-literackiego „Droga”, wydawanego od grudnia 1943 do kwietnia 1944. Rozkazem dowódcy 2. kompanii batalionu „Zośka” pchor. Andrzeja Romockiego „Morro”, z 1 lipca 1944 zwolniony z funkcji z powodu małej przydatności w warunkach polowych z jednoczesną prośbą o objęcie nieoficjalnego stanowiska szefa prasowego kompanii. Kilka dni później przeszedł do harcerskiego batalionu „Parasol” na stanowisko zastępcy dowódcy III plutonu 3. kompanii. W „Parasolu” przyjął pseudonim „Krzyś”.

Wybuch powstania warszawskiego zaskoczył go w rejonie pl. Teatralnego – został tam wysłany po odbiór butów dla oddziału. Nie mogąc przedostać się na miejsce koncentracji macierzystej jednostki (Wola – Dom Starców przy Karolkowej), przyłączył się do oddziału złożonego z ochotników, którymi dowodził ppor. „Leszek” (Lesław Kossowski, dowódca reduty „Ratusz-Pałac Blanka” na odcinku kpt. „Gozdawy”). Poległ na posterunku czwartego dnia walk w pałacu Blanka^[1] 4 sierpnia 1944 w godzinach popołudniowych (ok. 16), śmiertelnie raniony w głowę^[18] przez strzelca wyborowego ulokowanego prawdopodobnie w gmachu Teatru Wielkiego. Pochowany pierwotnie na tyłach pałacu^[1]. Po wojnie ciało przeniesiono na Cmentarz Wojskowy na Powązkach^[1] (kwatera batalionu „Zośka” A22–2–25)^[19]. W powstaniu warszawskim, 1 września 1944, zginęła także żona Baczyńskiego – Barbara Drapczyńska.

Pierwsze oznaki jego talentu poetyckiego pojawiły się już w 1936 roku w postaci gimnazjalnych rękopisów^[1]. Twórczość Baczyńskiego obejmowała szeroką tematykę – od malowniczych impresji przyrody, przez poetycki zachwyt nad światem, po wypełnione dramatyzmem i krwią obrazy wojny, które zaczęły dominować w jego poezji od 1941 roku^[1]. Baczyński tworzył wizje katastroficzne, pełne grozy i tragizmu, ukazując los pokolenia skazanego na zagładę^[1]. Poruszał kwestie wyboru między piórem a karabinem oraz podejmował refleksje historiozoficzne i moralne^[1]. W jego poezji często pojawia się motyw ukochanej, która była jego muzą i adresatką wielu wierszy^[1].

W okresie okupacji niemieckiej ogłosił 4 tomiki poezji: Zamknięty echem (lato 1940), Dwie miłości (jesień 1940), Wiersze wybrane (maj 1942), Arkusz poetycki Nr 1 (1944) i składkę Śpiew z pożogi (1944) oraz wiele utworów w prasie konspiracyjnej. Jego wiersze pojawiły się także w antologiach poezji wydawanych konspiracyjnie: w Pieśni niepodległej (1942) i Słowie prawdziwym (1942).

Uważa się, że dojrzałość poetycką osiągnął jesienią 1942^{[potrzebny przypis]}. Uznany powszechnie za jednego z najwybitniejszych poetów czasów okupacji. Jerzy Andrzejewski, jego przyjaciel, zadedykował mu tom opowiadań „Noc”. Na wieść o wstąpieniu Baczyńskiego do oddziału dywersyjnego Stanisław Pigoń powiedział Kazimierzowi Wyce: Cóż, należymy do narodu, którego losem jest strzelać do wroga brylantami, a Jerzy Zagórski wspomnienie o nim zatytułował Śmierć Słowackiego (1947). Tadeusz Gajcy pisał o nim: Poeta o nucie dostojnej. Krzysztof przyjaźnił się z poetą Jerzym Kamilem Weintraubem; dedykował mu wiersz „Jesienny spacer poetów”. Weintraub, podobnie jak Wyka, należał do osób, z którymi Krzysztof rozmawiał o poezji.

Poezja Baczyńskiego najpełniej wyraża cechy pokolenia Kolumbów. Dla nich konsekwencją wybuchu wojny była konieczność poradzenia sobie z tym wstrząsem i odnalezienie własnej postawy wobec tych wydarzeń. Jego wiersze pomimo silnego związku z czasem wojny, ukazują swój uniwersalny wymiar. Dzieje się tak m.in. dlatego, że nie pisał o swojej epoce wprost, lecz w konwencji apokaliptycznej i onirycznej, a także dlatego, iż poruszał problemy ponadczasowe, takie jak rzeźbienie duszy i psychiki człowieka, refleksja nad młodością i dojrzewaniem (w tym przypadku drastycznie przyśpieszonym przez wojnę), poszukiwanie wartości mogących stanowić fundamenty dorosłego życia. Krzysztof Baczyński w wierszach często stosował liczbę mnogą, przemawiając w swoim i generacji imieniu. Pisał wiersze katastroficzne, ze środka „spełniającej się apokalipsy”, pragnąc zmierzyć się ze swoją epoką i czasem historycznym. Ukazywał wojnę pełną onirycznych i symbolicznych obrazów, widząc ją jako siłę niszczycielską dla dotychczasowych systemów wartości i norm moralnych, a wprowadzającą nowe, okrutne prawa. Był nieufny wobec tradycyjnej poetyki – uważał, że jest niewskazana wobec ogromu zniszczeń i cierpień narodu. Miał świadomość zagłady własnej i jego pokolenia; jednocześnie nie dramatyzował nad tym losem. Pragnął zminimalizować skażenie wojną, jej wpływ na własną psychikę. Chciał zmycia tego piętna poprzez obcowanie z mityczną arkadią jako światem czystym, nieskażonym, pozbawionym krwi, okaleczenia i śmierci. Ton jego poezji jest zróżnicowany: obok wierszy dotyczących przeżyć okupacyjnych, pisał także te oddzielone od tych wydarzeń, pełne nadziei i piękna. Są pełne rozbudowanych metafor, elementów ze świata baśni, mikroprzyrody, otoczone aurą nastrojowości.

Baczyński posługiwał się urozmaiconą wersyfikacją, stosując różne formaty wiersza sylabicznego, sylabotonicznego i tonicznego, w tym trzynastozgłoskowiec i siedmiozgłoskowiec, jak również zróżnicowane strofy^[20].

Zachowały się wszystkie jego dzieła: ponad 500 wierszy, kilkanaście poematów i około 20 opowiadań. Najbardziej znane wiersze Baczyńskiego to: Elegia o... , Mazowsze^[21], Historia, Spojrzenie, Pragnienia, Ten czas, Pokolenie, Biała magia, Gdy broń dymiącą z dłoni wyjmę..., Polacy^[22]. Jego wiersze były śpiewane m.in. przez Ewę Demarczyk (utwór Wiersze wojenne, Deszcze, Na moście w Avignon), Janusza Radka, Michała Bajora, Grzegorza Turnaua, zespół Lao Che (utwór Godzina W) i Ankh. Fragment jego wiersza Historia posłużył za tytuł filmu Jeszcze słychać śpiew. I rżenie koni...

Zachowało się również kilkaset rysunków i grafik Baczyńskiego, jak na przykład ilustracje do poszczególnych wierszy poety, projekty okładek własnych tomików, kolekcja rysunków z psem Baczyńskiego, studium kocich łebków czy rysunki o tematyce orientalnej.

Życie i twórczość Baczyńskiego stały się tematem kilku filmów, m.in. Dzień czwarty, w którym poetę zagrał Krzysztof Pieczyński i Baczyński w reżyserii Kordiana Piwowarskiego (z tytułową rolą Mateusza Kościukiewicza).

• „Rzeczy niepokój”. O twórczości Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Instytut Literatury, Kraków 2021^[23]

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – pośmiertnie (2018, postanowieniem prezydenta RP Andrzeja Dudy za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej, za osiągnięcia w działalności na rzecz rozwoju polskiej kultury)^[24]
• Medal za Warszawę 1939–1945 (1947)
• Krzyż Armii Krajowej

• Krzysztof Kamil Baczyński został patronem wielu szkół, bibliotek, drużyn harcerskich i innych instytucji^[25].
• Tablica pamiątkowa na budynku przy ul. Bagatela 10 w Warszawie, w którym urodził się Krzysztof Kamil Baczyński^[26].
• Tablica pamiątkowa zaprojektowana przez Tadeusza Łodzianę i Stanisława Słoninę, odsłonięta w 1989 na filarze bramy wjazdowej przy budynku przy ul. Hołówki 3 w Warszawie, w którym w latach 1936–1944 mieszkał Krzysztof Kamil Baczyński, i skąd wyszedł do powstania^[27].
• 24 lipca 2009 roku Narodowy Bank Polski wyemitował monetę kolekcjonerską o nominale 10 zł upamiętniającą Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, wykonaną w srebrze z pierścieniem platerowanym złotem^[28].
• Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 27 listopada 2020 zdecydowano o ustanowieniu roku 2021 Rokiem Krzysztofa Kamila Baczyńskiego^[29]. Patronom roku 2021 poświęcono wydanie specjalne Kroniki Sejmowej^[30].
• Od 1996 roku jest patronem XXVI Liceum Ogólnokształcącego im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Łodzi, którym został w wyniku wewnątrzszkolnego głosowania mającego miejsce po odebraniu patronatu nad szkołą komunistycznej działaczce Małgorzacie Fornalskiej^[31].
• W 2021 rękopiśmienny wybór wierszy pt. W żalu najczystszym, wykonany własnoręcznie przez poetę jako prezent ślubny dla żony Barbary, został wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO „Pamięć Świata”^[32].
• Poczta Polska wyemitowała w 75. rocznicę urodzin poety 22 stycznia 1996 r. znaczek pocztowy o nominale 35 gr. Znaczek wydrukowano w technice offsetowej na papierze kredowym. Nakład wyniósł 1000000 egzemplarzy w dwóch wersjach. Autorem projektu znaczka był grafik Maciej Buszewicz. Na znaczku przedstawiony został fragment wiersza Niebo złote Ci otworzę... wraz z fragmentami biało-czerwonych kokardek. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 2003 roku^[33]. Z okazji 100. rocznicy urodzin Baczyńskiego 22 stycznia 2021 r. wyemitowano kolejny znaczek. Autorem projektu był Jarosław Ochendzan. Na znaczku znalazł się fragment rękopisu Wesela poety. Znaczek o nominale 4,10 zł wydrukowano w technice rotograwiury na papierze fluorescencyjnym. Wydano 5000000 sztuk. Z tej okazji poczta wydała również w limitowanej wersji kopertę FDC^[34][35].

• 1965 – Ewa Demarczyk, „Wiersze wojenne”
• 1973 – Grupa „Boom”, Miłość (Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu, koncert „Mikrofon i ekran”)
• 1977 – Sławomir Zygmunt („Elegia o chłopcu polskim”, „Kolęda”, „Piosenka śnieżna żołnierza”)
• 1990 – Jacek Kaczmarski, Kosmopolak – „Barykada (Śmierć Baczyńskiego)”
• 1991 – Grzegorz Turnau, Naprawdę nie dzieje się nic – słowa utworów „Hymn wieczorów miejskich”, „Znów wędrujemy”, „Z wiatrem”
• 1994 – Ankh (wiersz Bez imienia)
• 1999 – Naamah, Magia
• 1999 – Naamah, Przypowieść
• 2000 – Naamah, Kantylena
• 2005 – Lao Che, Powstanie Warszawskie – „Godzina W”
• 2007 – Zbigniew Hołdys (Pocałunek)
• 2007 – Forteca (Elegia o chłopcu polskim)
• 2010 – Gammadion, Wróg u bram (Pocałunek)
• 2011 – Ludola (Elegia o... (chłopcu polskim))^[36]
• 2012 – Tadek, Niewygodna prawda (Elegia o chłopcu polskim)^[37]
• 2013 – Czesław Mozil & Mela Koteluk, utwór promujący film o K.K. Baczyńskim – „Pieśń o szczęściu”
• 2013 – Barbara Figurniak & Mateusz Jarosz, Promienie (9 utworów)^[38]
• 2014 – Barbara Figurniak & Mateusz Jarosz, Deszcze (13 utworów)^[38]
• 2014 – Sławomir Zygmunt, Elegia o chłopcu polskim^[39]
• 2015 – Maciej Dąbrowski (Człowiek Warga/zDupy), Aleksandra Kasprzyk (Mishon), R.A.U, Elegia o...^[40]
• 2016 – Fabryka – „sierpień” (wiersze Drzewa^[41], Źródło, Bez imienia^[42])
• 2019 – Barbara Figurniak, Mateusz Jarosz, Marcin Ogrodnik, Lipy szelest (17 utworów)^[43]
• 2019 – Grzegorz Wilk i Marcin Nierubiec Nie zapomnisz skał^[44]
• 2020 – Mela Koteluk & Kwadrofonik – „Astronomia poety. Baczyński” (10 utworów)
• 2021 – Danuta Stenka i Piotr Fronczewski Cienie nocne^[45]
• 2021 – Grzegorz Wilk i Marcin Nierubiec – „Baczyński” (13 utworów)^[46]
• 2022 – Sanah i Ania Dąbrowska – „Baczyński (Pisz do mnie listy)”
• 2022 – Sanah – „Bajka” (K. K. Baczyński)
• 2024 - HEY4NOW – „Znów wędrujemy (K. K. Baczyński)”
• 2024 - Pospieszalscy – Promienie (Muzyka – Mateusz Pospieszalski, Słowa – Krzysztof Kamil Baczyński)
• 2025 - Sanah i Michał Bajor – „Elegia o... (chłopcu polskim)”^[47]

• Baczyński – film polski z 2013 w reżyserii Kordiana Piwowarskiego, oparty na biografii poety

• Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T.1. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1987, s. 33–34. ISBN 83-211-0758-3.
• Jan Tomkowski: Słownik pisarzy polskich. Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2002. (pol.).

• Życie i twórczość K. K. Baczyńskiego – Web Archive. baczynski.art.pl. .
• Wirtualny Mur Pamięci Muzeum Powstania Warszawskiego – Krzysztof Kamil Baczyński
• Agnieszka Zgrzywa – „Poeta i baśń. Rzecz o Krzysztofie Kamilu Baczyńskim”
• Krzysztof Kamil Baczyński w bazie serwisu Culture.pl
• Barbra Figurniak, Mateusz Jarosz – „Baczyński – Szczęśliwe drogi i tajemnica Zatoki Siedmiu Kaszteli”
• Krzysztof Kamil Baczyński – zbiór prac poety
• Utwory Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w serwisie Wolne Lektury
• Baczyński kolekcja w serwisie Polona.pl
• Rękopisy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w serwisie Polona.pl
• Piosenki do słów K.K.Baczyńskiego – Mateusz Jarosz: muzyka, Barbara Figurniak: śpiew