Język paszto

Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język paszto (pasztuński, znany także jako afgański; nazwa własna ‏پښتو‎ ) – język należący do rodziny języków indoeuropejskich. Jest to język urzędowy (obok dari) w Afganistanie. Językiem tym posługują się Pasztuni na znacznym terenie rozciągającym się od Heratu w północno-zachodniej części Afganistanu, przez Farah (na zachodzie), Kandahar (na południu), po Dżalalabad (na wschodzie) i dalej aż po Peszawar w zachodnim Pakistanie . Ponieważ od rozpoczęcia radzieckiej interwencji w Afganistanie dochodziło do masowych migracji oraz exodusu do krajów ościennych, głównie do Pakistanu i Iranu, trudno oszacować dokładną liczbę osób mówiących w paszto. Uważa się, że około 50% mieszkańców Afganistanu posługuje się tym językiem jako pierwszym, a 10% jako drugim. Używa go na co dzień około 8 milionów Afgańczyków, 6 milionów osób w Pakistanie oraz pięćdziesiąt tysięcy w Iranie.

Język pasztuński wraz z językami staroperskim, nowoperskim, kurdyjskim, beludżi oraz wymarłymi dialektami średniowiecznymi należy do grupy języków irańskich, którymi posługuje się około 170 milionów ludzi na terytorium rozciągającym się od wschodniej Turcji po Pakistan i zachodnią część Indii.

Istnieją dwie podstawowe odmiany: paszto w Afganistanie, której wersja standardowa oparta jest na dialekcie miasta Kandahar oraz pachto w Pakistanie, oparta na dialekcie Peszawaru. Artykuł 35. Konstytucji Afganistanu głosi, że do obowiązków państwa należy przygotowanie programu rozwoju i umocnienia pozycji paszto jako języka urzędowego.

Do zapisu tego języka używa się zmodyfikowanego pisma arabskiego. Najstarsze zabytki literackie pochodzą z XIII w.

Fonetyka

Samogłoski

, , , , ,

Oprócz tego istnieją dyftongi: , i .

Spółgłoski

	dwuwargowe	zębowe	szczytowe	zadziąsłowe	podniebienne	miękkopodniebienne	języczkowe	krtaniowe
zwarte	p b	t d	ʈ ɖ			k ɡ	q	ʔ
szczelinowe	f	s z	ʂ ʐ	ʃ ʒ		x ɣ		h
zwarto-szczelinowe		ʦ ʣ		ʧ ʤ
nosowe	m	n	ɳ
półotwarte	w	l			j
drżące		r	ɺ̢

Spółgłoski , i występują tylko w zapożyczeniach i są zastępowane przez osoby niewykształcone przez , i zero dźwięku.

W dialekcie peszawarskim spółgłoski szczelinowe szczytowe są zastępowane przez spółgłoski miękkopodniebienne i , dlatego dialekt ten określany jest jako pachto. W Kwecie są one wymawiane jako , a w Paktii jako .

Dźwięk występuje na początku i w środku wyrazu, ale w pozycji wygłosowej jest zastępowany przez .

Gramatyka

Język paszto stosuje szyk zdania SOV. Wyraz określający poprzedza określany. Nie ma rodzajników. Istnieją dwa rodzaje: męski i żeński i dwa przypadki: mianownik i obiektyw, spełniający funkcję dopełniacza i biernika. W czasie przeszłym zdania są budowane tak jak w językach ergatywnych – podmiot w obiektywie, dopełnienie w mianowniku. Wiele czasowników odmienia się za pośrednictwem czasownika posiłkowego kṛo – „czynić”, na przykład xkol kṛo – „całować”, dosłownie „czynić pocałunek”; milaw kṛo – „przedstawiać”.