Konklawe 1691

W tym artykule zbadamy wpływ Konklawe 1691 na różne aspekty społeczeństwa. Od wpływu na poziomie osobistym po wpływ na gospodarkę i politykę, Konklawe 1691 był na przestrzeni czasu przedmiotem debat i analiz w różnych scenariuszach. Podróżując przez różne perspektywy, będziemy starali się zrozumieć rolę, jaką Konklawe 1691 odgrywa w życiu codziennym i przyszłości ludzkości. Dodatkowo przeanalizujemy możliwe wyzwania i możliwości związane z Konklawe 1691, aby rzucić światło na jego dzisiejsze znaczenie i konsekwencje.

Konklawe 1691
Ilustracja
Daty i miejsce
12 lutego – 12 lipca 1691
Pałac Apostolski, Rzym
Główne postacie
Dziekan

Alderano Cibo

Kamerling

Paluzzo Paluzzi-Altieri

Protoprezbiter

Francesco Maidalchini

Protodiakon

Urbano Sacchetti

Wybory
Liczba elektorów
• uczestnicy
• nieobecni


65
5

Wybrany papież
Zdjęcie papieża
Antonio Pignatelli
Przybrane imię: Innocenty XII

Konklawe 12 lutego–12 lipca 1691 – konklawe, które po śmierci Aleksandra VIII wybrało na jego następcę Innocentego XII. Było to najdłuższe konklawe XVII wieku (trwało równe 5 miesięcy).

Śmierć Aleksandra VIII

Papież Aleksander VIII

Ponad 80-letni papież Aleksander VIII Ottoboni zmarł 1 lutego 1691. Jego pontyfikat trwał zaledwie 16 miesięcy, w tym czasie jednak przywrócił zaniechane przez swego poprzednika Innocentego XI praktyki nepotyzmu (dwóch swoich krewnych Pietro Ottoboniego i Giovanniego Battistę Rubiniego mianował odpowiednio wicekanclerzem i sekretarzem stanu). W dużej mierze roztrwonił on oszczędności Stolicy Apostolskiej na rzecz swojego rodu oraz na wspomaganie swojej ojczyzny – Republiki Weneckiej. Plusem było natomiast załagodzenie konfliktu z Francją.

Lista uczestników

Kolegium Kardynalskie w chwili śmierci Aleksandra VIII liczyło 70 członków. Pięciu z nich w ogóle nie przybyło do Rzymu (w tym jeden zmarł w trakcie sediswakancji). Czterech innych wzięło wprawdzie udział w konklawe, ale z powodu choroby musiało je opuścić (w tym dwóch zmarło jeszcze przed jego zakończeniem). Ogółem w konklawe wzięło więc udział 65 kardynałów, ale tylko 61 głosowało w ostatnim głosowaniu:

Pięćdziesięciu czterech elektorów było Włochami, pięciu Francuzami, dwóch Hiszpanami, dwóch Niemcami, jeden Anglikiem i jeden Polakiem.

Trzech elektorów mianował jeszcze papież Innocenty X (1644–1655), siedmiu Aleksander VII (1655–1667), dwóch Klemens IX (1667–1669), dziesięciu Klemens X (1670–1676), dwudziestu dziewięciu Innocenty XI (1676–1689), a czternastu Aleksander VIII (1689–1691).

Nieobecni

Pięciu kardynałów w ogóle nie przybyło na konklawe, z czego jeden zmarł w trakcie sediswakancji:

Trzech z nich zostało mianowanych przez Innocentego XI, po jednym przez Klemensa IX (Portocarrero) i Aleksandra VII (Bichi).

Frakcje w Kolegium Kardynalskim

Kardynał Pietro Ottoboni, prabratanek zmarłego papieża i przywódca mianowanych przez niego kardynałów
Kardynał César d’Estrées, lider frakcji francuskiej

Święte Kolegium podzielone było na sześć frakcji[1]:

  • „Partia habsburska” – grupa kardynałów reprezentujących interesy Hiszpanii i Cesarstwa. W jej skład wchodzili: Medici, Giudice, Goes, Aguirre, Salazar, Kollonitsch;
  • „Partia francuska” – kardynałowie reprezentujący interesy króla Francji Ludwika XIV: d’Estrées, de Bouillon, Bonzi, La Camus, Forbin Janson i Maidalchini;
  • „Chigianie” – frakcja kardynała Flavio Chigi, bratanka Aleksandra VII, grupująca nominatów tego papieża: Franzoni, Gregorio Barbarigo, Conti, Giulio Spinola i Delfino, a ponadto dołączyli do nich Astalli i Pamphilj z grona nominatów Innocentego XI;
  • „Altieriści” – frakcja kardynała Paluzzo Paluzzi-Altieri. W jej skład wchodziła większość nominatów jego wuja Klemensa X: Carpegna, Orsini, Nerli, Casanate, Colonna, Marescotti, Spada i Howard oraz Lorenzo Altieri, mianowany przez Aleksandra VIII krewny kardynała Paluzzo Altieri;
  • „Zelanti” („Gorliwi”) – stronnictwo kardynałów mianowanych przez Innocentego XI: Giovanni Battista Spinola, Pignatelli, Buonvisi, Millini, Visconti, Capizucchi, Brancati, Sacchetti, Ginetti, de Angelis, Pallavicino, Durazzo, Marcantonio Barbarigo, Ciceri, Petrucci, Colloredo, Carafa, Corsi, Negroni, Denhoff i d’Este. Zelantom brakowało wewnętrznej spójności wskutek braku wyraźnego lidera. Dzielili się przy tym na skrzydło radykalne, głoszące program kontynuacji reform Innocentego XI, oraz bardziej umiarkowane. Pewien wpływ miał na nich bratanek Innocentego XI don Livio Odescalchi, książę Sirmio, któremu wuj odmówił purpury kardynalskiej aby nie zostać oskarżonym o nepotyzm;
  • „Ottobonianie"– partia kardynała Pietro Ottoboniego, bratanka zmarłego Aleksandra VIII, grupująca większość mianowanych przez niego kardynałów: Panciatici, Cantelmo, d'Adda, Rubini, Costaguti, Carlo Bichi, Imperiali, Omodei, Albani i Francesco Barberini.

Alderano Cibo, Carlo Barberini (obaj nominaci Innocentego X) oraz Niccolò Acciaioli (mianowany przez Klemensa IX) nie byli przyporządkowani do żadnej z tych frakcji.

Na konklawe tych sześć frakcji zgrupowało się w dwa duże bloki pod wodzą Chigiego i Altieriego. Do bloku Chigiego weszli Gorliwi oraz partia habsburska. Z kolei pod wodzą Altieriego zjednoczyli się Altieriści, Ottobonianie i Francuzi.

Kandydaci

Liczni kardynałowie byli uważani za papabile, bez wyraźnego faworyta, toteż powszechnie spodziewano się długiego konklawe. Najczęściej wymieniano jako kandydatów kardynałów: Gregorio Barbarigo, Marescottiego, Casanate, Pignatellego, Buonvisi, Viscontiego, Ciceri, Cibo i Carlo Barberiniego[2]. Własne ambicje miał też kardynał Paluzzo Paluzzi-Altieri[3].

Przebieg konklawe

Kardynał Flavio Chigi

Konklawe rozpoczęło się 12 lutego mszą do Ducha Świętego, celebrowaną przez subdziekana Flavio Chigiego. Uczestniczyło w niej zaledwie 16 kardynałów. Po pierwszym głosowaniu 13 lutego na konklawe obecnych było jedynie 40 purpuratów. 14 lutego dotarli kardynałowie Pallavicini i Franzoni, 17 lutego Negroni, 18 lutego Pamphilj i d’Este, 21 lutego Denhoff, 26 lutego Conti i Corsi, a 28 lutego Gregorio Barbarigo. Z końcem lutego liczba elektorów wynosiła 47, gdyż kardynałowie Colonna i Giulio Spinola odpowiednio 16 lutego i 21 lutego musieli opuścić konklawe z powodu choroby (Spinola zmarł 11 marca). 4 marca w ich ślady poszedł kardynał Rubini. 6 marca na konklawe dotarł kardynał Howard, 11 marca Ciceri, Durazzo i Delfino, 12 marca Giudice. 16 marca na konklawe powrócił Colonna, a wraz z nim wszedł na nie kardynał Kollonitsch. 20 marca powrócił Rubini, a wraz z nim przybyli także Pignatelli, Carafa i Cantelmi. 27 marca dotarli francuscy kardynałowie Bouillon, d'Estrees, Bonzi i Le Camus. 29 marca dotarł kardynał Orsini, ustalając liczbę elektorów na koniec marca na 62. 5 kwietnia dotarł kardynał Giambattista Spinola, a trzy dni później Visconti. 13 kwietnia obrady opuścił Capizucchi, który zmarł w nocy z 22 na 23 kwietnia. Między 8 a 18 kwietnia czasowo poza konklawe przebywał kardynał Bouillon. 20 kwietnia chory kardynał Visconti opuścił konklawe i w ten sposób na koniec kwietnia liczba elektorów wynosiła 62. 12 maja konklawe opuścił Spinola, ale dwa dni później powrócił Visconti. 23 maja zachorował również Conti, ale 23 czerwca powrócił na konklawe. 19 czerwca Visconti opuścił konklawe na stałe, 29 czerwca do tego samego został zmuszony Colonna. 5 lipca Brancati opuścił konklawe, ale 12 lipca powrócił wraz ze Spinolą. W ostatnim głosowaniu wzięło więc udział 61 kardynałów[4].

Kardynał Gregorio Barbarigo (późniejszy święty)

Przez pierwszych kilka tygodni na konklawe nie działo się nic szczególnego, gdyż oczekiwano na przybycie kardynałów z Francji, co nastąpiło dopiero pod koniec marca. Pierwszą poważną kandydaturą, pozostającą zresztą w grze do końca konklawe, była kandydatura biskupa Padwy Gregorio Barbarigo, którą 4 kwietnia zgłosił Colloredo, wsparty przez Chigiego. Przeciwko weneckiemu kardynałowi opowiedzieli się Altieri i Ottoboni, którzy zdołali przekonać także Francuzów do nie popierania go, mimo że Barbarigo miał opinię przyjaciela Francji. Barbariga nie akceptował też Wiedeń, jednak w instrukcjach, które dotarły do Rzymu 14 kwietnia, cesarskim kardynałom zakazano otwarcie występować przeciwko niemu. Cesarzowi zależało, by upadek tej kandydatury nie obciążał jego konta, gdyż nie chciał zrywać sojuszu z Chigim i Gorliwymi. W ten sposób Barbarigo nie uzyskał wymaganej większości, jednak Gorliwi, nieświadomi rzeczywistego stanowiska Wiednia, konsekwentnie go popierali, sądząc, że będą w stanie przekonać wystarczającą liczbę elektorów[5].

Kardynał kamerling Paluzzo Paluzzi Altieri

Z końcem kwietnia, wobec wyraźnego fiaska kandydatury Barbariga, zaczęto rozglądać się za innym kandydatem. 17 i 23 kwietnia kardynał Pignatelli z Neapolu uzyskał odpowiednio 10 i 14 głosów, ale poparcie to okazało się incydentalne[6]. W ciągu maja i czerwca zaproponowano cały szereg papabili, jednak żaden z nich nie uzyskał wystarczającego poparcia. Altieri, mimo poparcia Francuzów i akceptacji Austrii i Hiszpanii, musiał wycofać swoją kandydaturę wskutek sprzeciwu Chigiego i Gorliwych, którzy zdołali zebrać 26 głosów przeciwko niemu. Ottoboni proponował kardynała Panciatici, ale odrzuciła go frakcja habsburska. Chigi i Astalli, chcąc poróżnić Altieriego z Francją, proponowali mu kandydatury jego protegowanych, Marescottiego i Casanate, których Francja nie akceptowała z uwagi na ich prohiszpańskie nastawienie. Altieri przejrzał jednak ten manewr i odrzucił obie te kandydatury. W pewnym momencie wydawało się, że papieżem zostanie Buonvisi, gdyż Chigi i Altieri sprzymierzyli się, by go poprzeć, jednak odrzucili go Francuzi, a w krytycznym momencie również Chigi wycofał swoje poparcie. Duże szanse na sukces miał też kardynał Ginetti, któremu sprzyjał książę Livio Odescalchi, ale mimo poparcia Francji, Hiszpanii oraz części Gorliwych jego kandydatura upadła, gdyż Altieri uchylił się od jej poparcia, prawdopodobnie tylko dlatego, że Ginetti był od niego o kilka lat młodszy. Proponowano też takie nazwiska jak Carpegna, Cibo, Conti, Carlo Barberini i Brancati, jednak bez większych rezultatów. Gorliwi przez cały ten czas popierali Barbariga[7].

Stosunkowo największe perspektywy na zwycięstwo zdawał się mieć kardynał Delfino. Był on człowiekiem powszechnie szanowanym, wszystkie trzy mocarstwa udzieliły mu poparcia, nawet Altieri się na niego zgodził, mimo że był on stronnikiem Chigiego. Nieoczekiwanie jednak to właśnie Chigi i sprzymierzeni z nim Gorliwi odrzucili tego kandydata. Gorliwi, nie mogąc się pogodzić z tym, że papieżem miałby zostać człowiek naznaczony przez królów, wystąpili bardzo ostro przeciwko Delfino, a jeden z nich, Negroni, przypomniał nawet kilka niechlubnych epizodów z jego młodości. W tym stanie rzeczy kandydatura ta upadła[8].

Kardynał Antonio Pignatelli został wybrany po 5 miesiącach i przyjął imię Innocenty XII

W połowie czerwca wysunięto kandydaturę kardynała Acciaioli, którego popierali Francuzi i kardynał Medici. Sprzeciw Gorliwych, Wenecji i Austrii oraz brak poparcia ze strony Altieriego przesądził o niepowodzeniu tej inicjatywy[9]. Ostatecznie pod koniec czerwca Altieri zaproponował kandydaturę arcybiskupa Neapolu Antonia Pignatellego jako kompromisową. Pignatelli niemal od początku konklawe regularnie otrzymywał niewielką liczbę głosów i choć do tej pory nie liczył się jako poważny kandydat, już 20 maja w jednym z raportów przewidywano, że ma on największe szanse na uzyskanie poparcia wszystkich stronnictw, gdyż jest politycznie neutralny i ma niewielu krewnych. 68-letniemu Altieriemu odpowiadało szczególnie to, że Pignatelli miał już 76 lat, a bardzo zależało mu, by móc kandydować w następnym konklawe. Hiszpanie zaakceptowali go, gdyż jako neapolitańczyk był poddanym ich króla. Chigi i Ottoboni nie znaleźli żadnych zastrzeżeń przeciwko niemu i mimo pewnych wahań zgodzili się na niego głosować. Większość Gorliwych poparła go, gdyż był jednym z nich, niektórzy jednak konsekwentnie obstawali przy Barbarigo. Najwięcej obiekcji wobec Pignatellego zgłaszali Francuzi, którym nie podobało się, że jest on hiszpańskim poddanym, Altieri przekonał ich jednak, ze wobec niemożności wybrania Acciaiolego nie znajdą lepszego kandydata z szansami na wygraną. Ponadto konklawe trwało już prawie pięć miesięcy, zbliżały się najgorsze upały, a wielu kardynałów już chorowało, co przemawiało za jak najszybszym zakończeniem obrad. Głosowanie zaplanowano na 12 lipca[10].

Wybór Innocentego XII

12 lipca 1691, dokładnie pięć miesięcy po rozpoczęciu konklawe, kardynał Antonio Pignatelli został wybrany na papieża uzyskując 53 głosy na 61. Sześciu Gorliwych zagłosowało na Gregorio Barbarigo, jeden głos oddano na Altieriego, a sam Pignatelli, zgodnie z obyczajem, zagłosował na dziekana Świętego Kolegium Alderano Cibo. Elekt przybrał imię Innocentego XII, dla upamiętnienia Innocentego XI, który mianował go kardynałem. Trzy dni później protodiakon Sacchetti dopełnił obrzędu koronacji nowego papieża[11].

Przypisy

  1. ↑ Melani, s. 53-54; Pastor, s. 562; Wahrmund, s. 167-168, 286-287; por. Leti, s. 220-224.
  2. ↑ Pastor, s. 563.
  3. ↑ Melani, s. 53, 62-64; Pastor, s. 568; http://www.pickle-publishing.com/papers/triple-crown-innocent-xii.htm
  4. ↑ Ritzler, s. 18.
  5. ↑ Pastor, s. 563-567; Wahrmund, s. 168-174; The Triple Crown.
  6. ↑ Pastor, s. 567, przyp. 5.
  7. ↑ Zob. Pastor, s. 567-569; Melani, s. 56-66 i Wahrmund, s. 175, jednak liczba kandydatur i ich kolejność w każdym z tych źródeł przedstawiana jest różnie.
  8. ↑ Melani, s. 56-58; Wahrmund, s. 175; The Triple Crown.
  9. ↑ Wahrmund, s. 175; Pastor, s. 569; por. Melani, s. 61.
  10. ↑ Melani, s. 66-68; Pastor, s. 567-570; Wahrmund, s. 176; The Triple Crown.
  11. ↑ Ritzler, s. 18; Pastor, s. 570-571.

Bibliografia

  • Atto Melani: Sekrety konklawe, red. R. Monaldi & F. Sorti, Warszawa 2006
  • Ludwig Wahrmund, Das Ausschliessungs-recht (jus exclusivae) der katholischen Staaten Österreich, Frankreich und Spanien bei den Papstwahlen (Wien: Holder 1888).
  • Ludwig von Pastor: History of the Popes. T. 32. London: 1940. (ang.).
  • Remigius Ritzler: Hierarchia Catholica. T. V. Münster: 1952. (łac.).

Uzupełniające źródła internetowe

Papieskie elekcje i konklawe
XI wiek
XII wiek
XIII wiek
XIV wiek
XV wiek
XVI wiek
XVII wiek
XVIII wiek
XIX wiek
XX wiek
XXI wiek