Centaury (planetoidy)
Dziś Centaury (planetoidy) nadal jest tematem cieszącym się dużym zainteresowaniem i znaczeniem w społeczeństwie. Jej wpływ można zaobserwować w różnych obszarach, od polityki po kulturę popularną. W tym artykule zagłębimy się w świat Centaury (planetoidy) i zbadamy jego znaczenie, ewolucję i wpływ na życie codzienne. Poprzez dogłębną analizę będziemy starali się lepiej zrozumieć rolę, jaką odgrywa Centaury (planetoidy) w naszym życiu oraz jak ukształtował nasze postrzeganie i działania. Od swoich początków po obecne trendy, Centaury (planetoidy) pozostawił niezatarty ślad w historii i nadal jest przedmiotem debaty i refleksji.
Centaury – małe ciała Układu Słonecznego, które poruszają się wokół Słońca po orbitach pomiędzy orbitami Jowisza i Neptuna. Wykazują one cechy pośrednie pomiędzy planetoidami i kometami, niektóre posiadają nawet słabą komę.
Definicje
Według Minor Planet Center, działającego przy Międzynarodowej Unii Astronomicznej, centaury to obiekty o peryheliach poza orbitą Jowisza (5,5 j.a.) i półosi wielkiej orbity mniejszej niż w przypadku Neptuna (30,1 j.a.)[1]. Nieco inaczej definiuje je Jet Propulsion Laboratory: to półoś wielka orbity centaura musi być zawarta w powyższych granicach (5,5 j.a. < a < 30,1 j.a.)[2], co włącza do tej grupy ciała docierające bliżej Słońca, jak (5335) Damocles. Z kolei Deep Ecliptic Survey definiuje centaury według kryterium dynamicznego: są to ciała nie pozostające w rezonansie orbitalnym z planetami, których oskulacyjne (chwilowe) odległości peryheliów pozostają mniejsze niż oskulacyjna półoś wielka orbity Neptuna dla dowolnie długiego czasu symulacji[3].
Odkrycia
Pierwszym znanym centaurem (według definicji JPL) był (944) Hidalgo, odkryty jeszcze w 1920 roku, jednak centaury zostały zidentyfikowane jako odrębna populacja małych ciał Układu Słonecznego dopiero w latach 70. XX wieku, po odkryciu (2060) Chirona. Wcześniej wiedziano o istnieniu pasa planetoid, położonego pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza, trojańczyków – dwóch grup planetoid krążących po orbicie Jowisza oraz ciał przecinających orbity planet wewnętrznych.
Według stanu na 13 marca 2025 roku znanych było 912 centaurów, z czego 192 miało nadane numery, a 23 z nich miało także nazwy własne[4].
Orbity
Niektóre centaury cechują się bardzo wydłużonymi orbitami, których peryhelia znajdują się wewnątrz orbit Neptuna czy Urana, ale aphelia leżą bardzo daleko od Słońca. Przykładem takiego obiektu jest (65489) Ceto. Przypuszcza się, że trajektorie ciał o tak wydłużonych orbitach zostały zakłócone przez oddziaływanie grawitacyjne gazowych olbrzymów. Podobne, choć jeszcze dłuższe orbity, mają obiekty poruszające się w tzw. dysku rozproszonym.
Orbity centaurów nie są długookresowo stabilne, ze względu na perturbacje ze strony gazowych olbrzymów. Czas połowicznego zaniku całej populacji to około 2,7 miliona lat[5].
Właściwości fizyczne
Centaury mają raczej szary kolor powierzchni, co tłumaczy się oddziaływaniem wiatru i promieniowania słonecznego, które w przeciągu miliardów lat „pociemniły” ich powierzchnie. Wyjątkami są tu (8405) Asbolus, (5145) Pholus czy (7066) Nessus, które charakteryzują się czerwonym odcieniem powierzchni. Ciemna powierzchnia jest bardziej typowa dla komet niż dla planetoid[6].
Największym znanym centaurem jest (10199) Chariklo o średnicy 260 km.
Natura centaurów
Pochodzenie centaurów stanowiło zagadkę od lat 70. XX wieku; uważano, że mogą one pochodzić z pasa planetoid lub Pasa Kuipera. Dzięki misji WISE ustalono, że około 2/3 tych ciał to komety, przybyłe z dalekich od Słońca obszarów Układu Słonecznego. Nie ma pewności co do natury pozostałych obiektów; mogą to być zarówno planetoidy, jak też nieaktywne komety, które uległy całkowitemu odgazowaniu[6][7].
W 2020 roku dwoje astronomów – Fathi Naoumi (Francja) i Maria Helena Morais (Brazylia) – w artykule opublikowanym na łamach Monthly Notices of the Royal Astronomical Society na podstawie przeprowadzonych symulacji numerycznych wykazało, że przynajmniej 17 centaurów pochodzi spoza Układu Słonecznego[8][9].
Nazwane centaury
Lista nazwanych centaurów na dzień 13 marca 2025 roku[4]:
| Nazwa | Rok odkrycia | Odkrywca/Odkrywcy |
|---|---|---|
| (944) Hidalgo¹ | 1920 | Walter Baade |
| (2060) Chiron | 1977 | Charles Kowal |
| (5145) Pholus | 1992 | Spacewatch |
| (5335) Damocles¹ | 1991 | Robert McNaught |
| (7066) Nessus | 1993 | Spacewatch |
| (8405) Asbolus | 1995 | Spacewatch |
| (10199) Chariklo | 1997 | Spacewatch |
| (10370) Hylonome | 1995 | David Jewitt i Jane Luu |
| (20461) Dioretsa¹ | 1999 | LINEAR |
| (31824) Elatus | 1999 | CSS |
| (32532) Thereus | 2001 | NEAT |
| (37117) Narcissus¹ | 2000 | William Kwong Yu Yeung |
| (49036) Pelion | 1998 | Robert Whiteley, David Tholen |
| (52872) Okyrhoe | 1998 | Spacewatch |
| (52975) Cyllarus | 1998 | Nichole Danzl |
| (54598) Bienor | 2000 | Deep Ecliptic Survey |
| (55576) Amycus | 2002 | NEAT |
| (60558) Echeclus | 2000 | Spacewatch |
| (83982) Crantor | 2002 | NEAT |
| (121725) Aphidas | 1999 | Carl Hergenrother (Obserwatorium Whipple’a) |
| (330836) Orius | 2009 | Kazimieras Černis, Ilgmars Eglitis |
| (346889) Rhiphonos | 2009 | Timur Kriaczko |
| (365756) ISON | 2010 | L. Elenin, Mayhill-ISON |
¹ Obiekt nie jest centaurem według definicji Minor Planet Center[1].
Zobacz też
- lista ponumerowanych planetoid
- lista planetoid z księżycami
- planetoidy przecinające orbitę Saturna
- damokloidy
Przypisy
- ↑ a b Unusual Minor Planets. Minor Planet Center, 2013-07-31. . (ang.).
- ↑ Orbit Classification: Centaur. Jet Propulsion Laboratory. . (ang.).
- ↑ J.L. Elliot et al.. The Deep Ecliptic Survey: A Search for Kuiper Belt Objects and Centaurs. II. Dynamical Classification, the Kuiper Belt Plane, and the Core Population. „The Astronomical Journal”. 129 (2), s. 1117–1162, luty 2005. DOI: 10.1086/427395. (ang.).
- ↑ a b JPL Small-Body Database Search Engine. . (ang.). – baza danych małych ciał Układu Słonecznego Jet Propulsion Laboratory
- ↑ J. Horner, N.W. Evans, M.E. Bailey. Simulations of the Population of Centaurs I: The Bulk Statistics. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. (ang.).
- ↑ a b NASA's WISE Finds Mysterious Centaurs May Be Comets. NASA, 2013-07-25. . (ang.).
- ↑ Krzysztof Kanawka: WISE: większość centaurów to komety. Kosmonauta.net, 2013-07-26. . (pol.).
- ↑ F Naoumi, M H M Morais. An interstellar origin for high-inclination Centaurs. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 494 (2), maj 2020. DOI: 10.1093/mnras/staa712. (ang.).
- ↑ Krzysztof Czart: Odkryto populację asteroid przybyłych spoza Układu Słonecznego. Urania – Postępy Astronomii, 2020-04-28. .
