Województwo podlaskie (I Rzeczpospolita)
Wygląd przypnij ukryj
| ||||
| 1513–1795 | ||||
| ||||
| Sentencja: Par putat esse nihil | ||||
| Państwo | ||||
|---|---|---|---|---|
| Prowincja | ||||
| Data powstania |
1513 | |||
| Siedziba wojewody i sejmiku | ||||
| Wojewoda |
zobacz: wojewodowie podlascy | |||
| Popis | ||||
| Populacja (1790) • liczba ludności |
| |||
| Podział administracyjny | ||||
| ||||
| Liczba reprezentantów | ||||
| ||||
Położenie na mapie Rzeczypospolitej
| ||||
Województwo podlaskie (łac. Palatinatus Podlachiae) – województwo I Rzeczypospolitej istniejące w latach 1513–1795 ze stolicą w Drohiczynie, część prowincji małopolskiej.
Historia
Park Branickich w Białymstoku ok. 1750 r.
Utworzone zostało przez króla Zygmunta Starego 29 sierpnia 1513 poprzez podział województwa trockiego i do 5 marca 1569 r. należało do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W dokumentach podpisanych w Lublinie 5 marca 1569 roku podkreślono, że Podlasie należało do Korony Polskiej do czasów panowania Kazimierza Jagiellończyka i aktami tymi jedynie przywrócono stan poprzedni. Pomimo tego od 1516 roku na mocy przywileju królewskiego ziemie wchodzące w skład województwa były objęte prawem polskim. Stolicą był Drohiczyn. W 1566 roku odłączono od województwa ziemię kobryńską, brzeską i kamieniecką, które weszły w skład województwa brzeskolitewskiego. W tym samym roku utworzono urząd kasztelana podlaskiego. W dniu 5 marca 1569 roku na mocy unii lubelskiej przy aprobacie posłów podlaskich Sejm koronny przegłosował włączenie województwa podlaskiego do Korony Królestwa Polskiego.
Województwo podlaskie miało zagwarantowane prawem odbywanie pospolitego ruszenia wyprawą łanową.
W drugiej połowie XVI w. województwo podlaskie zajmowało obszar 10 530 km kwadratowych na których było 1675 osad i miejscowości, w tym: 23 miasta, 1587 wsi, 33 przedmieścia (osady będące własnością miast, tzw. "wsie miejskie"), 20 osad młyńskich, 10 osad folwarcznych, oraz 2 osady kuźnicze. W tym okresie na Podlasiu było 9 zamków: w ziemi bielskiej - Bielsk (spłoną w 1564 r.), Goniądz, Suraż, Tykocin, Waniewo, w ziemia drohickiej - Ciechanowiec, Drohiczyn, Miedzna oraz Mielnik w ziemi mielnickiej. Własność szlachecka obejmowała 1342 miejscowości, królewska 242, duchowna 25, 33 to wspomniane "wsie miejskie", pozostałe - to własność mieszana (królewsko-duchowna, duchowno-szlachecka, królewsko-szlachecka).
Urzędy
Do senatu wprowadzało 2 senatorów większych: wojewodę i kasztelana podlaskich. Popis pospolitego ruszenia województwa odbywał się w Drohiczynie, który później uważano za stolicę województwa.
Ziemie
.jpg)
- ziemia drohicka – szlachta tej ziemi sejmiki odbywała w Drohiczynie, wybierając 2 posłów na sejm. Tam też był sąd grodzki. Sąd ziemski sprawowany był w Drohiczynie, Miedznej, Sokołowie Podlaskim, Mokobodach.
- ziemia mielnicka – szlachta tej ziemi sejmiki odbywała w Mielniku, gdzie wybierała 2 posłów na sejm. Tam też odbywały się sądy grodzkie i ziemskie.
- ziemia bielska – szlachta tej ziemi sejmiki odbywała w Brańsku, gdzie wybierała 2 posłów na sejm. Sądy odbywały się w Brańsku, który był faktycznym centrum administracyjnym ziemi („ziemie bielskiej metropolis”).
Właściwym dla niej sejmikiem generalnym był obradujący w Warszawie „generał” mazowiecki.
Wszystkie te ziemie wybierały w Drohiczynie na zmianę 2 deputatów do Trybunału Koronnego w Lublinie.
Herb
Herb Województwa Podlaskiego. 1555
Herbem województwa były połączone 2 herby: polski i litewski – orzeł bez korony w polu czerwonym i Pogoń litewska. Formalnie herb województwa podlaskiego ustanowiono 5 III 1569 r. na mocy aktu „przywrócenia ziemi podlaskiej do Korony Polskiej”, a król Zygmunt August postanowił, aby "na chorągwiach wojennych Orła znaku Korony Polskiej używali". Jednocześnie używano także herbu Pogoń, który został nadany województwu podlaskiemu na sejmie w 1566 r.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 215.
- ↑ Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648–1772), Kraków 1889, s. 6.
- ↑ Tabela: Summaryusz Generalny wszelkich dochodów Rzeczypospolitey tak w Koronie iako i w Litwie z kalkulacyą mil kwadratowych, tak со do dymów, podatków, iako i ludzi, w: Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości, Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fabryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta. Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II. Warszawa 1790.
- ↑ Waldemar Chorążyczewski, Robert Degen, PRZYŁĄCZENIE CZY PRZYWRÓCENIE? (NA MARGINESIE AKTÓW INKORPORACYJNYCH PODLASIA, WOŁYNIA I KIJOWSZCZYZNY Z 1569 ROKU)
- ↑ Volumina Legum, Tom 2. Petersburg, 1859. s. 77–84.
- ↑ Volumina Legum T. II s. 77.
- ↑ Zbigniew Hundert, Wojska zaciągnięte przez samorząd lokalny ziemi warszawskiej w latach 1671–1673, w: Almanach Warszawy, t. 9, 2015, s. 71.
- ↑ a b Ziemie polskie Korony w drugiej połowie XVI wieku. Wydanie zbiorcze, pod red. M. Słonia, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Wydanie zbiorcze serii, pod red. H. Rutkowskiego i M. Słonia), Warszawa 2021 oraz Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI wieku, pod red. M. Gochny, B. Szadego, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, pod red. H. Rutkowskiego, M. Słonia, t. 8), Warszawa 2021, s. 153-179
Bibliografia
- Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Podlaskie
Linki zewnętrzne
- Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000 (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku), autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: Atlas Fontium: (1) http://atlasfontium.pl/index.php?article=corona (mapa i indeks do pobrania); (2) http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?config=korona&language=pl&resetsession=ALL
- Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI wieku. Mapa w skali 1:500 000 opracowana na podstawie Atlasu historycznego Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, https://data.atlasfontium.pl/documents/609
- Ziemie polskie Korony w drugiej połowie XVI w. - wersja cyfrowa: Atlas Fontium https://data.atlasfontium.pl/maps/178
|