Paleologowie
Wygląd przypnij ukryj| Kraj | |
|---|---|
| Tytuły |
Cesarz Bizancjum, Despota Morei, Markiz Montferratu |
| Założyciel | |
| Ostatni przedstawiciel | |
| Rok założenia |
1259 |
| Rok rozwiązania |
1453 |
Dynastia Paleologów (gr. Παλαιολόγος, l.mn. Παλαιολόγοι) – ostatnia dynastia władająca Cesarstwem Bizantyjskim, najdłużej ze wszystkich dynastii, przez niemal dwa wieki, od 1259 do 1453 roku.
Dzieje
Paleologowie pochodzili z Frygii w Anatolii. Pierwszym znanym ze źródeł przedstawicielem rodu Paleologów był Nicefor Paleolog – wódz armii i namiestnik Mezopotamii w czasach panowania Romana IV Diogenesa i Michała VII Dukasa. Nicefor zginął w czasie oblężenia Dyrrachion przez Normanów 18 października 1081 roku.
Nicefor miał dwóch synów: Jerzego Paleologa i Mikołaja Paleologa. Jerzy ożenił się z Anną Dukainą, siostrą Ireny Dukainy – żony cesarza Aleksego Komnena. Wsparł Aleksego w walce o tron. W 1081 roku piastował funkcję duksa Dyrrachion. Potem był jednym z dowódców wojsk. Walczył z Normanami pod Kastorią, Pieczyngami i Połowcami. Otrzymał wysokie godności dworskie kuropalatesa i despotesa. Dzięki jego działalności Paleologowie stali się jednym z potężniejszych rodów Cesarstwa.
Wykorzystali swoją pozycję w trakcie walk o tron między Komnenami a Angelosami pod koniec XII wieku. Andronik Paleolog – syn Michała Paleologa i wnuk Jerzego Paleologa został zięciem cesarza Izaaka II Angelosa. Brat Andronika – Jerzy – wsparł natomiast Aleksego III Angelosa. Jednocześnie ich wuj Aleksy Paleolog (syn Jerzego Paleologa) ożenił się z córką Aleksego III Angelosa – Ireną Angeliną i został wyznaczony na następcę tronu. Plany te pokrzyżowała IV wyprawa krzyżowa i powrót na tron Izaaka II Angelosa.
Paleologowie wzrośli w siłę w okresie rozpadu Cesarstwa na przełomie XII i XIII wieku. Odgrywali istotną rolę w Cesarstwie Nicejskim. Andronik Paleolog ożenił się na przełomie 1211 i 1212 roku z Ireną Laskariną – córką cesarza nicejskiego Teodora I Laskarysa. Miał zostać jego następcą, gdyż Teodor nie posiadał męskiego potomka, ale zmarł krótko po ślubie.
Natomiast pierwszym reprezentantem dynastii zasiadającym na tronie był Michał VIII, który początkowo sprawował regencję podczas małoletności cesarza Jana IV Laskarysa, później jednak (1259) przejął pełnię władzy i od 1261 roku panował samodzielnie. Posiadał wysoką pozycję w rodzie i wśród możnowładców, gdyż był potomkiem dwóch gałęzi dynastii, synem wielkiego domestyka Andronika Paleologa i Teodory Paleologiny. Ożenił się z Teodorą z rodu Laskarysów i Watatzesów. Paleologom w doskonały sposób udawało się wchodzić w koligacje ze wszystkimi ówcześnie panującymi na ziemiach bizantyńskich dynastiami, co niewątpliwie ułatwiło im objęcie tronu w Konstantynopolu. Ponadto znani byli z hojności wobec Kościoła, dzięki czemu posiadali poparcie wyższego kleru i mnichów.
Paleologowie władali cesarstwem aż do upadku Konstantynopola w 1453 r. Ostatnim cesarzem bizantyjskim był Konstantyn XI Dragazes, który zginął po zdobyciu Konstantynopola przez Turków.
Za ich panowania szybko upadła potęga militarna cesarstwa: po 1282 r. (śmierć Michała VIII) cesarstwo praktycznie nie odgrywało już większej roli politycznej. Kryzys militarny pogłębiały wojny domowe, jakie toczyli między sobą przedstawiciele dynastii, wciągając w to państwa sąsiadujące z Konstantynopolem: Serbię, Bułgarię, Genuę, Wenecję, a co najgorsze Turków Osmańskich. Lawirowanie między dwoma wymienionymi republikami włoskimi pogłębiało też upadek gospodarki bizantyjskiej eksploatowanej przez włoskich kupców. Jako mecenasi kultury i sztuki wpłynęli jednak na rozkwit kultury bizantyjskiej, która stała się dominującym wzorem dla narodów bałkańskich.
Jednym z głównych działań, podejmowanych przez cesarzy z dynastii Paleologów, były próby zawarcia unii kościelnej z chrześcijaństwem zachodnim, w czym upatrywano szansę na uzyskanie pomocy militarnej w walce z Turkami Osmańskimi. Próby zawarcia unii podejmowali m.in. cesarze Michał VIII, Jan V, Jan VIII, jednak ze względów doktrynalnych, ale także z powodu silnej niechęci wiernych do łacinników do faktycznej akceptacji unii nigdy nie doszło.
Mottem dynastii były słowa: Basileus Basileon, Basileuon Basileuonton („Król królów, panujący nad panującymi”).
Losy dynastii po upadku Bizancjum
Dynastia w latach 1382-1460 władała także despotatem Morei na Peloponezie (Mistra), w pewnym okresie władcami Mistry byli następcy tronu bizantyjskiego. Ostatnimi despotami Morei byli Demetriusz II Paleolog oraz Tomasz Paleolog. Tytuł cesarza Bizancjum przeszedł po śmierci Konstantyna XI na dzieci Tomasza, gdyż Demetriusz miał tylko córkę Helenę, która została wzięta do haremu sułtana. Tomasz miał czworo dzieci: Helenę – żonę Łazarza III Brankowicza, Zoe Paleolog, Manuela Paleologa oraz Andrzeja Paleologa. Manuel przebywał w Rzymie, ale wrócił do Konstantynopola i oddał się w ręce sułtana Mehmeda II. Miał dwóch synów: Jana i Andrzeja. Andrzej przeszedł na islam i jako Mehmed Pasza został urzędnikiem dworskim. Obaj zmarli bezpotomnie.
Brat Manuela – Andrzej Paleolog – wiódł życie awanturnicze. Tytułował się „Imperator Constantinopolitanus”, dla zdobycia gotówki sprzedawał prawa do tronu bizantyjskiego, w tym Karolowi VIII Walezjuszowi i Ferdynandowi Aragońskiemu. Miał syna Konstantyna, który zmarł bezpotomnie. Tym sposobem wygasła dynastia Paleologów.
W 1305 r. boczna linia Paleologów (Paleologowie z Montferratu) drogą spadku weszła w posiadanie hrabstwa Montferratu (północne Włochy), którym władała aż do 1533 r., kiedy to ziemie hrabstwa odziedziczyli przedstawiciele rodu Gonzaga.
Żoną wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III (1462–1505) była Zoe Paleolog, bratanica ostatniego cesarza bizantyjskiego, Konstantyna XI. Dzięki Zoe, na moskiewskim dworze książęcym zrodziła się idea Moskwy – Trzeciego Rzymu, rozwijana później w Rosji jako bezpośredniej spadkobierczyni najlepszych tradycji bizantyjskich, tak religijnych, jak też państwowych. Symbolem związków bizantyjsko-ruskich było przejęcie przez władców moskiewskich dwugłowego bizantyjskiego orła, także za sprawą Zoe Paleolog.
Panujący na tronie bizantyńskim
Dwugłowy orzeł – godło dynastii Paleologów, uważane za godło Cesarstwa Bizantyńskiego
- Michał VIII Paleolog 1259–1282
- Andronik II Paleolog 1282–1328
- Michał IX Paleolog 1294–1320 (jako współcesarz)
- Andronik III Paleolog 1328–1341
- Jan V Paleolog 1341–1347
- Jan V Paleolog 1355–1376
- Andronik IV Paleolog 1376–1379
- Jan V Paleolog 1379–1391
- Jan VII Paleolog 1390
- Manuel II Paleolog 1391–1425
- Jan VIII Paleolog 1425–1448
- Konstantyn XI Dragazes 1449–1453
Despoci Morei
- Teodor I Paleolog (1383–1407)
- Teodor II Paleolog (1407–1443)
- Konstantyn Paleolog (1428–1449)
- Demetriusz II Paleolog (1428–1460)
- Tomasz Paleolog (1449–1460)
Markizowie Montferratu
- 1305–1338 : Teodor I z Montferratu
- 1338–1372 : Jan II Paleolog
- 1372–1378 : Otto III Paleolog
- 1378–1381 : Jan III Paleolog
- 1381–1418 : Teodor II Paleolog
- 1418–1445 : Jan Jakub Paleolog
- 1445–1464 : Jan IV Paleolog
- 1464–1483 : Wilhelm VIII Paleolog
- 1483–1494 : Bonifacy III Paleolog
- 1494–1518 : Wilhelm IX Paleolog
- 1518–1530 : Bonifacy IV Paleolog
- 1530–1533 : Jan Jerzy Paleolog
Genealogia
Uproszczona genealogia Paleologów i ich związków z innymi dynastiami bizantyjskimi
Genealogia
| Nicefor zm. 1081 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jerzy | Anna Doukaina 1068-1110 | Michał | Aleksy III 1153-1211 cesarz Bizancjum | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Nicefor | Andronik 1083-1118 | Michał | Aleksy zm. 1203 | Irena Angelina | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mikołaj | Andronik | Jerzy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Aleksy | Irena Komnena | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Andronik 1190-1252 | Teodora | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Nicefor Tarchaneiotes | Maria 1216-1266 | Megas Domestikos | Irena Eulogia 1218-1284 | Jan Kantakuzen zm. 1257 | Michał VIII 1224-1282 cesarz Bizancjum | Teodora Watatzes 1240-1303 | Jan 1225-1274 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Eufrozyna | Nogaj zm. 1299 emir Złotej Ordy | Maria | Abaka-chan 1234-1282 władca Ilchanatu | Anna Węgierska 1260-1281 | Andronik II 1259-1332 cesarz Bizancjum | Jolanta z Motferratu 1273-1317 | Irena | Iwan Arsen III zm. 1302 car Bułgarii | Anna zm. 1313 | Nicefor I Angelos 1271-1296 despota Epiru | Konstantyn 1261-1306 | Eudokia 1265-1302 | Jan II 1262-1297 cesarz Trapezuntu | Teodora | Dawid VI 1225–1293 król Gruzji | Teodor 1263-1310 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Michał IX 1277-1320 cesarz Bizancjum | Rita Armeńska 1278-1333 | Konstantyn 1278-1335 despota Tesaloniki | Irena Raulaina | Jan 1286-1307 despota Tesaloniki | Teodor I 1290-1338 markiz Montferratu | Argentina Spinola | Symonida 1294-1345 | Stefan Urosz II 1253-1321 król Serbii | Demetriusz 1295-1343 | Irena Komnena | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Adelajda Brunszwicka 1293-1324 | Andronik III 1297-1341 cesarz Bizancjum | Anna Sabaudzka 1306-1365 | Tomasz Angelos zm. 1318 despota Epiru | Anna zm. 1320 | Mikołaj Orsini zm. 1323 despota Epiru | Teodor Swetosław zm. 1321 car Bułgarii | Teodora | Michał III Szyszman 1275-1330 car Bułgarii | Jan 1288-1327 | Irena Metochitea | Jan II 1321-1372 markiz Montferratu | Izabela z Majorki 1337-1430 | Jolanta 1318-1342 | Aimone 1291-1343 hrabia Sabaudii | Irena | Mateusz Kantakuzen 1325-1383 cesarz Bizancjum | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jan V 1332-1391 cesarz Bizancjum | Helena Kantakuzena 1333-1396 | Michał 1337-1370 | Maria 1327-1356 | Michał Asen 1321-1354 | Maria zm. 1401 | Franciszek I Gattilusio zm. 1384 władca Lesbos | Maria zm. 1355 | Stefan Urosz III 1285-1331 król Serbii | Otto III 1361-1378 markiz Montferratu | Violante Visconti 1354-1386 | Jan III 1362-1381 markiz Montferratu | Teodor II 1364-1418 markiz Montferratu | Joanna de Bar zm. 1402 | Wilhelm zm. 1400 | Małgorzata 1365-1420 | Piotr II 1340-1408 hrabia Urgell | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Andronik IV 1348-1385 cesarz Bizancjum | Maria Bułgarska 1348-1390 | Manuel II 1350-1425 cesarz Bizancjum | Helena Dragaš 1372-1450 | Teodor I 1347-1407 despota Morei | Bartolomea Acciaiuoli pani Koryntu | Michał 1351-1377 | Sybilla 1397–1401 | Jan Jakub 1395-1445 markiz Montferratu | Joanna Sabaudzka 1392-1460 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jan VII 1370-1408 cesarz Bizancjum | Irena Gattilusio zm. 1440 | Jan IV 1413–1464 markiz Montferratu | Małgorzata Sabaudzka 1439-1483 | Sebastian Otton | Amadeea 1418–1440 | Jan II 1418-1458 król Cypru | Izabella 1419–1475 | Ludwik zm. 1475 markiz Saluzzo | Wilhelm VIII 1422–1483 markiz Montferratu | Elżbieta Sforza 1456–1473 | Bonifacy III 1424–1494 markiz Montferratu | Maria Brankvić zm. 1495 | Teodor 1425–1481 kardynał | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Andronik V 1400-1407 cesarz Bizancjum | Anna Moskiewska 1393-1417 | Jan VIII 1392-1448 cesarz Bizancjum | Maria Komnena zm. 1439 | Magdalena Tocco zm. 1429 | Konstantyn XI 1405-1453 cesarz Bizancjum | Katarzyna Gattilusio zm. 1442 | Andronik 1400-1428 despota Tesaloniki | Helena Małgorzata zm. 1496 | Wiktoryn 1443–1500 hrabia Kłodzka | Blanka 1472-1519 | Karol I 1468-1490 książę Sabaudii i Piemontu | Wilhelm IX 1486-1518 markiz Montferratu | Anna d'Alençon 1492-1562 | Jan Jerzy 1488-1533 markiz Montferratu | Julia Aragońska 1492-1542 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Zofia zm. 1434 | Teodor II 1396-1448 despota Morei | Kleope Malatesta zm. 1433 | Demetriusz II 1407-1470 despota Mistry i Morei | Teodora Asanina 1407-1471 | Tomasz 1409-1465 despota Morei | Katarzyna Zaccaria zm. 1462 | Maria 1508-1530 | Małgorzata 1510-1566 markiza Monferratu | Fryderyk II Gonzaga 1500-1540 książę Mantui | Bonifacy IV 1512-1530 markiz Montferratu | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Helena 1428-1458 | Jan II 1418-1458 król Cypru | Helena 1442-1470 | Zoe 1456-1503 | Iwan III 1440-1505 wielki książę moskiewski | Helena 1431-1473 | Łazarz II Branković 1421-1458 despota Serbii | Manuel 1455-1512 | Andrzej 1453-1502 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Andrzej | Konstantyn | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zobacz też
Literatura bizantyńska epoki Laskarysów i Paleologów 1204-1453
Przypisy
- ↑ Paleologowie, seria: „Dynastie świata”, Warszawa 2011, s. 10.
- ↑ Paleologowie, seria: „Dynastie świata”, Warszawa 2011, s. 11.
- ↑ a b Paleologowie, seria: „Dynastie świata”, Warszawa 2011, s. 12.
- ↑ a b Paleologowie, seria: „Dynastie świata”, Warszawa 2011, s. 17.
Linki zewnętrzne
- Genealogia dynastii w: M.Marek, Genealogy.Eu
- Małgorzata Dąbrowska, Dekadencja Bizancjum i losy spadku po Drugim Rzymie, „Znak” nr 3(466), 1994, s. 23-29
- Tadeusz Wasilewski: Paleologowie. W: Antoni Mączak: Dynastie Europy : praca zbiorowa. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997. ISBN 978-83-04-04333-6. OCLC 37646151.
- gwiazdką*oznaczono monarchów nienależących do dynastii
- Dynastie pogrupowane są pod względem rodzimego kraju, w ramach nich alfabetycznie; w nawiasach boczne linie będące samodzielnymi dynastiami
- VIAF: 20151776791118010994, 290991204, 10671300
- LCCN: sh85096952
- GND: 120193760
- NTA: 131176099
- PLWABN: 9810660086105606
- J9U: 987007284293805171
- ΕΒΕ: 232553
- PWN: 3953456
- Britannica: topic/Palaeologus-family
- Treccani: paleologhi
- БРЭ: 2704351
- NE.se: palaiologos
- SNL: Palaiologos
- DSDE: Palaiologos
- identyfikator w Hrvatska enciklopedija: 46234