Kruszyna pospolita

Wygląd przypnij ukryj Kruszyna pospolita
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

szakłakowate

Rodzaj

kruszyna

Gatunek

kruszyna pospolita

Nazwa systematyczna
Frangula alnus Mill.
Gard. dict. ed. 8: Frangula no. 1. 1768
Synonimy
  • Rhamnus frangula L.
Kategoria zagrożenia (CKGZ)

najmniejszej troski
Kwiaty Pęd z owocami Nasiona

Kruszyna pospolita (Frangula alnus Mill.) – gatunek krzewu należący do rodziny szakłakowatych (Rhamnaceae). W Polsce występuje pospolicie na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Inne nazwy: szakłak kruszyna, troszczyna, wilczyna. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy.

Zasięg geograficzny

Gatunek występuje na obszarze od północno-zachodniej Afryki (północna część Maroka, Algierii i Tunezji), poprzez całą Europę, Azję Mniejszą, północną część Syrii, Iraku, Iranu po północną i środkową Azję (Kazachstan, Sinciang). Gatunek zawleczony i inwazyjny w Stanach Zjednoczonych (w szeregu stanów uznany za chwast) oraz w Kanadzie. W Polsce roślina pospolita na niemal całym obszarze, rzadsza jedynie w rejonie Podhala i w wyższych partiach gór. Najwyższe stanowisko podawane jest z Bieszczadów Zachodnich z wysokości 870 m n.p.m.

Morfologia

Pokrój Krzew, rzadziej niewysokie drzewko o wysokości do 5, rzadko 7 m. Brak cierni na gałązkach różni kruszynę od podobnego gatunku – szakłaka pospolitego. Łodyga Gałązki cienkie. Kora na młodych gałązkach owłosiona, brązowobrunatna, na starszych matowa, szarobrunatna i pokryta jasnymi plamkami – przetchlinkami. Młode pędy nieprzyjemnie pachną zgnilizną. Liście Liście ogonkowe, ustawione skrętolegle, długości od 3 do 7 cm. Blaszka liściowa szerokoeliptyczna lub odwrotnie jajowata, całobrzega, tępa lub zaostrzona. Po obu stronach nerwu głównego 6–9 łukowatych nerwów bocznych. Na górnej stronie liście są ciemniejsze, na spodniej jaśniejsze, żółtawozielone. Liście są nagie, tylko na nerwach owłosione. Jesienią przebarwiają się na kolor jasnożółty. Pączki bez łusek. Kwiaty Drobne, wyrastają po 2–10 (20) z kątów liści na krótkich szypułkach. Obupłciowe, 5-krotne, o zielonkawych z zewnątrz, białych wewnątrz płatkach korony, krótszych od działek kielicha. Pręciki krótsze od płatków korony. Owoc Kulisty pestkowiec, wielkości grochu, zawierający 2–3 jajowate nasiona. Owoce są początkowo zielone, później czerwone i fioletowo-czarne, w końcu prawie czarne. Ponieważ nie dojrzewają równocześnie, w czasie owocowania na roślinie owoce są różnokolorowe.

Biologia i ekologia

Nanofanerofit. Występuje w podszycie rozmaitych zbiorowisk leśnych od suchych borów iglastych, poprzez różne lasy mieszane i liściaste, do bagiennych olsów. Rośnie także na torfowiskach i mokrych łąkach. Na niektórych siedliskach (np. w acydofilnym lesie brzozowo-dębowym) rośnie często bardzo licznie. Preferuje miejsca wilgotne i kwaśne, choć spotykana jest na glebach o różnym odczynie od pH 3,5 do 8,0. Dobrze znosi ocienienie. Przedprątne kwiaty kwitną od maja do września. Zapylana jest przez owady (lub jest samopylna). Roślina miododajna. Owoce dla ludzi niesmaczne i trujące, jednak stanowią przysmak wielu ptaków.

Roślina jest przejściowym żywicielem rdzy koronowej (rdzy owsa) wywoływanej przez grzyb z rodziny rdzowatych Puccinia coronata.

Roślina trująca Owoce zjedzone w większych ilościach powodują u ludzi wymioty i silną biegunkę. Preparaty ziołowe z kory ze względu na uboczne działanie (powodują przekrwienie miednicy małej) nie mogą być stosowane przez kobiety w ciąży, podczas miesiączki, po operacji, przy hemoroidach, w stanach zapalnych narządów jamy brzusznej.

Nazewnictwo

Polska nazwa zwyczajowa pochodzi od kruchych, podatnych na złamanie gałęzi. Dawniej krzew nazywano kruszyną lub w związku z zaliczaniem do rodzaju szakłak – szakłakiem kruszyną (Rhamnus frangula L.).

Ochrona

Kruszyna pospolita objęta była w Polsce częściową ochroną gatunkową w latach 1983-2014 na podstawie rozporządzeń wydawanych kolejno w latach: 1983, 1995, 2001, 2004 i 2012. Od 2014 roku nie podlega ochronie. Ochrona prawna miała na celu zabezpieczenie zasobów gatunku wobec intensywnego pozyskiwania kory kruszyny do celów leczniczych.

Zastosowanie

Roślina miododajna

Roślina ozdobna

Uprawiana czasami w parkach.

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski Kora kruszyny (Frangulae cortex) – wysuszone, całe lub połamane fragmenty kory pni i gałęzi o zawartości minimum 7,0% glukofrangulin w przeliczeniu na glukofrangulinę A. Surowiec ponadto zawiera glikozydy antrachinowe (m.in. frangulinę), flawonoidy, garbniki, saponiny. Wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych, sporządza się z niej odwary.

Działanie

Kora kruszyny działa łagodnie przeczyszczająco. Pobudza ruchy robaczkowe w jelitach oraz ogranicza w nich wchłanianie wody, co daje efekt przeczyszczający.

Preparaty

Na rynku są dostępne preparaty w formie tabletek przeciw niestrawności lub ziół do zmniejszania nadwagi, które zawierają m.in. korę kruszyny.

Inne zastosowania

Przypisy

  1. ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965   (ang.).
  2. ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001–   (ang.).
  3. ↑ a b c Frangula alnus Mill.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). . (ang.).
  4. ↑ Frangula alnus, The IUCN Red List of Threatened Species  (ang.).
  5. ↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8. Brak numerów stron w książce
  6. ↑ Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. ISBN 83-915161-1-3. Brak numerów stron w książce
  7. ↑ a b c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 83-7073-444-8. Brak numerów stron w książce
  8. ↑ a b c d S. Białobok, Z. Hellwig (red.): Drzewoznawstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1955. Brak numerów stron w książce
  9. ↑ a b c Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973. Brak numerów stron w książce
  10. ↑ Encyklopedia Ochrony Roślin, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne – Warszawa: 1963, s. 907
  11. ↑ Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134 – Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin
  12. ↑ Dz.U. z 1995 r. nr 41, poz. 214 – Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. w sprawie wprowadzenia ochrony gatunkowej roślin
  13. ↑ Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów
  14. ↑ Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną
  15. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81)
  16. ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
  17. ↑ Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
  18. ↑ DanutaD. Rybak DanutaD., Atlas. Rośliny lecznicze, Warszawa 1993: Arkady, s. 150, ISBN 83-213-3634-5 .
  19. ↑ Kruszyna pospolita , Apteka Naturalnie Zdrowi - porady   (pol.).
  20. ↑ Niestrawność , Apteka Naturalnie Zdrowi   (pol.).
  21. ↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 371, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

Bibliografia

Rodzime drzewa i krzewy Polski na podstawie Roślin naczyniowych Polski (Mirek i in. 2020)
Nagonasienne
Drzewa i krzewy
Okrytonasienne
Krzewy i pnącza
Drzewa
Substancja lecznicza w klasyfikacji anatomiczno-terapeutyczno-chemicznej (ATC) A06: Leki przeczyszczające
A06AA – Leki zmiękczające masy kałowe
A06AB – Kontaktowe leki przeczyszczające
A06AC – Leki zwiększające objętość mas kałowych
A06AD – Leki przeczyszczające działające osmotycznie
A06AG – Wlewki doodbytnicze
A06AH – Antagonisty opioidowe o wybiórczym działaniu obwodowym
A06AX – Inne leki przeczyszczające
Kontrola autorytatywna (takson):Encyklopedie internetowe: Identyfikatory zewnętrzne: