Katedra św. Mikołaja w Bielsku-Białej

Katedra św. Mikołaja
w Bielsku-Białej

nr rej. - A/836/2021 z 16 czerwca 2021 (woj. śląskie)[1] - 136/60 z 26 lutego 1960 (dawne woj. katowickie)[2]
katedra
Fasada kościoła
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Bielsko-Biała
Adres	plac św. Mikołaja 16a
Wyznanie	katolickie
Kościół	Kościół łaciński
Parafia	katedralna św. Mikołaja w Bielsku-Białej
Wezwanie	św. Mikołaja
Historia Data powołania 1447 Data zakończenia budowy 1442-1447; 2 poł. XVII w.; 1750; 1850; 1908-1911 Data poświęcenia 1447 Data zamknięcia 1559 (do 1630) Aktualne przeznaczenie diecezja bielsko-żywiecka
Dane świątyni Architekt Leopold Bauer – przebudowa z 1912 Świątynia • materiał bud. • wysokość • cegła 61 m
Położenie na mapie Bielska-Białej Katedra św. Mikołaja w Bielsku-Białej
Położenie na mapie Polski Katedra św. Mikołaja w Bielsku-Białej
Położenie na mapie województwa śląskiego Katedra św. Mikołaja w Bielsku-Białej
49°49′12,82″N 19°02′34,87″E/49,820228 19,043019
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Katedra św. Mikołaja w Bielsku-Białej – katedra diecezji bielsko-żywieckiej, a także jeden z największych kościołów w Bielsku-Białej. Położona jest na Starym Mieście, przy pl. św. Mikołaja i leży na terenie Dekanatu Bielsko-Biała I – Centrum. Pełni również funkcję kościoła parafialnego (parafia św. Mikołaja). Katedra powstała w latach 1443–1447, jednak obecny kształt uzyskała dopiero w 1912 roku. Na skutek licznych przebudów posiada elementy większości stylów architektonicznych – od gotyku po modernizm.

Pierwszy kościół w tym miejscu został wzniesiony w latach 1443–1447 w stylu gotyckim przez księcia cieszyńskiego Wacława I na miejscu, przypuszczalnie stojącego tu od czasu założenia miasta, drewnianego kościółka otoczonego cmentarzem (filii parafii w Starym Bielsku).

Budowa murowanej świątyni wiąże się z przeniesieniem parafii z kościoła w Starym Bielsku do miasta Bielska. Wtedy też jej patron – św. Mikołaj – stał się patronem miasta.

W latach 1559–1630 kościół był zamieniony na kościół luterański, którego ostatnim pastorem był Jerzy Trzanowski – kaznodzieja i pisarz religijny. Potem przywrócono go siłą katolikom, ale spalił się doszczętnie w 1659 r. Po pożarze został przebudowany sumptem bielskiego barona Juliusza Gotlieba Sunnegha, który ufundował także nowe, barokowe wyposażenie. Kościół stał się miejscem pochówków tej luterańskiej węgierskiej rodziny.

W 1682 r. bielska świątynia została obrabowana przez powstańczy oddział węgierski pod wodzą Imre Thökölego, który zabił przed kościołem proboszcza Krzysztofa Buriana.

Zniszczony pożarem w 1750 r., kiedy to piorun stopił dzwon, zegar wieżowy i spalił dach, odbudowany został w latach 1751–1756. W 1783 r. zlikwidowano otaczający kościół cmentarz, a w 1808 r. kościół padł ofiarą kolejnego pożaru.

Od 1752 r. kolatorami kościoła byli książęta bielscy – Sułkowscy. Książę Jan Nepomucen ufundował w latach 1815–1822 nowe, barokowo-klasycystyczne wyposażenie, które przetrwało do lat 60. XX wieku.

W latach 1909–1912 dokonano, według projektu architekta wiedeńskiego Leopolda Bauera, gruntownej przebudowy przez rozszerzenie nawy i wzniesienie fasady w stylu art déco z elementami neoromańskimi z wysoką wieżą (61 m).

W 1992 r. została utworzona diecezja bielsko-żywiecka, a dotychczasowy kościół parafialny pw. św. Mikołaja podniesiono do rangi katedry. W 1998 roku zrealizowano projekt architekta Stanisława Niemczyka, który dostosował prezbiterium do wymogów kościoła katedralnego^[3].

27 listopada 2011 roku po raz pierwszy w historii bielskiej katedry w jej murach odbyły się święcenia biskupie. Wyświęcony został bp Piotr Greger, biskup pomocniczy diecezji bielsko-żywieckiej. Konsekracji dokonali: kardynał Stanisław Dziwisz, abp Celestino Migliore, nuncjusz apostolski w Polsce i bp Tadeusz Rakoczy, ordynariusz diecezji bielsko-żywieckiej.

Współczesny wygląd katedra uzyskała dzięki przebudowie, której dokonano w latach 1909–1910 według projektu Leopolda Bauera.

Wtedy wzniesiono 61-metrową wieżę, przedłużono nawę główną i dobudowano nawy boczne. Wieża przypomina włoską kampanilę, wzorem dla niej była najprawdopodobniej dzwonnica św. Marka w Wenecji.

Ozdobiono ją stylizowanymi gałęziami winnej latorośli, symbolizującymi bożą miłość i Kościół. Na wieży, którą w 1998 r. nakryto miedzianą blachą, znajduje się zegar z 1918 roku.

Portal świątyni zdobi figura Chrystusa otoczona medalionami z wizerunkiem dwunastu apostołów, nad którym umieszczono posągi św. Mikołaja, Jadwigi Śląskiej i św. Jana Nepomucena. Rzeźby wykonał współpracownik Otto Wagnera – Othmar Schimkowitz.

Na ścianie północnej znajduje się tablica pamiątkowa z nazwiskami parafian poległych w I wojnie światowej.

Obecny wygląd katedry to wynik kontrowersyjnych posoborowych zmian z lat 1965–1966. Wtedy świątynię ogołocono prawie ze wszystkiego – zachowano jedynie konfesjonały z 1910 r. Zamalowano też zdobiące ściany polichromie, które powróciły dopiero w 1998 r. (w tym roku zrekonstruowano również freski w prezbiterium pochodzące z 1936 r.).

W wyższej części nawy znajdują się kolorowe, secesyjne witraże wiedeńczyka Rudolfa Harflingera z 1912 roku.

Odmienne stylistycznie są witraże w niższej części nawy – nie ma w nich cienia monumentalizmu. Wykonano je w 1894 r. w Pradze w pracowni C.L. Turckego. Przedstawiają Najświętsze Serce Pana Jezusa i Niepokalane Serce Matki Bożej. W 2009 wykonano nowy witraż w miejsce pustego okna, przedstawiający Jana Pawła II, stylizowany na wcześniejsze XIX-wieczne witraże. W 2012 zamontowano kolejny witraż z wizerunkiem Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Tym samym okna w południowej ścianie kościoła są już wszystkie uzupełnione witrażami. W północnej ścianie wykonano witraż z wizerunkiem bł. Jerzego Popiełuszki fundacji NSZZ Solidarność, który uroczyście poświęcił ks. prał. Zbigniew Powada 14.12.2012 r., a także witraż ks. Stanisława Stojałowskiego z inicjatywy Domu Polskiego umieszczony w 2013 r. Witraże wykonała pracownia witraży Wuttke.

W nawie głównej i nawach bocznych znajdują się stacje Drogi Krzyżowej z 1860 roku.

Nad bocznym wejściem do nawy głównej od północnej strony wisi obraz Jana Pawła II wykonany przez Piotra Kłoska.

Organy zostały wykonane przez firmę Rieger z Karniowa w 1920 r. W 1952 r. zostały one rozbudowane przez firmę Wacława Biernackiego z Krakowa. Posiadają 51 głosów.

W północnej nawie znajduje się obraz „Chrystus w Ogrójcu”, a pod nim współczesny ołtarz z XIX-wiecznym krucyfiksem pochodzącym z poprzedniego wyposażenia. Po lewej stronie ołtarza stoi figura Najświętszego Serca Pana Jezusa pochodząca z dawnego bocznego ołtarza usuniętego w latach 60. XX w.

W południowej nawie znajduje się krzyż upamiętniający nabożeństwo Drogi Krzyżowej odbywającej się corocznie ulicami miasta. Po prawej stronie krzyża stoi figura Matki Bożej z Dzieciątkiem pochodząca z dawnego bocznego ołtarza usuniętego w latach 60. XX w.

W 1991 r. wykonano w miejsce zdemontowanego w latach 60. XX wieku nowy ołtarz główny. Wcześniej był on zastąpiony płaskorzeźbą Zygmunta Brachmańskiego, przedstawiającą Chrystusa na krzyżu (obecnie zdemontowana). W ołtarzu głównym znajduje się tabernakulum zachowane z XIX-wiecznego wyposażenia.

W ołtarzu zwraca uwagę obraz z 1845 r. przedstawiający św. Mikołaja ratującego rozbitków z tonącego okrętu. Po bokach umieszczono wizerunki św. Pawła i św. Brata Alberta. Ich autorem jest Piotr Kłosek.

Kaplica ta jako jedyna przetrwała wszystkie pożary kościoła.

Od 1729 r. w kaplicy wisi łaskami słynący obraz przywieziony z Tokaju przez płk Teodora Sułkowskiego. W 2012 obraz został poddany gruntownej konserwacji w Pracowni Konserwatorskiej Muzeum Śląskiego w Katowicach. Znajdują się tu też relikwie: św. Mikołaja, św. Franciszka z Asyżu, Dzieci Fatimskich, św. Jana Pawła II oraz bł. Jerzego Popiełuszki.

Ponadto kaplica ta znana jest z nabożeństw polskich, jakie odprawiał w niej na początku XX wieku słynny działacz polski – ks. Stanisław Stojałowski. O tym fakcie wspomina tablica pamiątkowa.

O pierwszym zestawie dzwonów nie ma żadnych informacji. Dzwony te zarekwirowało wojsko austriackie podczas I wojny światowej. Do dziś, zachował się tylko najmniejszy z nich. W 1937 roku odlano nowy zestaw dzwonów. Zostały wykonane w Odlewni Dzwonów Karola Schwabe w Białej. Największy dzwon o wadze 3345kg był największym odlanym w tej odlewni.

Niestety, żaden z tych dzwonów nie doczekał dnia dzisiejszego. Zostały zrabowane w 1942 przez wojska III Rzeszy. W ich miejsce w 1958 wykonano 5 dzwonów odlanych z żeliwa miernej jakości. Wykonano je w ozimskiej Hucie Małapanew^[4][5].

Wewnątrz katedry znajdują się dwie rzeźby św. Jana Nepomucena (oprócz znajdującej się w portalu): w kruchcie południowej oraz w kruchcie głównej. Ta pierwsza została w latach 30. XX wieku przeniesiona z Rynku (obecnie znajduje się tam jej kopia).

• Helena Dobranowicz: Katedra św. Mikołaja, Kościół św. Stanisława Biskupa w Bielsku - Białej. Bielsko-Biała: Parafia Katedralna pw. św. Mikołaja w Bielsku - Białej, 1998. ISBN 978-83-910809-0-0. Brak numerów stron w książce
• Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000. ISBN 83-902079-0-7. Brak numerów stron w książce
• Stanisław Figiel, Marek Motak, Anna Niedźwiedź, Wojciech Nowicki, Wojciech Stańczyk, Agnieszka Warzecha: Beskidy i Gorce. Przewodnik Pascala. Pascal, Bielsko-Biała, 2006, s. 86, seria: Polska w jednym tomie. ISBN 83-7304-838-3.

• Oficjalna strona diecezji bielsko-żywieckiej
• Oficjalna strona parafii św. Mikołaja w Bielsku-Białej
• Katedra św. Mikołaja w serwisie fotopolska.eu