Port Czerniakowski

Port Czerniakowski

Środkowa część portu, widoczny wiadukt mostu Łazienkowskiego
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Typ portu	rzeczny
Powierzchnia portu	30 ha
Położenie na mapie Warszawy Port Czerniakowski
Położenie na mapie Polski Port Czerniakowski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Port Czerniakowski
52°13′18″N 21°02′50″E/52,221667 21,047222
Multimedia w Wikimedia Commons

Port Czerniakowski – port rzeczny znajdujący się w Warszawie na lewym brzegu Wisły, wzdłuż ulic Solec i Czerniakowskiej.

Umiejscowiony jest na kanale znanym pod nazwą Kanał Portowy^[1].

Port wraz z warsztatami dla taboru żeglugi wiślanej powstał w odnodze (starorzeczu) Wisły w latach 1850–1865^[2][3]. Do 1965 w porcie działała stocznia rzeczna.

Od lat 70. jest wykorzystywany w celach sportowych i rekreacyjnych.

Wejście dla jachtów i żaglówek znajduje się na lewym brzegu, na 511 kilometrze szlaku żeglownego Wisły, pomiędzy mostem Poniatowskiego a mostem Łazienkowskim. Od wejścia do portu wiedzie w kierunku południowym kanał o długości ok. jednego kilometra położony wzdłuż ulic Solec i Czerniakowskiej oddzielając od lądu Cypel Czerniakowski.

Kanał portowy w dwóch miejscach przecinany jest przez ciągi komunikacyjne. W pobliżu znajduje się szlak rowerowy (będący częścią Nadwiślańskiego Szlaku Rowerowego). U wylotu portu znajduje się brama powodziowa, a w środku most Łazienkowski. Na teren cypla można wjechać ul. Zaruskiego, a na teren dawnej stoczni aleją będącą przedłużeniem ulicy Łazienkowskiej.

W Kanale Portowym swoje ujście znajdują Kanał Czerniakowski (Kanał Główny „A”)^[4] i Kanał Piaseczyński^[4].

We wczesnym okresie osadnictwa na tym terenie Wisła była ok. trzy razy szersza, a jej podzielone nurty opływały liczne zadrzewione kępy niosąc wędrujące ławice piasku. Rozlewała się też kilka razy do roku. Mieszkańcy Solca od zawsze chcieli poskromić rzekę i aby nie przedzierać się przez błota budowali groble, kanały odwadniające nadrzeczne bagna i kamienne tamy osłaniające osiedle. W połowie XV w. usypali jedną z takich tam na wysokości dzisiejszej ulicy Łazienkowskiej, stanowiącej ówcześnie granice włości. Wiosenny przybór wody w 1474 r. wyciął powyżej tamy długą rynnę wzdłuż krawędzi niższego tarasu rzecznego, równoległą do drogi Czerniakowskiej tworząc jezioro Łacha.

Sytuacja ta trwała w miarę stabilnie aż do połowy XIX w., kiedy regulacja Saskiej Kępy przeprowadzona przez Piotra Steinkellera spowodowała znaczny wzrost dynamiki rzeki. Nurt rzeki skierowany został ku lewemu brzegowi i zaczął podmywać brzeg Solca. W celu umocnienia nabrzeża przeprowadzono szereg prac, m.in. budowę bulwarów i wzmocnienie tamy na Solczyku, która chroniła drogę Czerniakowską.

W latach 1850–1865 w porcie powstały warsztaty budowy i naprawy taboru wodnego oraz port zimowy założonego w 1848 przedsiębiorstwa żeglugi parowej hrabiego Andrzeja Zamoyskiego i Adama Potockiego^[5]. Zbudowano w nim m.in. holownik parowy „Wisła”.

Próba uregulowania lewego brzegu Wisły spowodowała, że podczas gwałtownej letniej powodzi w 1884 brzeg rzeki przesunął się w stronę Kępy Gocławskiej o ponad pół kilometra. Powstała wtedy piaszczysta łacha, na której Lindleyowie zbudowali Stację Pomp Rzecznych. Pozostała zatoka została wykorzystana przez inż. Kwicińskiego, który zbudował basen zimowy. Prace zostały ukończone w 1904.

Utworzony w 1909 Warszawski Oddział Cesarskiego Towarzystwa Żeglugi nie zdołał rozwinąć szerszej działalności do wybuchu I wojny światowej^[5].

Port Czerniakowski stracił swoje znaczenie po zbudowaniu w okresie międzywojennym Portu Praskiego^[3]. Przekształcił się w stocznię rzeczną oraz miejsce zimowania statków i barek^[6].

Przed II wojną światową wodowano tu i remontowano statki parowe i barki do 65 metrów długości.

Po wybuchu powstania warszawskiego Port Czerniakowski został zajęty i broniony przez żołnierzy ze Zgrupowania „Kryska”. 13 września 1944, pod naporem ostrzału z karabinów maszynowych prowadzonego m.in. z wysokiego budynku szkół powszechnych przy ul. Czerniakowskiej 128, powstańcy wycofali się z portu^[7].

Stocznia rzeczna była jednym z pierwszych zakładów uruchomionych w Warszawie po wyzwoleniu w 1945^[8]. Funkcjonowała wtedy jako warsztat mechaniczno-remontowy. Na bazie Warsztatów Stoczniowych Okręgowego Zarządu Wodnego utworzono przedsiębiorstwo Warszawska Stocznia Rzeczna. W latach 1951–1958 produkowano w niej barki. Wykonywano również remonty kapitalne taboru pływającego po Wiśle. W latach 1958–1965 zbudowano 24 pchacze barek typu „Żubr” i 30 małych śródlądowych statków pasażerskich przystosowanych do pływania po jeziorach.

Ostatnim statkiem wykonanym i zwodowanym w Warszawskiej Stoczni Rzecznej była jednostka wyprodukowana dla celów realizacji filmu „Faraon” (1965) Jerzego Kawalerowicza. Wykonano wtedy statek egipski według rysunków sprzed 4 tys. lat.

Warszawska Stocznia Rzeczna została zlikwidowana w 1965^[3]. Zdemontowane urządzenia techniczne przeniesiono do Państwowej Stoczni Rzecznej w Radziwiu^[5].

Plany z lat 70. stworzenia portu turystycznego zrealizowano w niewielkim stopniu. Przeprowadzono operację podniesienia poziomu Cypla Czerniakowskiego o cztery metry. W latach 1972–1974 port przecięła Trasa Łazienkowska z mostem Łazienkowskim. Zrezygnowano z realizacji projektu zasypania basenu portu gruzem, dzięki czemu zachował się czytelny zabytkowy układ portu.

Port jest użytkowany przez kajakarzy i wioślarzy Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego oraz został przygotowany do cumowania jachtów. Znajduje się tam przystań dla żaglówek wyposażona w punkty dostępowe.

W 2010 rozstrzygnięto konkurs na opracowanie koncepcji zagospodarowania przestrzennego obszaru Portu i Cypla Czerniakowskiego^[9].

Główne prace remontowe w Porcie Czerniakowskim zakończyły się w 2014. Ostatnim niezmodernizowanym fragmentem zachodniego brzegu portu jest pochylnia dawnej stoczni^[10].

Na terenie portu znajduje się budynek dawnego Klubu Sportowego Pracowników Miejskich „Syrena”. Uszkodzony w 1944 budynek został całkowicie przebudowany po wojnie. Obecnie siedziba Żeglarskiego Klubu Turystycznego „Rejsy” i bosmanatu portu (ul. Solec 8). W grudniu 2021 ogłoszono konkurs architektoniczny na nowy budynek usługowy wraz z bosmanatem^[11], który został rozstrzygnięty w kwietniu 2022 roku^[12].

Południowa część Portu Czerniakowskiego została przeznaczona na budowę „Przystani Warszawa” − ośmiu drewnianych pawilonów ustawionych wśród drzew^[13]. Miejsce ma zostać zagospodarowane przez organizacje pozarządowe działające nad warszawską Wisłą^[14]. Budowa „Przystani Warszawa” zakończyła się w kwietniu 2018 roku^[15], jednak otwarcie opóźniało się z uwagi na zastrzeżenia nadzoru budowlanego i inspekcji sanitarnej^[16]. W 2021 Zarząd Zieleni zapowiedział realizację prac budowlano-wykończeniowych, dzięki którym ma być możliwe uzyskanie pozwolenia na użytkowanie obiektów^[17], jednak w grudniu 2022 poinformowano, że przeprowadzona przez Urząd Miasta kontrola wykazała szereg nieprawidłowości przy realizacji inwestycji oraz potwierdzono, że nadal nie udało się uzyskać pozwolenia na użytkowanie^[18]. Ostatecznie odbiór inwestycji nastąpił w kwietniu 2023^[19]. W październiku tego samego roku Urząd Miasta poinformował, że do pierwszego przetargu na dzierżawcę terenu nie zgłosił się żaden podmiot^[20]. Ostatecznie operatora obiektu udało się wyłonić w 2024, a na drugą połowę lipca tego roku zapowiedziano otwarcie Przystani Warszawa^[21].

W 2022 roku Zarząd Zieleni m.st. Warszawy ogłosił zamówienie na zaprojektowanie mostu nad kanałem portowym, który umożliwi powiązanie komunikacyjne zachodniego nabrzeża basenu portu z ulicą Zaruskiego^[22]. Most ma powstać do końca 2024 roku^[22].

• Widok Portu Czerniakowskiego z satelity