Stary Dzierzgoń

Temat Stary Dzierzgoń to temat, który ostatnio przyciągnął uwagę wielu osób. Dzięki długiej historii i ciągłemu znaczeniu w społeczeństwie Stary Dzierzgoń jest tematem, który wywołał debatę i refleksję w różnych sektorach. Od wpływu na życie codzienne po wpływ na politykę i kulturę, Stary Dzierzgoń okazał się tematem wieloaspektowym, który zasługuje na dogłębne zbadanie. W tym artykule zagłębimy się w różne aspekty Stary Dzierzgoń, analizując jego pochodzenie, ewolucję i znaczenie w dzisiejszym świecie.

Ten artykuł dotyczy wsi. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Stary Dzierzgoń
wieś
Ilustracja
Kościół Wniebowstąpienia Pańskiego i plebania
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

sztumski

Gmina

Stary Dzierzgoń

Liczba ludności (2006)

410

Strefa numeracyjna

55

Kod pocztowy

82-450[2]

Tablice rejestracyjne

GSZ

SIMC

0157121

Położenie na mapie gminy Stary Dzierzgoń
Mapa konturowa gminy Stary Dzierzgoń, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Stary Dzierzgoń”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Stary Dzierzgoń”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Stary Dzierzgoń”
Położenie na mapie powiatu sztumskiego
Mapa konturowa powiatu sztumskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Stary Dzierzgoń”
Ziemia53°50′34″N 19°24′08″E/53,842778 19,402222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Stary Dzierzgoń (dawniej Stary Kiszpork, niem. Alt Christburg[3]) – wieś w Polsce, położona w województwie pomorskim, w powiecie sztumskim, w gminie Stary Dzierzgoń, której jest siedzibą. Leży na terenie krainy historycznej Prusy Górne.

Miejscowość leży przy skrzyżowaniu drogi wojewódzkiej nr 515 z drogą wojewódzką nr 519. W skład sołectwa Stary Dzierzgoń wchodzą również miejscowości Bartne Łąki, Białe Błoto, Piaski Morąskie, Zakręty i Zamek.

Miejscowość jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego, należącej do dekanatu Dzierzgoń, diecezji elbląskiej.

Części wsi

Integralne części wsi Stary Dzierzgoń[4][5]
SIMC Nazwa Rodzaj
0157144 Białe Błoto przysiółek

Nazwa

12 listopada 1946 r. nadano miejscowości polską nazwę Stary Dzierzgoń[3].

Historia

Grodzisko pruskie, przypuszczalnie będące centrum osadniczym Pomezanii[6]. Do najwcześniejszych informacji na temat istnienia warowni w okolicy Starego Dzierzgonia należy przekaz kronikarza Piotra z Dusburga, który nawiązując do wydarzeń I powstania pruskiego (1242–1249), napisał, że rycerze zakonni w wigilię Bożego Narodzenia podstępnie zdobyli „gród Pomezanów” (castrum Pomesanorum)[7]. W okresie powstania pruskiego przeciwko Krzyżakom Prusom wspieranym przez pomorskiego księcia Świętopełka udało się jeszcze na krótko odbić go z rąk Krzyżaków[7]. Nie mogąc go odbić Krzyżacy zbudowali warownię w Dzierzgoniu[7]. Po zajęciu Prus Górnych przez zakon krzyżacki w 1249 roku, przez pewien czas była to placówka krzyżacka, gdzie zawarto pokój między Prusami a Zakonem Krzyżowym[8]. Badania archeologiczne wykazały pozostałości drewnianej wieży zbudowanej przez Krzyżaków na wałach pruskiego grodu, która została spalona podczas II powstania pruskiego[7]. Pierwotnie uważano grodzisko za twór germański, ale badania weryfikacyjne obaliły tę, postawioną przez Gustafa Kossinnę, tezę. W wyniku podziału, dokonanego 18 grudnia 1250 r. między biskupem pomezańskim a krzyżakami, Stary Dzierzgoń wraz z całością dawnej pruskiej ziemi Lingwars trafił pod zwierzchnictwo Zakonu, administracyjnie wchodząc w skład komornictwa Morany[7].

Akt lokacyjny wsi Stary Dzierzgoń wystawił 14 kwietnia 1312 r. w Przezmarku komtur dzierzgoński komtur dzierzgoński Gunther von Arnstein pod nazwą Alde Kirsburg (Stary Kiszpork) w 1312 r.[9] jako wieś czynszowa na prawie chełmińskim, na 80 włókach. Sołtys otrzymał 8 włók a cztery przeznaczono na utrzymanie kościoła.

Wieża Kościoła Wniebowstąpienia Pańskiego

Kościół w miejscowości został zbudowany w XIV wieku. W latach późniejszych był przebudowywany. Od 1591 r. mieściła się w Starym Dierzgoniu parafia ewangelicka. W miejscowości mieszkała także ludność polska; księgi starostwa w Przezmarku z 1601 r. wymieniają nazwiska: Jan Wira, Bartosz Wircha, Jędrzej Naroga, Szymon Szkolnik, Michał Subnik, Jan Kopacznik, Jerzy Zawiel, Benedykt Rostópka, Jakub Mróz, Stanisław i Marcin Klucznicy.

Stary Dzierzgoń był siedzibą urzędu leśnego, któremu podlegała Puszcza Pruska. Pod koniec XVIII w. utworzono dwa nadleśnictwa, jedno w Starym Dzierzgoniu, drugie w Siemianach.

Szkoła w Starym Dzierzgoniu powstała pod koniec XVII wieku. Przed 1945 r. była to szkoła trzyklasowa z trzema nauczycielami. Do szkoły w Starym Dzierzgoniu uczęszczali także uczniowie z Bartnych Łąk, Zakrętu i leśnictwa Białe Błota.

W 1782 r. w miejscowości odnotowano 53 domy („dymy”), w 1817 r. było już 59 domów z 422 mieszkańcami, a w 1858 r. – 74 domy i 674 mieszkańców. W 1831 r. po separacji powstał przysiółek Piaski. W 1919 r. w Starym Dzierzgoniu było 735 mieszkańców. W 1939 r. gmina Stary Dzierzgoń liczyła 254 gospodarstwa domowe i 988 mieszkańców.

W 1973 r. Stary Dzierzgoń należał do powiatu morąskiego. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.

Przy drodze do Susza lipa o obwodzie 5,5 m, a na obok cmentarza sosna o obwodzie 3 m.

Zabytki

Głaz z tablicą upamiętniający 700-lecie lokacji wsi

Według rejestru zabytków NID[10] na listę zabytków wpisany jest kościół pw. Wniebowstąpienia Pańskiego, poł. XIV, po 1959, nr rej.: A-483 z 1.08.1968.

Gotycki kościół Wniebowstąpienia Pańskiego, ceglany, zbudowany ok. poł. XIV wieku; salowy, z wieżą frontową zwieńczoną ostrosłupowym hełmem[11].

Przypisy

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 129745
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1202 .
  3. ↑ a b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  6. ↑ Uniwersytet Mikołaja Kopernika (Toruń) Instytut Archeologii i Etnografii, Studia nad Osadnictwem Średniowiecznym Ziemi Chełmińskiej. T. 4 (2002), Toruń, 2002 .
  7. ↑ a b c d e Gazda Daniel, Wielokulturowy Obiekt Warowny na Górze Zamkowej oraz Gród Cyplowy w Starym Dzierzgoniu. Studia i Materiały (ang.).
  8. ↑ Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 203
  9. ↑ Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 147
  10. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie , Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025 .
  11. ↑ Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 s. 32 ISBN 83-7200-631-8

Bibliografia

  • Morąg. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn, 1973.
  • Seweryn Szczepański, Osadnictwo średniowieczne wokół Starego Dzierzgonia, Wielokulturowy obiekt warowny na Górze Zamkowej oraz gród cyplowy w Starym Dzierzgoniu. Studia i materiały, red. nauk. Daniel Gazda, Wydawnictwo Trzecia Strona, Warszawa 2018, ss. 37-55 ISBN 978-83-64526-72-5 https://www.academia.edu/38098142
Gmina Stary Dzierzgoń
Wsie
Osady
Osada leśna
Integralne.
części wsi

Herb gminy Stary Dzierzgoń