Bojkowie

Bojkowie

Бойки
Bojki

Miejsce zamieszkania	Bojkowszczyzna (Ukraina, Polska)
Język	gwary bojkowskie (rusińskie)
Religia	grekokatolicyzm, rzymski katolicyzm, prawosławie
Grupa	Rusini
Multimedia w Wikimedia Commons

Bojkowie – grupa etniczna Rusnaków pochodzenia rusko-wołoskiego, zamieszkująca Karpaty Wschodnie od Wysokiego Działu w Bieszczadach na zachodzie, do doliny Łomnicy w Gorganach. Na zachodzie sąsiadowali z Łemkami, na wschodzie z Hucułami^[1].

Język Bojków jest jednym z dialektów języka rusińskiego, z wielkim wpływem języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, a także wpływami języków: polskiego, słowackiego, węgierskiego i rumuńskiego^[2].

Historycy i etnografowie polscy^[3], ukraińscy^[4] i inni dopuszczają różne warianty pochodzenia tego ludu.

W XIX w. ukraińscy poeci i etnografowie, przedstawiciele tzw. Ruskiej trójcy – Markijan Szaszkewycz, Iwan Wahylewycz i Jakiw Hołowacki uważali^{[potrzebny przypis]}, że Bojkowie są potomkami zeslawizowanych celtyckich plemion, które żyły w Centralnej Europie w VI w. p.n.e. Z podobnym poglądem zgadzał się w XX wieku ukraiński badacz Serhij Szeluchyn (Serhij Šeluchyn)^[5].

Natomiast Roman Reinfuss twierdzi, że na terytorium Polski Bojkowie to potomkowie osadników rusko-wołoskich, osiadłych na tych terenach głównie w XVI wieku^[6]. Podobną myśl podzielali Adam Fastnacht, Tadeusz Mikołaj Trajdos i dr Jerzy Czajkowski.

Z kolei Tadeusz Sulimirski przedstawił w 1974 r. kontrowersyjny pogląd na temat pochodzenia Bojków i Łemków. Podważa całkowicie tezę o wędrówkach pasterzy wołoskich. Twierdzi, że Wołosi to autochtoni, potomkowie pasterzy dacko-trackich, zaludniających dawniej tę część Karpat. W pewnym okresie stali się oni rolnikami, natomiast grupa etnograficzna Bojków powstała w wyniku stopniowej kolonizacji gór przez ludność ruską, zamieszkującą doliny^[7].

W latach 90. XX wieku prof. Paul Robert Magocsi oraz prof. Paul Best zaliczyli tę mniejszość autochtoniczną do narodu karpatoruskiego. Twierdzą oni, że na terenie obecnej Polski, Słowacji, Ukrainy i Serbii mieszka licząca około 1,2 mln społeczność o pochodzeniu karpatoruskim, do którego obok Bojków zaliczyli również Łemków i Hucułów, wobec których nie powiodły się próby zukrainizowania, oraz że ludność ta wciąż ma poczucie swojej rusińskiej odrębności z dążeniem do stania się czwartym narodem wschodniosłowiańskim, obok Ukraińców, Rosjan i Białorusinów^[8][9].

Pochodzenie nazwy Bojko nie jest do końca wyjaśnione. W literaturze spotyka się ją w roku 1811, potem w pracach Wincentego Pola, choć pierwszy znany zapis nazwy Bojko pochodzi z roku 1607. Niektórzy ukraińscy badacze (np. profesor Serhij Szeluchyn) wiążą ją z nazwą plemienia celtyckiego Boii (Bojów). Na ogół panuje pogląd, że wywodzi się ona od partykuły boje (boj), używanej często w gwarze tej grupy, w znaczeniu „tak”. Inna wersja wyprowadza ją od nazwy handlarzy wołami i solą. Słowa bojko miano dawniej używać na określenie upartego wołu. Stąd przezwisko „bojko” miało być stosowane jako synonim człowieka zacofanego i prymitywnego. W drugiej połowie XIX wieku pod wpływem literatury nazwa upowszechniła się, przechodząc proces ewolucji, od przezwiska do nazwy oficjalnej. Jak pisał Jan Karłowicz:

Bojki albo Bójki, pogardliwa nazwa Górali, sąsiadujących z Hucułami. Kalend. Jaworskiego 1867, 48. Witwicki, O Hucułach^[10] 12,27,38,41,91. Encykl. Roln. II., 836. Siedliska ich wylicza Słown. gieogr. I., 295^[11]. Sami siebie nazywają Bojki Wierzchowińcami, patrz t.w. Witwicki (91) powiada, że Huculi tchórzów nazywają, bójkami, może przez przystosowanie do wyrazu bać się^[12].

Bojkowie nazywali siebie Hyrniakami lub Werchowyńcami^[13].

• Na zachodzie granica pomiędzy Łemkami a Bojkami przebiegała głównie wododziałem przez Okrąglik, Jasło, Małe Jasło, Rożki do Cisnej, następnie przez Hon, Osinę, Sasów, Wołosań, Jaworne, przełęcz Żebrak, Chryszczatą, Dział do Suliły.
• Na północy wsiami bojkowskimi były: Kamionki, Sukowate, Żernica Wyżna, Berezka, Bereżnica Niżna, Łobozew, Równia, Hoszów, Ustrzyki Górne, Lutowiska, Czarna, Baligród, Cisna i Stebnik. Na północ od nich, po obu stronach drogi z Olszanicy do Ustrzyk Dolnych i Krościenka, znajdowały się wsie o mieszanych cechach bojkowsko-łemkowsko-doliniańskich.

W starożytności ziemie zamieszkiwane kiedyś przez Bojków, zaludniały plemiona Lugiów, powszechnie wiązane z kulturą przeworską, następnie puchowską tracko-celtycką. Po okresie wędrówek ludów (IV – VII w.), na tereny te napłynęła ludność sarmacka (Antowie, Biali Chorwaci) związana z kulturą praską, a od przełomu wieku VII / VIII plemiona lechickich Lędzian. W połowie IX wieku Lędzianie zostali pobici przez koczowniczych Madziarów. Od połowy X wieku rozpoczął się powolny napływ Słowian wschodnich. W połowie XI wieku ludność lędziańska została wysiedlona w głąb Rusi w dorzecze rzeki Roś, pozostali ulegli rutenizacji.

W okresie wczesnego średniowiecza tereny karpackie i podkarpackie były słabo zaludnione. Stan taki był wynikiem ponad 100-letniej zależności lennej tych ziem od chanatu tatarskiego. Osadnictwo na tym obszarze rozpoczęło się na szerszą skalę dopiero w okresie późnego średniowiecza (XIV/XV wiek). Intensywna kolonizacja rozpoczęła się z chwilą przyłączenie tych ziem do Korony w roku 1339 oraz zrzuceniem zależności od chanatu mongolskiego.

Po II wojnie światowej część terenów (które przed II wojną światową w całości wchodziły w skład państwa polskiego) zamieszkanych przez Bojków (około 1/4) pozostała w Polsce. Większość Bojków z terenu PRL wysiedlono do USRR, resztę w wyniku Akcji „Wisła” rozproszono po Polsce. Dzisiaj Bojkowie żyją głównie w obwodach iwanofrankowskim, lwowskim i zakarpackim^[14].

• Podlaszucy

• Blin-Olbert Danuta: Kultura materialna Bojków, w: „Płaj 6. Zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1992), ISBN 83-85258-05-1, ISSN 1230-5898, s. 25-33;
• Bołtarowycz Zoriana: Regionalna specyfika ludowej medycyny Bojków, w: „Płaj 6. Zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1992), ISBN 83-85258-05-1, ISSN 1230-5898, s. 72-78;
• Bubak Józef: Bojkowskie nazwy terenowe, w: „Płaj 18 (wiosna 1999). Almanach karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1999), ISBN 83-85258-20-5, ISSN 1230-5898, s. 66-72;
• Buczko Dmytro: Najdawniejsze ojkonimy bojkowszczyzny, w: „Płaj 6. Zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1992), ISBN 83-85258-05-1, ISSN 1230-5898, s. 79-88;
• Buczko Helena: Imiona własne w podstawach nazwisk bojkowszczyzny, w: „Płaj 6. Zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1992), ISBN 83-85258-05-1, ISSN 1230-5898, s. 89-97;
• Czajkowski Jerzy: Historyczne zasiedlenie zachodniej bojkowszczyzny, w: „Płaj 6. Zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1992), ISBN 83-85258-05-1, ISSN 1230-5898, s. 12-24;
• Hwozdewycz Stefanija: Tradycyjne bojkowskie bednarstwo (koniec XIX – początek XX wieku), w: „Płaj 6. Zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1992), ISBN 83-85258-05-1, ISSN 1230-5898, s. 65-71;
• Janicka-Krzywda Urszula: Bojkowie. Encyklopedyczna notka o kulturze ludowej, w: „Połoniny ’04. Rocznik krajoznawczy poświęcony Beskidom Wschodnim”, wyd. Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich, Warszawa 2004, ISBN 83-85141-17-0, s. 8-25;
• Kyrcziw Roman: Relikty folkloru obrzędowego na zachodniej bojkowszczyźnie, w: „Płaj 6. Zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1992), ISBN 83-85258-05-1, ISSN 1230-5898, s. 98-107;
• Łebkowska Katarzyna: Budowa bojkowskiej chaty, w: „Płaj 18 (wiosna 1999). Almanach karpacki. Półrocznik Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1999), ISBN 83-85258-20-5, ISSN 1230-5898, s. 55-65;
• Marciniak Maria J.: Strój ludowy Bojków, w: „Płaj 6. Zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1992), ISBN 83-85258-05-1, ISSN 1230-5898, s. 44-56;
• Modrzejewski Szymon: Bojkowska rzeźba kamienna, w: „Płaj 6. Zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1992), ISBN 83-85258-05-1, ISSN 1230-5898, s.135-148;
• Olszański Andrzej Tadeusz: O nazwie Bojków, w: „Płaj 6. Zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1992), ISBN 83-85258-05-1, ISSN 1230-5898, s. 5-11;
• Olszański Henryk: Tradycyjne budownictwo bojkowskie, w: „Płaj 6. Zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1992), ISBN 83-85258-05-1, ISSN 1230-5898, s.34-43;
• Ossadnik Hubert: Elementy kultury duchowej zachodniej bojkowszczyzny, w: „Płaj 6. Zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1992), ISBN 83-85258-05-1, ISSN 1230-5898, s. 108-114;
• Sułyk Roman: Cerkiew bojkowska – problematyka badań, w: „Płaj 6. Zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego”, wyd. Towarzystwo Karpackie, (Warszawa 1992), ISBN 83-85258-05-1, ISSN 1230-5898, s. 57-63;

Zobacz hasło Bojko w Wikisłowniku

• O Bojkach. szukamypolski.com. .
• Bojkowie, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 294 .
• Charakterystyka zagrody bojkowskiej przed 1946 (str. 83 i dalsze)