Józef Lewartowski

We współczesnym świecie Józef Lewartowski staje się coraz bardziej istotne. Niezależnie od tego, czy na poziomie osobistym, zawodowym, politycznym czy kulturowym, Józef Lewartowski nabrał znaczenia, którego nie można przeoczyć. W tym artykule szczegółowo zbadamy różne aspekty związane z Józef Lewartowski, od jego wpływu na nasze codzienne życie po wpływ na społeczeństwo jako całość. Przeanalizujemy wyzwania i możliwości, jakie stwarza Józef Lewartowski, a także możliwe rozwiązania i strategie, aby im sprostać. Artykuł ten, stosując podejście multidyscyplinarne, stara się przedstawić wszechstronną wizję Józef Lewartowski i jego roli we współczesnym świecie.

Ten artykuł od 2017-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Józef Lewartowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

10 maja 1895
Bielsk Podlaski

Data i miejsce śmierci

25 sierpnia 1942
Warszawa

Przynależność polityczna

Komunistyczna Partia Polski
Wszechzwiązkowa Komunistyczna Partia (bolszewików)

Odznaczenia
Order Krzyża Grunwaldu III klasy
Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Lewartowski, właściwie Aron Finkelstein (jidysz: יוסף לעווארטאווסקי; właściwie: אהרן פינקעלשטיין; (ps. „Aron”, „Josyf”, „Stary”) ur. 10 maja 1895 w Bielsku Podlaskim, zm. 25 sierpnia 1942 w Warszawie) – polski polityk komunistyczny i działacz społeczny, współtwórca i jeden z przywódców Bloku Antyfaszystowskiego w getcie warszawskim.

Życiorys

Kamienica przy ulicy Ogrodowej 10/26 w Warszawie, gdzie w latach 1941–1942 mieszkał Józef Lewartowski

Urodził się w ubogiej rodzinie rzemieślniczej mieszkającej w Bielsku Podlaskim. Jego rodzice, Mowsze i Musza ze Sternów, mieli 12 dzieci. Ukończył 4 klasy żydowskiej szkoły początkowej i 2 klasy gimnazjum. W 1911 przerwał edukację i rozpoczął pracę jako urzędnik w kantorze, jednak cały czas się uczył metodą samokształcenia. W latach 1915–1918 pracował przy budowie dróg bitych, organizując pracę robotników tak, by była ona niekorzystna dla Niemców. W 1918 roku wstąpił do Żydowskiej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej „Poalej Syjon”. Kiedy w 1920 Armia Czerwona zajęła Bielsk Podlaski, został członkiem Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski. Jego zadaniem było zorganizowanie administracji władzy radzieckiej w powiecie bielskim[1].

Tablica pamiątkowa na budynku (zdemontowana w czerwcu 2016)

W 1921 wyjechał do Warszawy i związał się z lewym skrzydłem „Poalej Syjon”. Był współorganizatorem Żydowskiej Spółdzielni Wydawniczej „Życie”, wydającej literaturę propagandową. Współtworzył akcję połączenia z Komunistyczną Partią Robotniczą Polski (KPRP; od 1925: KPP). Z jej ramienia powołany został do Centralnego Biura Żydowskiego KPRP, gdzie współorganizował akcje antysyjonistyczne i antyreligijne. W kwietniu 1922 wziął udział w III Konferencji KPRP w Sopocie, a jesienią 1923 w II Zjeździe KPRP pod Moskwą. Zimą 1925 na III Zjeździe KPRP pod Moskwą został zaocznie wybrany do Komitetu Centralnego (KC) tej partii. Pod koniec 1925 aktywnie uczestniczył w IV Konferencji KPP w Moskwie. 19 kwietnia 1926 został aresztowany i we wrześniu 1926 skazany na 3 lata więzienia.

Był aktywnym działaczem komuny więziennej (w styczniu 1928 został jej kierownikiem). W grudniu 1926 współorganizował ucieczkę więźniów politycznych. Po wyjściu na wolność nielegalnie wyjechał do Moskwy, gdzie pracował w Polsko-Nadbałtyckim Sekretariacie Krajowej Międzynarodówki Komunistycznej i wstąpił do Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). W 1932 wrócił do Polski i objął kierownictwo Centralnej Redakcji KPP. W 1933 był jednym z organizatorów strajków robotniczych przemysłu włókienniczego w Łodzi i Białymstoku.

W 1934 został ponownie aresztowany i skazany na 12 lat więzienia (ostatecznie karę skrócono do 6 lat i 8 miesięcy). W więzieniu w Rawiczu poznał m.in. Alfreda Lampego, Marcelego Nowotkę, Pawła Findera, Bolesława Bieruta i Mariana Buczka, z którymi działał w komunie więziennej. Wyszedł na wolność po 1 września 1939.

Wziął udział w obronie Warszawy[2]. Następnie przedostał się do Białegostoku, gdzie został dyrektorem fabryki włókienniczej. Po napaści Niemiec na ZSRR zorganizował obronę tej fabryki. W latach 1939–1941 współpracował z okupantem sowieckim na ziemiach wschodnich II RP[3].

Po odprawieniu żony Ruty i syna do ZSRR (po wojnie wrócili do Polski), w końcu 1941 przybył do Warszawy. Trafił do getta, gdzie był jednym z organizatorów Polskiej Partii Robotniczej i pełnił funkcje pełnomocnika KC PPR. W marcu 1942 wspólnie m.in. z Mordechajem Anielewiczem, Josefem Kapłanem oraz Icchakiem Cukiermanem zorganizował w getcie Blok Antyfaszystowski.

Zginął na terenie getta zastrzelony przez Gestapo. Pozostawił żonę Rutę, działaczkę SDKPiL i KPP.

Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy zgodnie z Rozkazem personalnym nr 212 z dnia 18 kwietnia 1945 za udział w Powstaniu w getcie warszawskim 1943[4][5].

Upamiętnienie

Na kamienicy przy ulicy Ogrodowej 10/26 w Warszawie, gdzie w latach 1941–1942 mieszkał Józef Lewartowski, w 1958 została umieszczona pamiątkowa tablica[6] (zdemontowana w czerwcu 2016).

Od 20 marca 1958 jest patronem ulicy w Warszawie na terenie dzielnicy Śródmieście[7]. Został on także upamiętniony na jednym z kamiennych bloków warszawskiego Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów znajdującym się na rogu ulicy Zamenhofa i ulicy swojego imienia.

Galeria

Przypisy

  1. ↑ Słownik historii Polski, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973, s. 504, hasło „Lewartowski Józef”.
  2. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 419. ISBN 83-01-08836-2.
  3. ↑ Lewartowski Aron Josel. W: Wielka Encyklopedia PWN. T. 15. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 496. ISBN 83-01-12794-0.
  4. ↑ Aleksander Mazur: Order Krzyża Grunwaldu 1943–1985. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1988, s. 89. ISBN 83-11-07449-6.
  5. ↑ Ghetto Fighters House Archives. . (hebr.).
  6. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 208. ISBN 83-912463-4-5.
  7. ↑ Uchwała nr 15 Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia 20 marca 1958 r. w sprawie zmiany nazwy ulicy, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, Warszawa, dnia 6 maja 1960 r., nr 6, poz. 23; Zarządzenie Zastępcze Wojewody Mazowieckiego z dnia 9 listopada 2017 r. w sprawie nadania nazwy ulicy, „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”, Warszawa, dnia 10 listopada 2017 r., poz. 10127.

Bibliografia

  • Polski Słownik Biograficzny, t. XVII, Warszawa 1972.
  • Polski słownik judaistyczny, t. 2, Warszawa 2003.
  • Bernard Ber Mark, Walka i zagłada warszawskiego getta (1959).