Wacław Sierpiński

Wygląd przypnij ukryj Wacław Sierpiński

1928
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	14 marca 1882 Warszawa
Data i miejsce śmierci	21 października 1969 Warszawa, Polska
Doktorat	1906 – filozofia
Habilitacja	1908 – matematyka Uniwersytet Lwowski
Profesura	1919

Odznaczenia

Wacław Franciszek Sierpiński (ur. 14 marca 1882 w Warszawie, zm. 21 października 1969 tamże) – polski matematyk, jeden z czołowych przedstawicieli warszawskiej szkoły matematycznej i twórców polskiej szkoły matematycznej ; wieloletni profesor Uniwersytetu Warszawskiego i przewodniczący rady naukowej Instytutu Matematycznego Polskiej Akademii Nauk (IM PAN). Członek kilkunastu akademii nauk, w tym członek rzeczywisty Polskiej (PAN) i jej wiceprezes (1952–1957), prezes Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1931–1952) i Polskiego Towarzystwa Matematycznego (1928–1930) oraz jego członek honorowy. Wyróżniony szeregiem odznaczeń polskich i zagranicznych, doktoratów honorowych i innych nagród; kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Odrodzenia Polski oraz Legii Honorowej III klasy. Dydaktyk matematyki i jej popularyzator .

Sierpiński zajmował się teorią liczb, analizą matematyczną i podstawami matematyki – teorią mnogości, topologią mnogościową oraz teorią kategorii. W teorii liczb badał zwłaszcza liczby całkowite, w analizie – funkcje rzeczywiste i teorię miary, a w teorii mnogości – teorię opisową i ogólną. Szczególne znaczenie mają jego prace w tej ostatniej dziedzinie, co sam przyznawał, określając się jako badacz nieskończoności. Analizował pewnik wyboru i hipotezę continuum, m.in. ich konsekwencje i warunki równoważne. Zostawił po sobie obszerny dorobek: 57 książek, 724 prace i komunikaty, 107 artykułów i przemówień oraz 12 skryptów. Wypromował też co najmniej kilku doktorów, współtworzył czasopismo „Fundamenta Mathematicae” i redagował „Acta Arithmetica”, wznawiając je po II wojnie światowej. Działał też społeczno-politycznie, uczestnicząc w strajkach z 1905 roku, wojnie polsko-bolszewickiej, krytykując reformy Janusza Jędrzejewicza i cenzurę w socjalistycznej Polsce, choć z tej krytyki PRL publicznie się wycofał.

Sierpińskiego upamiętnia nazewnictwo: jego nazwisko nosi kilka terminów naukowych, medal przyznawany przez UW i PTM polskim matematykom, związany z tym medalem wykład okolicznościowy oraz krater na Księżycu.

Życiorys

Młodość

Urodził się w rodzinie Konstantego, lekarza, i Ludwiki z Łapińskich. W 1900 ukończył V Gimnazjum Klasyczne w Warszawie i rozpoczął studia na Wydziale Fizyko-Matematycznym Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Studia ukończył w roku 1904, uzyskując stopień kandydata nauk i złoty medal za pracę z teorii liczb na temat podany przez prof. G. F. Woronoja, a od jesieni został mianowany nauczycielem matematyki i fizyki w IV Gimnazjum Żeńskim. Uczestniczył w strajku szkolnym w 1905, porzucił pracę i wyjechał do Krakowa.

Początki kariery naukowej

W 1906 uzyskał stopień doktora filozofii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego na podstawie pracy O sumowaniu szeregu ∑ m2+n2≤x f(m2 +n2) (jego promotorem był botanik Edward Janczewski-Glinka). Po powrocie do Warszawy uczył w polskich szkołach średnich prywatnych, w Seminarium Nauczycielskim w Ursynowie oraz wykładał matematykę na Wydziale Przyrodniczym Towarzystwa Kursów Naukowych (1906–1908), w latach 1907–1908 pełnił również funkcję sekretarza Wydziału.

W 1907 wyjechał na kilkumiesięczne studia do Getyngi, gdzie zetknął się z Constantinem Carathéodorym. W styczniu 1908 został członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a w lipcu habilitował się na Uniwersytecie Lwowskim na podstawie prac z teorii liczb i rozpoczął tam w 1909 wykłady z teorii mnogości jako osobnego przedmiotu, początkowo na stanowisku docenta.

We wrześniu 1910 otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego, został kierownikiem II Katedry Matematyki. W latach 1910–1914 wydał pierwsze swoje książki: Teoria liczb niewymiernych, Zarys teorii mnogości, Teoria liczb. Prace te zostały nagrodzone przez Akademię Umiejętności w Krakowie, która wybrała go w 1917 swoim członkiem korespondentem.

I wojna światowa

Trójkąt Sierpińskiego jest samopodobny

Wybuch I wojny światowej zastał go z rodziną na Białorusi w majątku teściów, Poznajowie. Jako poddany austriacki został internowany w Wiatce. Dzięki staraniom matematyków moskiewskich zezwolono mu w 1915 na przyjazd do Moskwy. Wówczas nawiązał przyjaźń i współpracę z Mikołajem Łuzinem, z którym opublikował 8 wspólnych prac. W Wiatce i Moskwie napisał I tom Analizy matematycznej, dedykując tę pracę reaktywowanemu Uniwersytetowi Warszawskiemu.

W lutym 1918 przez Finlandię i Szwecję wrócił do Polski i przez semestr letni 1918 wykładał na Uniwersytecie Lwowskim, a od jesieni 1918 wykładał już na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w kwietniu 1919 otrzymał nominację na profesora zwyczajnego.

Wojna polsko-bolszewicka

W czasie wojny polsko-bolszewickiej pracował w Wydziale II Radiowywiadu Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa kierowanym przez Jana Kowalewskiego, razem m.in. ze Stefanem Mazurkiewiczem i Stanisławem Leśniewskim brał udział w łamaniu sowieckich szyfrów

Okres międzywojenny

W roku 1920 Sierpiński wspólnie z Zygmuntem Janiszewskim i Stefanem Mazurkiewiczem założyli „Fundamenta Mathematicae” – pierwsze w świecie specjalistyczne czasopismo matematyczne poświęcone teorii mnogości i jej zastosowaniom oraz logice matematycznej.

W 1921 Polska Akademia Umiejętności powołała go na członka czynnego i wyróżniła nagrodą za „Fundamenta Mathematicae”.

W latach międzywojennych prowadził czynne życie naukowe, wydał 8 książek, dwie broszury oraz 7 podręczników szkolnych, pisanych wspólnie ze Stefanem Banachem i Włodzimierzem Stożkiem.

Od 1931 roku pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (aż do jego wcielenia do PAN w 1952 roku). Był organizatorem i prezesem I Kongresu Matematyków Słowiańskich w Warszawie w 1929. Brał także udział jako delegat PAU w Międzynarodowych Kongresach Matematycznych w Toronto (1924), Bolonii (1928), Zurychu (1932) i Oslo (1936).

II wojna światowa

Wybuch II wojny światowej zastał go w Warszawie. W okresie okupacji pracował formalnie jako urzędnik magistratu polskiego w Warszawie. Równocześnie nadal prowadził działalność dydaktyczną, wykładając w podziemnym uniwersytecie. Nie przerwał także pracy naukowej. Niektóre spośród licznych jego prac były publikowane w Sprawozdaniach Akademii Papieskiej w Rzymie; napisał też Zasady algebry wyższej (1946). W październiku 1944 mieszkanie Sierpińskich zostało spalone, wraz z nim cenna biblioteka. Po przejściu przez obóz w Pruszkowie w lutym 1945 dotarł do Krakowa.

Okres powojenny

Przez semestr letni 1945 wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim, jesienią wrócił na swą katedrę do Warszawy i wznowił wydawanie Fundamenta Mathematicae. W 1948 rozpoczął pracę w Państwowym Instytucie Matematycznym, a po przekształceniu tegoż w Instytut Matematyczny PAN objął w 1953 przewodnictwo Rady Naukowej Instytutu i piastował je do 1967. W latach 1956–1969 był redaktorem naczelnym wznowionego po przerwie wojennej pisma Acta Arithmetica. Był sygnatariuszem Listu 34 (protestu przeciw cenzurze), później, po represjach władzy wobec jego sygnatariuszy, był jednym z dziesięciu sygnatariuszy innego listu do The Times, zawierającego stwierdzenie, że w Polsce nie było represji i dyskredytującego Radio Wolna Europa. Przeszedł na emeryturę z instytutu i uniwersytetu w 1960. W 1961 otrzymał Nagrodę „Problemów” za osiągnięcia w dziedzinie popularyzowania nauki.

Miejsce spoczynku

Grób Wacława Sierpińskiego w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim

Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (Aleja Zasłużonych-1-153).

Uczniowie

Wśród jego uczniów byli m.in.:

Książki

Sierpiński opublikował między innymi:

1923: Zarys teorji mnogości. Cz. 1, Liczby pozaskończone, Wydawnictwo Kasy Pomocy dla Osób Pracujących na Polu Naukowem im. J. Mianowskiego;
1925: Funkcje przedstawialne analityczne, Ossolineum;
1928: Zarys teorji mnogości. Cz. 2, Topologja ogólna, Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego;
1932: Wstęp do teorji funkcji zmiennej rzeczywistej, Książnica Atlas;
1933: Wstęp do teorji liczb, Książnica-Atlas;
1956: O rozwiązywaniu równań w liczbach całkowitych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe;
1957: O rozkładach liczb wymiernych na ułamki proste, PWN;
1959: Teoria liczb. Cz. 2, PWN;
1964: O teorii mnogości: wybrane zagadnienia dla szkół średnich, PZWS.

Członkostwo w akademiach i towarzystwach naukowych

Polskie

Towarzystwo Naukowe Warszawskie – członek od 1908, członek zwyczajny od 1929, wiceprezes (1925–1931), prezes (1931–1952)
Akademia Umiejętności – członek korespondent od 1917
Polska Akademia Umiejętności – członek czynny od 1921
Towarzystwo Naukowe we Lwowie – członek czynny od 1926
Polskie Towarzystwo Matematyczne – prezes (1928–1930), członek honorowy (od 1964)
Polska Akademia Nauk – członek rzeczywisty od 1952, w latach 1952–1957 wiceprezes, w latach 1957–1968 członek prezydium
Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (członek od 1949)
Wrocławskie Towarzystwo Naukowe (członek honorowy od 1964)
Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych (prezes 1927–1933)
Towarzystwo Popierania Współpracy Naukowej z Francją (prezes 1959–1963)
Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Rumuńskiej (prezes w okresie międzywojennym)

Zagraniczne

Członek:

Towarzystwa Geograficznego w Limie (od 1928, od 1932 członek honorowy),
Serbskiej Akademii Nauk i Sztuk (od 1932),
Rumuńskiej Akademii Nauk (od 1932, członek honorowy od 1934),
Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Liège (od 1934),
Bułgarskiej Akademii Nauk (od 1934),
Jugosłowiańskiej Akademii Nauk (od 1938),
włoskiej królewskiej akademii nauk fizycznych i matematycznych w Neapolu (członek korespondent od 1939).
Accademia dei Lincei w Rzymie (od 1947),
paryskiej Akademii Nauk (od 1948),
Niemieckiej Akademii Nauk w Berlinie (od 1950),
Akademii Nauk w Nowym Jorku (od 1959),
Czechosłowackiej Akademii Nauk (od 1960),
Holenderskiej Akademii Nauk (od 1961),
Międzynarodowej Akademii Filozofii Nauki (od 1961, wiceprezes w latach 1962–1965),
Papieskiej Akademii Nauk (od 1968).

Ordery i odznaczenia

Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1957)
Order Sztandaru Pracy I klasy (1951)
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951)
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (7 listopada 1925)

Wielki Oficer Orderu Korony Rumunii (Rumunia, 1930)
Wielki Oficer Orderu Zasługi Cywilnej (Bułgaria, 1939)
Krzyż Zasługi II klasy (Węgry, 1932)
Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja, 1958)
Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja, 1933)

Wyróżnienia

Doktoraty honoris causa

Sierpiński otrzymał co najmniej 10 doktoratów honorowych:

Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (1929) Amsterdamie (1932), Tartu (1932), Sofijskiego w Sofii (1939), Paryskiego (1939), Bordeaux (1947), Pradze (1948), Wrocławiu (1948), Lucknow (1949), Moskwie (1967).

Nagrody

Nagroda Akademii Umiejętności (1911, 1913, 1917)
Nagroda Polskiej Akademii Umiejętności (1921)
Nagroda miasta stołecznego Warszawy (1929, 1954)
Nagroda im. Stanisława Zaremby (1946)
Nagroda Państwowa I stopnia (1951)
Nagroda Fundacji A. Jurzykowskiego (1968)

Upamiętnienie

Decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej w 1976 roku imieniem Wacława Sierpińskiego został nazwany krater Sierpiński na Księżycu.
Od 1974 Uniwersytet Warszawski i Polskie Towarzystwo Matematyczne nadają matematykom związanym z Polską Medal im. Wacława Sierpińskiego za wybitne osiągnięcia naukowe.
23 listopada 1982 Poczta Polska wprowadziła do obiegu pocztowego znaczek z wizerunkiem Wacława Sierpińskiego o nominale 6 zł (nr kat. 2689), w ramach serii „Matematycy polscy”.
Istnieją też upamiętnienia pośrednie, odwołujące się do pojęć nazwanych jego nazwiskiem. Olimpiada Matematyczna za swój logotyp przyjęła trójkąt Sierpińskiego, a Olimpiada Matematyczna Juniorów (wcześniej: gimnazjalistów) – dywan Sierpińskiego.

Zobacz też

Przypisy

↑ Sierpiński Wacław Franciszek, Encyklopedia PWN .
↑ MariuszM. Skałba MariuszM., Popularne książki Sierpińskiego, pismo „Delta”, deltami.edu.pl, marzec 2022, ISSN 0137-3005 (pol.).
↑ John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Wacław Sierpiński w MacTutor History of Mathematics archive (ang.) .
↑ PiotrP. Zakrzewski PiotrP., Wacław Sierpiński – badacz nieskończoności, pismo „Delta”, deltami.edu.pl, marzec 2022, ISSN 0137-3005 (pol.).
↑ Wacław Sierpiński. Badacz zagadek nieskończoności, polskieradio.pl, 14 marca 2022 .
↑ Wacław Sierpiński w bazie Mathematics Genealogy Project (ang.) .
↑ Dziesięciolecie Wolnej Wszechnicy Polskiej TKN: sprawozdanie z działalności Towarzystwa Kursów Naukowych, 1906–1916, opracowali Ryszard Błędowski, Stanisław Orłowski, Henryk Mościcki, Warszawa 1917, s. 96 Podkarpacka BC – wersja elektroniczna.
↑ Wojna wywiadów , polska-zbrojna.pl, 11 sierpnia 2019 .
↑ GrzegorzG. Nowik GrzegorzG., Zanim złamano „Enigmę”. Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewicką Rosją 1918–1920, wyd. 1, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004, s. 24,25,27,232-233, ISBN 978-83-7399-099-9 .
↑ GrzegorzG. Nowik GrzegorzG., Zanim złamano „Enigmę” … Rozszyfrowano rewolucję. Polski radiowywiad podczas wojny z bolszewicką Rosją 1918–1920, wyd. 1, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2010, s. 18,29,71-73,77, ISBN 978-83-60580-61-5 .
↑ JózefJ. Hurwic JózefJ., Czasopismo „Problemy” w polskim życiu intelektualnym po drugiej wojnie światowej, „Analecta”, 8/2 (16), 1999, s. 20 .
↑ Cmentarz Stare Powązki: WACŁAW SIERPIŃSKI, Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne .
↑ Według katalogu Biblioteki Narodowej, katalogi.bn.org.pl .
↑ Wyróżnienie uczonego polskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 37 z 16 lutego 1939.
↑ M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1008 „za wybitną działalność naukową”.
↑ M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1082 „za wybitną twórczość naukową”.
↑ a b c d Sierpiński Wacław, StanisławS. Łoza StanisławS. (red.), Czy wiesz kto to jest?, wyd. II popr, Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 665 .
↑ Odznaczenie uczonego polskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 25 z 1 lutego 1939.
↑ Wacław Sierpiński | Polskie Towarzystwo Matematyczne , www.ptm.org.pl .
↑ Medal i Wykład im. Wacława Sierpińskiego. Polskie Towarzystwo Matematyczne. .
↑ AndrzejA. Fischer AndrzejA., FISCHER. Katalog polskich znaków pocztowych (i z Polską związanych). Tom I, strona 257., 2019 . Brak numerów stron w książce

Bibliografia

Roman Duda: Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012, s. 421–429. ISBN 978-83-229-3316-9.
Andrzej Schinzel, Biogram Wacława Sierpińskiego, Leksykon PTM .

Linki zewnętrzne

PiotrP. Zakrzewski PiotrP., Wacław Sierpiński – badacz nieskończoności, pismo „Delta”, deltami.edu.pl, marzec 2022, ISSN 0137-3005 (pol.).
Kilka książek Sierpińskiego dostępnych jest pod adresem: Biblioteka Wirtualna Nauki.
Wacław Sierpiński, Internetowy Polski Słownik Biograficzny .

Prezesi Towarzystwa Naukowego Warszawskiego

XX wiek	Aleksander Jabłonowski (1907–1913) Teodor Dydyński (1913–1916) Bronisław Chlebowski (1916–1918) Jan Karol Kochanowski (1918–1925) Kazimierz Żórawski (1925–1931) Wacław Sierpiński (1931–1952) Wiktor Kemula (1981–1985) Aleksander Gieysztor (1986–1992) Bolesław Górnicki (1992–1995) Witold Rudowski (1995–2001)
XXI wiek	Andrzej Paszewski (2001–2007) Janusz Lipkowski (2007–2020) Jerzy Marian Langer (od 2020)