Chrząszcze

Wygląd przypnij ukryj Chrząszcze

Coleoptera
Linnaeus, 1758
Okres istnienia: pensylwan–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 323.2/0 323.2/0
Jelonek rogacz (Lucanus cervus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Podtyp	sześcionogi
Gromada	owady
(bez rangi)	Dicondylia
Podgromada	owady uskrzydlone
Infragromada	nowoskrzydłe
Nadrząd	skrytoskrzydłe
Rząd	chrząszcze

Chrząszcze, tęgopokrywe (Coleoptera) – rząd owadów z infragromady nowoskrzydłych i nadrzędu skrytoskrzydłych. Obejmuje około 400 tys. opisanych naukowo gatunków, co czyni go najliczniejszym pod tym względem rzędem zwierząt. Ostrożne szacunki faktycznej liczby gatunków współczesnych z drugiej dekady XXI wieku podają zależnie od metody od około pół do półtora miliona gatunków, w niektórych przypadkach wskazując na błonkówki jako nawet ponad trzykrotnie liczniejsze w gatunki od chrząszczy. Na powyżej miliona gatunków szacowana bywa też różnorodność muchówek i roztoczy. Z kolei pod koniec XX wieku różnorodność chrząszczy oszacowano na 12,2 milionów gatunków. Chrząszcze to zwierzęta kosmopolityczne, zamieszkujące najrozmaitsze środowiska i strefy klimatyczne. Mogą być roślinożerne, drapieżne, padlinożerne, wszystkożerne, mogą zamieszkiwać zarówno ląd, jak i wody słodkie.

Opis rzędu

Chrząszcze przechodzą przeobrażenie zupełne: (jajo, larwa, poczwarka, owad dorosły). Cechą charakterystyczną chrząszczy jest aparat gębowy typu gryzącego. Aparat ten składa się z wargi górnej, dwóch żuwaczek, nazywanych też szczękami górnymi, żuchwy, czyli tzw. szczęki dolnej oraz wargi dolnej. Dwie pary zrośniętych ze sobą głaszczek, będących częścią szczęk i wargi dolnej, są narządem dotyku. Nazywa się je głaszczkami szczękowymi i wargowymi.

Skrzydła pierwszej pary przekształcone są w grube (tęgie) pokrywy, które nie biorą udziału w locie, a jedynie służą do osłaniania błoniastych skrzydeł drugiej pary. Oskórek chitynowy gruby, często rzeźbiony. Czułki mogą być różnorakiego kształtu. Liczba ich członów zazwyczaj nie przekracza 11, a tylko wyjątkowo może być 12 lub 14. Opisano też gatunki o większej liczbie członów. Z drugiej strony są też gatunki z czułkami o 1 lub 2 członach.

Systematyka

Według pracy autorstwa 11 koleopterologów z 2011 roku w obrębie chrząszczy wyróżnia się 5 podrzędów, 6 infrarzędów (serii), 24 nadrodziny, 211 rodzin, 541 podrodzin i 1663 plemion. Podział do rangi nadrodziny według tejże pracy z uwzględnieniem modyfikacji z 2015 roku przedstawia się następująco:

• podrząd: †Protocoleoptera
  • nadrodzina: †Tshekardocoleoidea Rohdendorf, 1944
  • nadrodzina: †Permocupedoidea Martynov, 1933
  • nadrodzina: †Permosynoidea Tillyard, 1924
• podrząd: Archostemata (w Polsce nie występują)
• podrząd: Myxophaga
  • nadrodzina: †Asiocoleoidea Rohdendorf, 1961
  • nadrodzina: †Rhombocoleoidea Rohdendorf, 1961
  • nadrodzina: †Schizophoroidea Ponomarenko, 1968
  • nadrodzina: Lepiceroidea Hinton, 1936
  • nadrodzina: Sphaeriusoidea Erichson, 1845
• podrząd: Adephaga – chrząszcze drapieżne
• podrząd: Polyphaga – chrząszcze wielożerne
  • infrarząd: Staphyliniformia – kusakokształtne
    • nadrodzina: Hydrophiloidea Latreille, 1802 – kałużnice
    • nadrodzina: Staphylinoidea Latreille, 1802 – kusaki
  • infrarząd: Scarabaeiformia – żukokształtne
    • nadrodzina: Scarabaeoidea Latreille, 1802 – żuki
  • infrarząd: Elateriformia – sprężykokształtne
    • nadrodzina: Scirtoidea Fleming, 1821
    • nadrodzina: Dascilloidea Guérin-Méneville, 1843
    • nadrodzina: Buprestoidea Leach, 1815 – bogatki
    • nadrodzina: Byrrhoidea Latreille, 1804 – otrupki
    • nadrodzina: Elateroidea Leach, 1815 – sprężyki
  • infrarząd: Derodontiformia
    • nadrodzina: Derodontoidea LeConte, 1861
  • infrarząd: Bostrichiformia – kapturnikokształtne
    • nadrodzina: Bostrichoidea Latreille, 1802 – kapturniki
  • infrarząd: Cucujiformia
    • nadrodzina: Lymexyleoidea Fleming, 1821
    • nadrodzina: Cleroidea Latreille, 1802 – przekraski
    • nadrodzina: Cucujoidea Latreille, 1802 – zgniotki
    • nadrodzina: Tenebrionoidea Latreille, 1802 – czarnuchy
    • nadrodzina: Coccinelloidea Latreille, 1807
    • nadrodzina: Chrysomeloidea Latreille, 1802 – stonki
    • nadrodzina: Curculionoidea Latreille, 1802 – ryjkowce

Zobacz też

• chrząszcze Polski

Przypisy

1. ↑ Coleoptera, Integrated Taxonomic Information System  (ang.).
2. ↑ Marek Wanat: rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 257-.
3. ↑ a b Andrew A. Forbes, Robin K. Bagley, Marc A. Beer, Alaine C. Hippee, Heather A. Widmayer. Quantifying the unquantifiable: why Hymenoptera, not Coleoptera, is the most speciose animal order. „BMC Ecology”. 18 (21), 2018. brak numeru strony
4. ↑ Nigel E. Stork. How Many Species of Insects and Other Terrestrial Arthropods Are There on Earth?. „Annual Review of Entomology”. 63 (1), s. 31–45, 2018). DOI: 10.1146/annurev-ento-020117-043348. 
5. ↑ F. Christian Thompson: Introduction to the order Diptera. The New Diptera Site . .
6. ↑ Czesław Błaszak: Rząd: roztocze – Acari. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-17447-7. Brak numerów stron w książce
7. ↑ T.L. Erwin. Tropical forests: their richness in Coleoptera and other arthropod species. „The Coleopterists Bulletin”. 36, s. 74–75, 1982. 
8. ↑ a b PatriceP. Bouchard PatriceP. i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807 .
9. ↑ James A. Robertson, Adam Ślipiński, Matthew Moulton, Floyd W. Shockley, Adriano Giorgi, Nathan P. Lord, Duane D. McKenna, Wioletta Tomaszewska, Juanita Forrester, Kelly B. Miller, Michael F. Whiting, Joseph V. McHugh. Phylogeny and classification of Cucujoidea and the recognition of a new superfamily Coccinelloidea (Coleoptera: Cucujiformia). „Systematic Entomology”. 40 (4), s. 745–778, 2015. DOI: 10.1111/syen.12138. 
10. ↑ Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. I. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2004. ISBN 83-88147-04-8. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Wykaz Chrząszczy Polski ON-Line (2012)

Rzędy owadów

• królestwo: zwierzęta
• typ: stawonogi
• klad: Pancrustacea
• klad: Altocrustacea
• klad: Labiocarida
• podtyp: sześcionogi

Współczesne

Monocondylia

przerzutki

Dicondylia

Thysanura s. str. rybiki uskrzydlone staroskrzydłe jętki ważki nowoskrzydłe Polyneoptera widelnice skorki nogoprządki straszyki górczyki (w tym świerszczokaraczany i gladiatory) prostoskrzydłe glebiki Dictyoptera karaczany (w tym termity) modliszki Paraneoptera psotniki (w tym wszy i wszoły) wciornastki pluskwiaki skrytoskrzydłe Hymenopteroida błonkoskrzydłe Neuropteroidea Coleopterida chrząszcze wachlarzoskrzydłe siatkoskrzydłe wielbłądki wielkoskrzydłe sieciarki Panorpida Antiliophora wojsiłki pchły muchówki Amphiesmenoptera chruściki motyle

Wymarłe

Aethiocarenodea Alienoptera Archodonata Argentinoptera Blattoptera Caloneurodea Campylopteridae Carbotriplurida Cnemidolestodea Coxoplectoptera Diaphanopterodea Eoblattodea Eudiaphanoptera Eugeroptera Geroptera Glosselytrodea Heraridea Hypoperlida Kukaloptera Meganisoptera Megasecoptera Miomoptera Monura Palaeodictyoptera Paoliida Permoplecoptera Protanisoptera Protelytroptera Protephemerida Protodiptera Protorthoptera Protozygoptera Skleroptera Syntonoptera Tarachoptera Titanoptera Triadophlebioptera

Rodziny chrząszczy

• królestwo: zwierzęta
• typ: stawonogi
• gromada: owady
• podgromada: uskrzydlone
• infragromada: nowoskrzydłe
• nadrząd: skrytoskrzydłe

†Protocoleoptera

Tshekardocoleoidea	†Labradorocoleidae †Oborocoleidae †Tshekardocoleidae
Permocupedoidea	†Permocupedidae †Taldycupedidae
Permosynoidea	†Ademosynidae †Permosynidae

Archostemata

Crowsoniellidae Cupedidae Jurodidae †Magnocoleidae Micromalthidae †Obrieniidae Ommatidae †Triadocupedidae

Myxophaga

Asiocoleoidea	†Asiocoleidae †Tricoleidae
Rhombocoleoidea	†Rhombocoleidae
Schizophoroidea	†Catiniidae †Schizocoleidae †Schizophoridae
Lepiceroidea	Lepiceridae
Sphaeriusoidea	gałeczkowate Hydroscaphidae Torridincolidae
incertae sedis	†Triamyxidae

Chrząszcze drapieżne

Amphizoidae Aspidytidae biegaczowate †Colymbotethidae †Coptoclavidae flisakowate krętakowate †Liadytidae Meruidae mokrzelicowate Noteridae †Parahygrobiidae pływakowate Trachypachidae †Triaplidae †Tritarsidae zagłębkowate

Chrząszcze wielożerne

kusakokształtne	kałużnice †Cretohisteridae Epimetopidae gnilikowate gnuski kałużnicowate oguzkowate Sphaeritidae Synteliidae wodopływkowate ziemioryjkowate kusaki Agyrtidae grzybinkowate Hydraenidae kusakowate omarlicowate piórkoskrzydłe
żukokształtne	żuki Belohinidae Diphyllostomatidae †Coprinisphaeridae Glaphyridae Glaresidae gnojarzowate grzybolcowate Hybosoridae jelonkowate modzelatkowate †Pallichnidae Passalidae Pleocomidae poświętnikowate (w tym: chrabąszczowate, kruszczycowate, rohatyńcowate, rutelowate) wygonakowate
sprężykokształtne	Scirtoidea Clambidae Decliniidae †Elodophthalmidae Eucinetidae †Mesocinetidae wyślizgowate Dascilloidea popielichowate Rhipiceridae bogatki bogatkowate Schizopodidae otrupki Callirhipidae Chelonariidae Cneoglossidae Eulichadidae dzierożnicowate Lutrochidae nabłotkowate osuszkowate otrupkowate różnorożkowate Podabrocephalidae Psephenidae Ptilodactylidae sprężyki Artematopodidae †Berendtimiridae Brachypsectridae Cerophytidae goleńczykowate karmazynkowate Omethidae omomiłkowate Phengodidae Plastoceridae podrywkowate Rhagophthalmidae Rhinorhipidae rozgniotkowate sprężykowate ślimacznikowate świetlikowate Telegeusidae
Derodontiformia	Derodontoidea Derodontidae Jacobsoniidae skałubnikowate
kapturnikokształtne	kapturniki Endecatomidae kapturnikowate kołatkowate skórnikowate
Cucujiformia	Lymexyloidea drwionkowate przekraski Acanthocnemidae Chaetosomatidae bęblikowate Mauroniscidae Metaxinidae pawężnikowate Phloiophilidae Phycosecidae Prionoceridae przekraskowate Thanerocleridae zgniotki Agapythidae Biphyllidae Boganiidae Cavognathidae Cyclaxyridae Helotidae Hobartiidae Kateretidae kistnikowate Laemophloeidae Lamingtoniidae łyszczynkowate obumierkowate Myraboliidae †Parandrexidae Passandridae Phloeostichidae pleszakowate Priasilphidae Protocucujidae Propalticidae †Sinisilvanidae Sphindidae spichrzelowate Tasmosalpingidae zadrzewkowate zatęchlakowate zgniotkowate biedronki Akalyptoischiidae Alexiidae biedronkowate Cerylonidae Corylophidae Discolomatidae Elipsolobiidae Euxestidae Mycetaeidae Smicripidae wydolakowate wygłodkowate wymiecinkowate Terediidae czarnuchy Aderidae †Apotomouridae Archeocrypticidae Chalcodryidae czarnuchowate czerwikowate nakwiatkowate niryjki ogniczkowate oleicowate ponurkowate Promecheilidae Prostomidae Pterogeniidae rozmiazgowate schylikowate Scraptiidae Stenotrachelidae Synchroidae ścierowate śniadkowate Tetratomidae Trachelostenidae trąbiki Trictenotomidae Ulodidae wachlarzykowate zalęszczycowate Zopheridae stonki Disteniidae kózkowate Megalopodidae Orsodacnidae Oxypeltidae stonkowate Vesperidae ryjkowce Belidae Brachyceridae Brentidae Caridae Dryophthoridae kobielatkowate podryjowate ryjkowcowate ryjoszowate tutkarzowate †Ulyanidae

Kontrola autorytatywna (takson):

• LCCN: sh85012867
• GND: 4130263-1
• NDL: 00566843
• BnF: 11937784z
• BNCF: 633
• NKC: ph114202
• BNE: XX526431
• J9U: 987007283145705171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: animal/beetle
• Universalis: coleopteres
• SNL: biller
• Catalana: 0091720
• DSDE: biller

Identyfikatory zewnętrzne:

• EoL: 345
• GBIF: 1470
• identyfikator iNaturalist: 47208
• ITIS: 109216
• NCBI: 7041
• identyfikator taksonu Fossilworks: 69148