Satmar

Obecnie Satmar to temat, który zyskał duże znaczenie w społeczeństwie. Coraz więcej osób poszukuje informacji na temat Satmar i chce dowiedzieć się więcej o jego konsekwencjach, korzyściach i możliwych wyzwaniach. Od lat Satmar jest przedmiotem debat i dyskusji w różnych obszarach, a jego znaczenie nie pozostaje niezauważone. W tym artykule zbadamy różne aspekty związane z Satmar, analizując jego wpływ dzisiaj i jego prognozy w przyszłości. Nie ma znaczenia, w jakim kontekście Satmar jest prezentowany, ponieważ jego wpływ przekracza granice i obszary zainteresowań. Dołącz do nas w tej wycieczce po fascynującym świecie Satmar!

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Główna synagoga dynastii Satmar w Kiryas Joel

Satmar (jid. ‏סאַטמאַר‎) – dynastia chasydzka, założona na początku XX wieku przez cadyka Joela Teitelbauma w Szatmárnémeti. Jest to największa dynastia chasydzka, jej zwolennicy stanowią 20,2% światowej populacji chasydów, grupa znana jest ze swojego antysyjonizmu.

Historia

Cadyk Joel Teitelbaum witający króla Karola II podczas jego wizyty w Satu Mare (1936)

XX wiek

Dynastia Satmar wywodzi się z wcześniejszej chasydzkiej dynastii Siget(inne języki). Została założona przez Jeola Teitelbauma na początku XX wieku, gdy ten zamieszkał w Szatmárnémeti i zaczął zdobywać zwolenników wśród tamtejszych chasydów. W 1911 roku objął funkcję rabina w Irszawie, a w 1926 roku w Nagykároly. W 1928 roku został wybrany rabinem Szatmárnémeti, z powodu sprzeciwu jego przeciwników stanowisko mógł objąć jednak dopiero w 1934 roku[1]. Od początku istnienia dynastii prowadziła ona działalność antysyjonistyczną, w 1922 roku cadyk Satmar brał udział w zorganizowaniu antysyjonistycznego kongresu rabinów, który ekskomunikował syjonistów oraz polityków Agudat Israel[1].

Podczas II wojny światowej cadyk Joel Teitelbaum został uratowany z Zagłady Żydów dzięku umieszczeniu w tzw. pociągu Kastnera, zorganizowanym przez Rezső Kasztnera w 1944 roku[1]. Następnie udał się do Palestyny, gdzie przebywał kilkanaście miesięcy, nie zdobył jednak poparcia wśród tamtejszych Żydów i w 1947 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych[2], gdzie założył swój dwór w Williamsburgu[1]. Dzięki swojej charyzmie uzyskał poparcie ortodoksyjnych Żydów ocalałych z Zagłady Żydów, pochodzących głównie z Węgier, Galicji, Słowacji i Rumunii[1], co doprowadziło do znacznego zwiększenia roli dynastii w kształtowaniu chasydyzmu po II wojnie światowej[3].

Od lat 50. XX wieku grupa pozostaje w konflikcie z dynastią Belz, co spowodowane było udziałem bełskich chasydów w wyborach parlamentarnych w Izraelu. Cadyk Joel Teitelbaum oskarżył wówczas Aharona Rokeacha o syjonizm, porównując go do biblijnego Aarona, a Izrael do złotego cielca[4]. Od tego czasu konflikt ten objawia się m.in. przez bojkotowanie przez chasydów Satmar produktów oznaczonych certyfikatami koszerności wystawionymi przez chasydów Belz[5].

W 1968 roku cadyk Joel Teitelbaum doznał rozległego udaru, który znacząco osłabił jego możliwość ruchu i komunikacji. Od tego czasu faktycznymi przywódcami ruchu zostali jego żona, Fajga(inne języki), oraz inni ważniejsi rabini. Cadyk zmarł 19 sierpnia 1979 roku, według doniesień prasowych w jego pogrzebie miało wziąć udział ponad 100 tysięcy osób[6]. Kolejnym cadykiem został jego bratanek, Mosze Teitelbaum(inne języki), syn Chaima Cwiego Teitelbauma(inne języki) i jednocześnie cadyk dynastii Siget[6].

W latach 70. XX wieku zwolennicy dynastii założyli wieś Kiryas Joel w mieście Monroe. Konflikty chasydów z mieszkańcami doprowadziły w 2019 roku do powstania osobnego miasta, Palm Tree(inne języki), w skład którego weszło Kiryas Joel[7][8][9].

XXI wiek

Groby cadyków Joela i Moszego Teitelbauma oraz ich żon w Kiryas Joel
Cadyk Zalman Teitelbaum (2015)

Około 2016 roku liczba rodzin przynależących do dynastii wynosiła 26078, co stanowiło 20,2% światowej populacji chasydów[10]. Chasydzi Satmar stanowią 42% wszystkich chasydów zamieszukjących Nowy Jork, a w dzielnicy Williamsburg stanowią aż 62% chasydów[11]. Zamieszkują także Los Angeles, Montreal, Antwerpię, Londyn, Buenos Aires i Jerozolimę[1].

W społecznościach zamieszkiwanych przez chasydów Satmar działa tzw. policja moralności[12].

Po śmierci Moszego Teitelbauma w 2006 roku doszło do podziału dynastii pomiędzy jego dwóch synów: Aarona(inne języki) i Zalman Teitelbaum(inne języki). Aaron przewodzi w większości chasydom Satmar zamieszkującym Kiryas Joel, a Zalman Williamsburg[9][1].

W 2012 roku cadyk Belz Issachar Dow Rokeach(inne języki) próbował zakończyć konflikt z dynastią wysyłając delegację dziesięciu sędziów rabinicznych, aby odwiedzili groby Joela i Moszego Teitelbaumów, gdzie w imieniu cadyka poprosili o przebaczenie za ewentualne krzywdy wyrządzone ich godności[5][13].

W 2013 roku wysoko postawiony członek grupy, Nechemya Weberman został skazany na karę 103 lat pozbawienia wolności za przestępstwa seksualne i molestowanie dzieci[14][15][16].

W wyborach na burmistrza Nowego Jorku w 2013 i 2019 roku chasydzi Satmar poparli kampanię wyborczą Billa de Blasio[17][18]. W wyborach prezydenckich w Stanach Zjednoczonych w 2016 roku chasydzi Satmar poparli kandydaturę Hillary Clinton[19][20][21]. W 2017 roku Aaron Teitelbaum potępił uznanie przez Stany Zjednoczone Jerozolimy za stolicę Izraela[22][23][24].

W 2018 roku Zalman Teitelbaum poparł w wyborach na gubernatora Nowego Jorku Andrewa Cuomo[25]. W 2019 roku sklep prowadzony przez członków grupy w Jersey City stał się celem zamachu. W ataku zginęło dwóch chasydów, pracownik sklepu oraz policjant, dwóch sprawców ataku zostało zastrzelonych przez policję. Jeden ze sprawców ataku powiązany był z ruchem Black Hebrew Israelites(inne języki)[26].

Podczas pandemii COVID-19 przeludnienie wśród chasydów Satmar doprowadziło do bardzo dużej liczby zachorowań wśród członków grupy. Pomimo oficjalnych zakazów chasydzi Satmar potajemnie prowadzili zajęcia w prowadzonych przez nich jesziwach[9][27].

Przed wyborami na burmistrza Nowego Jorku w 2021 roku Aaron i Zalman Teitelbaumowie poparli Andrewa Yanga[28][29], ostatecznie Aaron Teitelbaum poparł Erica Adamsa[30]. Wyrażał również publicznie sprzeciw wobec polityki Donalda Trumpa i „trumpizmu”[31]. W 2022 roku chasydzi Satmar poparli kandydaturę Kathy Hochul na gubernatora Nowego Jorku[32].

W kulturze

Społeczność Satmar żyjąca w Williamsburgu została ukazana w miniserialu Unorthodox wyprodukowanym dla platformy Netflix, opartym na książce Deborah Feldman[33][9].


Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g Allan Nadler, Satmar Hasidic Dynasty , encyclopedia.yivo.org .
  2. ↑ Biale i in. 2018 ↓, s. 708.
  3. ↑ Wodziński 2019 ↓, s. 342.
  4. ↑ Biale i in. 2018 ↓, s. 691.
  5. ↑ a b Biale i in. 2018 ↓, s. 692.
  6. ↑ a b Samuel Heilman, EXCLUSIVE: How A Hasidic Dynasty Handles A Succession Crisis , The Forward, 2 czerwca 2017 (ang.).
  7. ↑ Palm Tree becomes first official ultra-Orthodox town in America , www.timesofisrael.com (ang.).
  8. ↑ Josh Nathan-Kazis, Why Are Satmars Calling New Hasidic Town ‘Palm Tree’? , The Forward, 10 listopada 2017 (ang.).
  9. ↑ a b c d Aiden Pink, Who are the Satmar, a Hasidic Jewish sect in the news — and the TV show ‘Unorthodox’ , The Forward, 29 kwietnia 2020 (ang.).
  10. ↑ Wodziński i Spallek 2019 ↓, s. 219.
  11. ↑ Wodziński i Spallek 2019 ↓, s. 216.
  12. ↑ Rukhl Schaechter, Inside Hasidic Modesty Patrols , The Forward, 26 grudnia 2012 (ang.).
  13. ↑ Gil Ronen, Historic Reconciliation between Hassidic Dynasties , Israel National News (ang.).
  14. ↑ Nechemya Weberman's 103-Year Sentence Cut In Half , The Forward, 9 lutego 2013 (ang.).
  15. ↑ Colleen Long, US Jew sentenced to 103 years for sexual abuse , www.timesofisrael.com (ang.).
  16. ↑ Nechemya Weberman Gets 103 Year Sentence , The Forward, 22 stycznia 2013 (ang.).
  17. ↑ Benjamin Gladstone, Hasidic New Yorkers Urged To Donate To De Blasio’s Struggling Campaign , The Forward, 8 sierpnia 2019 (ang.).
  18. ↑ Josh Nathan-Kazis, Satmar Group Endorses Bill de Blasio for Mayor, Setting Stage for Election Day Battle , The Forward, 4 września 2013 (ang.).
  19. ↑ Josh Nathan-Kazis, Why So Many Ultra-Orthodox Jews Will Vote for Hillary Clinton — Not Donald Trump , The Forward, 8 listopada 2016 (ang.).
  20. ↑ Allison Kaplan Sommer, 'Friend of the Jews' Hillary Clinton Endorsed by ultra-Orthodox Satmar Sect , haaretz.com, 7 listopada 2016 .
  21. ↑ Orly Harari, Satmar group: Vote for Hillary , Israel National News (ang.).
  22. ↑ Satmar Rebbe Condemns U.S. Recognition Of Jerusalem As Israel’s Capital , The Forward, 11 grudnia 2017 (ang.).
  23. ↑ Head of Satmar Hasidic sect slams US recognition of Jerusalem , www.timesofisrael.com (ang.).
  24. ↑ Satmar rebbe condemns US recognition of Jerusalem as Israel’s capital , The Jerusalem Post | JPost.com, 11 grudnia 2017 (ang.).
  25. ↑ Alyssa Fisher, Cuomo Won Satmar Rebbe’s Endorsement After Promising Hands Off Yeshivas , The Forward, 5 września 2018 (ang.).
  26. ↑ Ari Feldman, Violent Attack Upends Years Of Quiet, Happy Growth In Jersey City Hasidic Haven , The Forward, 12 grudnia 2019 (ang.).
  27. ↑ Molly Boigon, Underground Satmar yeshivas sanctioned by administrators, recordings reveal , The Forward, 22 kwietnia 2020 (ang.).
  28. ↑ Jacob Kornbluh, Andrew Yang racks up more Hasidic endorsements, locking up Orthodox voting bloc , The Forward, 25 maja 2021 (ang.).
  29. ↑ Andrew Silow-Carroll, Top New York City mayoral candidates vie for ultra-Orthodox endorsements , www.timesofisrael.com (ang.).
  30. ↑ Jacob Kornbluh, Satmar group endorses Eric Adams for mayor, setting stage for battle over Orthodox vote , The Forward, 9 czerwca 2021 (ang.).
  31. ↑ Jacob Kornbluh, Hasidic rabbi assails Trumpism rampant among the Orthodox , The Forward, 9 listopada 2022 (ang.).
  32. ↑ Jacob Henry, NY governor endorsed by Satmar Hasidic movement, securing tens of thousands of votes , www.timesofisrael.com (ang.).
  33. ↑ James Poniewozik, Review: ‘Unorthodox,’ a Stunning Escape From Brooklyn, „The New York Times”, 25 marca 2020, ISSN 0362-4331 (ang.).

Bibliografia

  • David Biale i inni, Hasidism: a new history, Princeton ; Oxford: Princeton University Press, 2018, ISBN 978-0-691-17515-7.
  • Marcin Wodziński, Chasydyzm: wszystko co najważniejsze, Kraków ; Budapeszt ; Syrakuzy: Wydawnictwo Austeria, 2019, ISBN 978-83-7866-213-6 .
  • Marcin Wodziński, Waldemar Alfred Spallek, Chasydyzm: atlas historyczny, Kraków ; Budapeszt ; Syrakuzy: Wydawnictwo Austeria, 2019, ISBN 978-83-7866-308-9.