Ryjkowcowate

Ryjkowcowate

Curculionidae[1]
Latreille, 1802
Okres istnienia: apt–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 121.4/0 121.4/0
Słonik orzechowiec (Curculio nucum)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Infrarząd	Cucujiformia
(bez rangi)	Phytophaga
Nadrodzina	ryjkowce
Rodzina	ryjkowcowate
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Ryjkowcowate, słoniki^[2] (Curculionidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych i nadrodziny ryjkowców. W zapisie kopalnym znane od aptu^[3].

Chrząszcze o ciele długości od 0,6 mm (w podrodzinie kornikowatych^[4]) do 50 mm^[2]. Samce są zwykle mniejsze i smuklejszej budowy niż samice^[5]. Przednia część głowy wydłużona jest w ryjek (rostrum), na którego szczycie leży aparat gębowy typu gryzącego^[5]. Długość ryjka może być bardzo różna: u niektórych kornikowatych jest tak słabo wyrażony, że głowa pozostaje kulistawa^[4], podczas gdy u niektórych Curculioninae może być wielokrotnie dłuższy niż reszta ciała. Ryjek może być też chowany w rowku na przedpiersiu. Na ryjku znajdują się zwykle jedenastoczłonowe^[5], kolankowato zgięte czułki o zwartych buławkach^[6]. Pokrywy mogą być różnego kształtu, u większości gatunków są punktowane, u kornikowatych ich tył wykazuje często dymorfizm płciowy^[5][4]. Nogi są dość silne, kroczne, u nielicznych gatunków przystosowane do skakania^[5].

Larwy są pędrakowate, beznogie lub o odnóżach szczątkowych^[7]. Przetchlinki tułowiowe leżą u nich na przetułowiu. Liczba grzbietowych zmarszczek na oskórku segmentów odwłokowych wynosi od 3 do 4^[6].

Rodzina kosmopolityczna, rozprzestrzeniona we wszystkich krainach zoogeograficznych od Arktyki na północy po wyspy Subantarktyki na południu^[6]. Jej przedstawiciele zamieszkują wszelkie środowiska lądowe^[3], z pustyniami i wysokimi górami włącznie^[6]. W Polsce stwierdzono około 860 gatunków należących do tej rodziny^[8] (zobacz: ryjkowcowate Polski).

Postacie dorosłe oraz larwy niemal bez wyjątku są roślinożerne^[9]. Żerują na różnorodnych organizmach roślinnych: okrytonasiennych, nagonasiennych, paprotnikach, mszakach, porostach, a nawet glonach i sinicach. Larwy większości gatunków są endofityczne i przechodzą rozwój wewnątrz różnych organów roślin, np. korzeni, pąków, kwiatów czy nasion. Liczne są jednak ektofityczne i żerują od zewnątrz na liściach lub korzeniach. U nielicznych gatunków znaleźć można larwy koprofagiczne, myrmekofilne, a nawet drapieżne^[6].

Do rodziny tej zalicza się około 51 000 opisanych gatunków, zgrupowanych w około 4600 rodzajach, co stanowi ponad 80% ryjkowców^[6] i czyni ją jedną z najliczniejszych rodzin zwierząt^[3]. Systematyka rodziny jest wciąż nieustabilizowana i trwają próby ustanowienia podziału na podrodziny i plemiona tak, by odzwierciedlał filogenezę^[7][6].

W systemie z pracy Boucharda i innych z 2011 roku zastosowano podział na 17 podrodzin^[10]:

• Curculioninae Latreille, 1802
• Bagoinae Thomson, 1859
• Baridinae Schönherr, 1836
• Ceutorhynchinae Gistel, 1848 – krótkoryjki
• Conoderinae Schönherr, 1833
• Cossoninae Schönherr, 1825 – trzenie
• Cryptorhynchinae Schönherr, 1825 – krytoryjki
• Cyclominae Schönherr, 1826
• Entiminae Schönherr, 1823
• Hyperinae Marseul, 1863 (1848) – ziołomirki
• Lixinae Schönherr, 1823
• Mesoptiliinae Lacordaire, 1863
• Molytinae Schönherr, 1823
• Orobitidinae Thomson, 1859
• Xiphaspidinae Marshall, 1920
• Scolytinae Latreille, 1804 – kornikowate
• Platypodinae Shuckard, 1839 – wyrynnikowate

Niektóre są uciążliwymi szkodnikami roślin uprawnych jak wołek ryżowy (Calandra oryzae syn. Sitophilus oryzeus), który w ciepłym klimacie atakuje rośliny zbożowe w fazie dojrzałości mlecznej, natomiast w klimacie umiarkowanym jest szkodnikiem magazynowym. Niektóre są szkodnikami lasu. Innymi szkodnikami z rodziny ryjkowcowatych są:

• słonik orzechowiec (Curculio nucum)
• wołek zbożowy (Sitophilus granarius)
• wołek kukurydzowy (Sitophilus zea-mays)
• smolik sosnowiec, szkodnik lasu
• kwieciak jabłkowiec, szkodnik sadowniczy
• kwieciak malinowiec
• opuchlaki, atakujące m.in. byliny i krzewy owocowe oraz różaneczniki (larwy – system korzeniowy, osobniki dorosłe – liście)^[11]

Inne gatunki (wybór):

• Choinek szary (Brachyderes incanus)
• Chowacz czterozębny (Ceutorrhynchus quadridens)
• Kluk czarny (Otiorhynchus niger)
• Kluk owalny (Otiorhynchus ovatus)
• Krytoryjek olchowiec (Cryptorhynchus lapathi)
• Rozpucz lepiężnikowiec (Liparus glabrirostris)
• Sieciech niegłębek (Philopedon plagiatus)
• Smolik drągowinowiec (Pissodes piniphilus)
• Smolik harcyński (Pissodes harcyniae)
• Smolik jodłowiec (Pissodes piceae)
• Smolik szyszkowiec (Pissodes validirostris)
• Smolik znaczony (Pissodes castaneus)
• Szeliniak czarny (Hylobius excavatus)
• Szeliniak mniejszy (Hylobius pinastri)
• Zmiennik brudny (Strophosoma capitatum)
• Zmiennik leszczynowiec (Strophosoma melanogrammum)

• Heiko Bellmann, Henryk Garbarczyk: Owady. Warszawa: Multico, 2007. ISBN 978-83-7073-418-3. Brak numerów stron w książce
• Gołębiowska Z., Nawrot J., Szkodniki magazynowe, PWRiL, Warszawa, 1976
• Karnkowski W., Jak odróżnić gatunki wołków. Szkodniki magazynowe, Przegląd Zbożowo-Młynarski, 1991, Nr 4
• Sandner H., Owady. Zwierzęta świata., PWN, Warszawa, 1990