20 Dywizja Zmechanizowana

20 Dywizja Zmechanizowana (20 DZ) – związek taktyczny ludowego Wojska Polskiego.

Dywizja została sformowana wiosną 1951 roku na bazie 47 pułku piechoty ze Szczecinka z przeznaczeniem dla 1 Korpusu Piechoty. Podstawę formowania stanowił rozkaz Nr 0044/Org. Ministra Obrony Narodowej z dnia 17 maja 1951 roku.

W tym czasie wprowadzono nowe etaty dywizji zmechanizowanej typu B. Ich wprowadzenie było podyktowane koniecznością zredukowania nadmiernych planów, zmniejszały one stan liczebny dywizji, jak również ograniczały liczbę czołgów i dział pancernych w stosunku do dywizji typu A. Pułki zmechanizowane miały w swojej strukturze tylko jeden batalionu piechoty zmotoryzowanej, a w miejsce batalionu czołgów wprowadzono kompanię czołgów. W tym czasie pułk posiadał etatowo tylko 10 czołgów średnich T-34/85 i 5 samochodów pancernych BA-64. Na uzbrojeniu artyleryjskim znajdowało się: 14 armat, 14 moździerzy i 3 ciężkie granatniki przeciwpancerne T-21. W pułku czołgów znajdował się jeden batalion czołgów, a miejsce batalionu piechoty zmotoryzowanej zajęła kompania piechoty zmotoryzowanej. Pułk czołgów liczył 415 żołnierzy i posiadał 31 czołgów średnich T-34/85. Pułk artylerii pancernej posiadał częściowo skadrowane: batalion artylerii pancernej, batalion czołgów ciężkich i kompanię fizylierów, jego stan osobowy wynosił 487 żołnierzy, a zasadniczy sprzęt bojowy stanowiło: 16 ciężkich dział pancernych ISU-122 oraz 13 czołgów ciężkich IS-2^[3].

Formowanie przeprowadził dowódca Okręgu Wojskowego Nr II według następującego planu:

• Dowództwo 20 Dywizji Zmechanizowanej (JW 5897) Szczecinek (formuje się na nowo) (etat 5/77 - 73 żołnierzy i 9 pracowników cywilnych)
• Kompania Dowodzenia 20 DZ Szczecinek (formuje się na nowo) (etat 5/78 - 93 żołnierzy i 6 pracowników cywilnych )
• 64 pułk zmechanizowany (JW 3238) Czarne (formuje się na nowo) (etat 5/83 - 1233 żołnierzy i 13 pracowników cywilnych)
• 68 pułk zmechanizowany (JW 1013) Budów (formuje się na nowo) (etat 5/83 - 1233 żołnierzy i 13 pracowników cywilnych)
• 47 pułk zmechanizowany (JW 2513) Szczecinek (z dniem 01.09.1952 r. - 47.Pułk Piechoty 14.DP - JW 2513 po przeformowaniu na Pułk Zmechanizowany wchodzi w skład 20 Dywizji Zmechanizowanej) (nowy etat 5/83 - 1233 żołnierzy i 13 pracowników cywilnych)
• 28 pułk czołgów średnich (JW 2198) Czarne (formuje się na nowo) (etat 5/84 - 728 żołnierzy i 12 pracowników cywilnych)
• 31 pułk artylerii pancernej (JW 2672) Chojnice (formuje się na nowo) (etat 5/85 - 757 żołnierzy i 12 pracowników cywilnych)
• 19 szkolny batalion czołgów (JW 5546) Czarne (formuje się na bazie 3.Szkolnej Kompanii Wojsk Pancernych w m. Słupsk) (etat 5/82 - 409 żołnierzy i 5 pracowników cywilnych)
• 116 pułk artylerii haubic (JW 3129) Grupa (formuje się na nowo) (etat 5/86 - 582 żołnierzy i 11 pracowników cywilnych)
• 23 pułk moździerzy (JW 3520) Starogard Gdański (formuje się na nowo) (etat 5/87 - 453 żołnierzy i 12 pracowników cywilnych)
• 15 dywizjon artylerii rakietowej (JW 3628) Grupa (formuje się na bazie Plutonu Dywizjonu Artylerii Rakietowej) (etat 5/88 - 197 żołnierzy i 3 pracowników cywilnych)
• 16 dywizjon artylerii przeciwlotniczej (JW 3816) Budów (formuje się na nowo) (etat 4/55 - 305 żołnierzy i 3 pracowników cywilnych)
• 63 batalion łączności (JW 5907) Szczecinek (formuje się na nowo) (etat 5/79 - 205 żołnierzy i 3 pracowników cywilnych)
• 73 batalion saperów (JW 5889) Budów (formuje się na nowo) (etat 5/80 - 287 żołnierzy i 3 pracowników cywilnych)
• 11 batalion rozpoznawczy (JW 5730) Budów (formuje się na nowo) (etat 5/81 - 286 żołnierzy i 3 pracowników cywilnych)
• 59 kompania samochodowa Szczecinek (formuje się na nowo) (etat 5/89 - 38 żołnierzy)
• Ruchomy Warsztat Naprawy Czołgów nr 24 (JW 4150) Czarne (formuje się na nowo) (etat 5/90 - 183 żołnierzy)
• Ruchomy Warsztat Naprawy Samochodów nr 26 (JW 4716) Szczecinek (formuje się na nowo) (etat 25/42 - 61 żołnierzy)
• Ruchomy Warsztat Naprawy Sprzętu Artyleryjskiego nr 30 (JW 2925) Szczecinek (formuje się na nowo) (etat 5/91 - 26 żołnierzy)

• Dowództwo 20 Dywizji Zmechanizowanej - Szczecinek
• 47 pułk zmechanizowany - Szczecinek
• 64 pułk zmechanizowany - Czarne
• 68 pułk zmechanizowany - Budów
• 28 pułk czołgów - Czarne
• 31 pułk artylerii pancernej - Chojnice
• 116 pułk artylerii haubic - Grupa
• 23 pułk moździerzy - Starogard Gdański
• 15 dywizjon artylerii rakietowej - Grupa
• 16 dywizjon artylerii przeciwlotniczej - Budów
• 73 batalion saperów - Gryfice
• 6 batalion łączności - Szczecinek
• 11 batalion rozpoznawczy - Budów

We wrześniu 1955 roku 20 DZ została przeformowana w 20 Dywizję Pancerną.

• płk Julian Mowzelewski (25 VIII – 10 X 1951)
• płk Mikołaj Kuźmienko (10 X 1951 – 12 XII 1952)
• ppłk Józef Kamiński (12 XII 1952 – 26 X 1953)
• mjr Antoni Mazurkiewicz (26 X – 30 XII 1953)
• ppłk Eugeniusz Molczyk (30 XII 1953 – 24 X 1954)
• płk Andrzej Freń (24 X 1954 – 17 X 1955)

• Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960 : skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
• Jerzy Kajetanowicz. Związki taktyczne i oddziały polskich wojsk pancernych i zmechanizowanych w latach 1945–1970. Zmiany organizacyjne. „Zeszyty Naukowe WSOWL”. 2 (144), 2007. Wrocław: Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych. ISSN 1731-8157. 
• Andrzej Wojtaszak, Kazimierz Kozłowski: Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek : materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r. : praca zbiorowa. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X. Brak numerów stron w książce
• Sygn. Akt CAW 1545/73/60