Język jawajski

W dzisiejszym artykule będziemy odkrywać fascynujący świat Język jawajski, temat, który przykuł uwagę zarówno ekspertów, jak i hobbystów. Od swojego powstania po wpływ na współczesne społeczeństwo, Język jawajski odegrał fundamentalną rolę w różnych aspektach życia codziennego. Poprzez szczegółową i wnikliwą analizę będziemy starali się rozwikłać jego wiele aspektów i zrozumieć znaczenie Język jawajski w dzisiejszym świecie. Przygotuj się na odkrywczą podróż, podczas której będziemy zagłębiać się w tajemnice i cuda, jakie ma do zaoferowania Język jawajski.

basa Jawa
ꦧꦱꦗꦮ
Obszar

wyspa Jawa (Indonezja), Malezja, Surinam, Nowa Kaledonia

Liczba mówiących

ok. 68 mln (2015)[1]

Pismo/alfabet

łacińskie, jawajskie (dawniej arabskie – pegon(inne języki))

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO 1 bezpieczny↗
Ethnologue 4 edukacyjny↗
Kody języka
ISO 639-1 jv
ISO 639-2 jav
ISO 639-3 jav
IETF jv
Glottolog glob1245
Ethnologue jav
GOST 7.75–97 ява 860
BPS 0088 3
WALS jav
Występowanie
Ilustracja
Języki Jawy i okolic
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku jawajskim
Słownik języka jawajskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.
Tekst w piśmie jawajskim

Język jawajski (jaw. basa Jawa[2], ꦧꦱꦗꦮ) – język z rodziny austronezyjskiej, którym posługuje się ok. 68 mln osób zamieszkujących zwłaszcza środkową i wschodnią część wyspy Jawa. W Indonezji jest objęty statusem języka regionalnego. Ma największą liczbę rodowitych użytkowników spośród języków austronezyjskich.

Obecnie zapisywany jest alfabetem łacińskim, który zakorzenił się w okresie kolonialnym.

Użycie

Jawajski ma największą społeczność rodzimych użytkowników pośród języków austronezyjskich[3][4][5]. Jest jednym z głównych języków Indonezji, zarówno pod względem liczby użytkowników, jak i znaczenia kulturowego[6]. W tym kraju ma status języka regionalnego, posługuje się nim 40% ludności. Jest szerzony za pośrednictwem systemu edukacji, a także reprezentowany w mediach. Dzieli się na szereg zróżnicowanych dialektów, przy czym odmiana centralna, związana z historycznymi ośrodkami kultury jawajskiej (miastami Surakarta i Yogyakarta) i określona jako „kejawen”[a] (M.P. Oakes 2009), pełni funkcję języka standardowego[4][5].

Jest jednym z trzech głównych lokalnych języków Jawy (obok sundajskiego i madurskiego). Swoim zasięgiem obejmuje przede wszystkim środkową i wschodnią część wyspy. Wielu jego użytkowników zamieszkuje również prowincję Banten i Dżakartę, a także obszary poza Jawą, m.in. prowincję Lampung na Sumatrze (ze względu na program transmigracji)[7]. Duże skupisko użytkowników języka jawajskiego występuje także w Malezji (ok. 300 tys. osób)[8][9].

W użyciu jest także język indonezyjski, który dominuje w wielu sferach życia. Jawajski służy wśród Jawajczyków jako środek kontaktów domowych, przy czym traci na znaczeniu (na korzyść indonezyjskiego) w przypadku małżeństw mieszanych bądź rodzin zamieszkujących inne regiony kraju. Zanika także znajomość rodzimego pisma jawajskiego i hierarchicznych poziomów mowy[10]. Jawajski nie opiera się też wpływom języka narodowego, w postaci zapożyczeń w języku ustnym i pisanym[11]. Pozostaje jednak głównym językiem centralnej i wschodniej Jawy, powszechnie wykorzystywanym w codziennej komunikacji[12]. Nie jest zagrożony wymarciem[13][14]. Tradycyjne pismo jawajskie jest nauczane w szkołach na poziomie regionalnym[15][16].

Historia i piśmiennictwo

Wykazuje znaczne wpływy sanskrytu i języków indyjskich. W jego piśmiennictwie, historycznie bogatym, stosowano pismo kawi (pochodzenia indyjskiego), a później pismo jawajskie i alfabet łaciński[17]. Przez pewien okres (od XIV w.) był wykorzystywany alfabet arabski (wariant pegon(inne języki)), aczkolwiek w ograniczonym zakresie. Alfabet łaciński przyjął się w okresie kolonialnym[18][19]. Tym niemniej pisany jawajski praktycznie nie występuje w przestrzeni publicznej[10][20]. We współczesnej literaturze dominuje język indonezyjski, będący głównym językiem publikacji drukowanych[21]. Historycznie (od II poł. XIX w.) w jawajskim ukazywały się gazety; jawajski wypracował tradycję prasową jako pierwszy spośród języków austronezyjskich[22]. Dzisiejsza pisownia jawajska, nie w pełni jednolita, jest wzorowana na ortografii indonezyjskiej (z ewentualnym wykorzystaniem dwuznaków th i dh oraz znaku é, zwłaszcza w słownikach i tekstach literackich)[16].

Jawajski posłużył jako źródło słownictwa dla języka malajskiego (użyczając mu np. słów: rusak – „zepsuty”, patut – „właściwy”) i innych języków Azji Południowo-Wschodniej. Bardzo wczesne pożyczki jawajskie znalazły się w językach Filipin, w pozostałych językach Indonezji oraz w języku malgaskim[23]. Pod wpływem języka jawajskiego pozostaje dziś język indonezyjski, który czerpie z niego wiele elementów słownictwa i składni[24] (np. słowa bisa – „móc”, pintar – „mądry”[25]; afiks ke-[26]). Jawajski odegrał rolę w rozwoju języka potocznego Dżakarty[27]. Jest jednym z najbardziej znaczących źródeł niekontrolowanych zapożyczeń w Indonezji[28]. Zasoby słownikowe języka jawajskiego zostały też wykorzystane przy tworzeniu nowoczesnej terminologii narodowej[29][30].

Elementy pochodzenia jawajskiego są najbardziej widoczne w językach używanych w pobliżu Jawy[31]. Wskutek kontaktu z kulturą jawajską języki sundajski, madurski i balijski wykształciły systemy poziomów mowy (hierarchiczne warstwy słownictwa), gdzie język wysoki cechuje się przeważającym udziałem zapożyczeń jawajskich[23].

Wyróżnia się trzy okresy rozwoju języka jawajskiego: starojawajski, czyli kawi (do XIII w., okres rozwiniętej tradycji literackiej), średniojawajski (XIII–XVII w.), nowojawajski (od XVII w.), genetycznie powiązany z kawi[17].

Pośród regionalnych dialektów jawajskich, poza jawajskim centralnym z Surakarty i Yogyakarty, zidentyfikowano grupę wschodnią (obejmującą miasta Surabaja, Malang i Pasuruan) oraz grupę zachodnią (Banten, Cirebon i Tegal). Wszystkie dialekty jawajskie są zasadniczo wzajemnie zrozumiałe[4][5]. Dialekt miasta Cirebon uchodzi czasem za formę mieszaną łączącą składniki sundajskie i jawajskie. Cechy leksyki i morfosyntaktyki sugerują jednak, że stanowi odmianę jawajskiego, z pewnym udziałem elementów obcych[3]. Dzisiejszy dialekt banyumasan (z Purwokerto) odznacza się archaicznymi i swoistymi cechami językowymi, w zakresie słownictwa i wymowy[32][33]. Czasami wyodrębnia się też odmiany osing, tengger i banten, wyłączając je z trzech głównych grup geograficznych[34]. Język jawajski Surinamu uległ znacznym zmianom w stosunku do języka wyjściowego, do czego przyczynił się kontakt z językami sranan tongo i niderlandzkim[35]. Przez redaktorów bazy danych Ethnologue został sklasyfikowany jako oddzielny język[36]. Odrębny jest również jawajski używany przez Jawajczyków w Nowej Kaledonii, silnie czerpiący z leksyki francuskiej[37].

Jawajski dzieli wspólny rodowód z językiem malajskim (i indonezyjskim), ale pokrewieństwo tych języków jest dość dalekie[38].

Gramatyka

Rzeczownik

  • Rzeczowniki są zasadniczo nieodmienne, zaimki dzierżawcze często są doczepiane do rzeczownika, np. anak „córka”, anakku „moja córka”
  • W liczbie mnogiej rzeczownik ulega podwojeniu, o ile mnogość nie wynika z kontekstu (wong telu – „trzy osoby”)[39]: anak-anakku „moje córki”

Przymiotnik

  • Przymiotniki są nieodmienne, stawia się je po określanym rzeczowniku, np. mobil gedhe „duży samochód”

Czasownik

  • Czasowniki nie odmieniają się przez osoby, np. aku ngomong „mówię”, kowe ngomong „mówisz”, dheweke ngomong „mówi” itd.
  • Czasownik jest nieodmienny, np. aku ngomong „mówię”, aku ngomong „mówiłem”, lecz w czasie przyszłym poprzedzony jest partykułą arep: aku arep ngomong „powiem”

Składnia

Szyk zdania w języku jawajskim należy do typu SVO, czyli jest podobny do polskiego: Aku kadang-kadang moco buku „Czasami czytam książki”.

Słownictwo

Język jawajski ma trzy warianty społeczne (ang. speech levels), cechujące się przede wszystkim różnicami w słownictwie:

  • ngoko – język prosty, używany w sytuacjach swobodnych przez większą część społeczeństwa
  • krama (kromo) – język formalny, używany w sytuacjach oficjalnych
  • madya – forma pośrednia, uprzejma, używana np. w rozmowie z nieznajomymi.
Przykłady

UWAGA: W poniższej tabelce można kliknąć symbol przy nazwie odmiany, by zmienić kolejność haseł.

Język polski Ngoko Krama Język indonezyjski
Jak się masz? Piyé kabaré? Pripun wartanipun panjenengan? Apa kabar? lub Bagaimana kabar Anda?
Dobrze, a ty? Aku apik waé, piyé awakmu/sampèyan? Kula saé kémawòn, pripun kalian panjenengan? Saya baik-baik saja, bagaimana dengan Anda?
Jak masz na imię? Sapa jenengmu? Sinten asmanipun panjengenan? Siapa nama Anda?
Mam na imię John. Jenengku Jòhn Nami kula Jòhn Nama saya John
Dziękuję Suwun/Matur nuwun Matur sembah nuwun Terima kasih
Czego się napijesz? Kowé arep ngombé apa? Panjenengan kersa ngunjuk punapa? Anda mau minum apa?
Chcę się napić kawy. Aku arep ngombé kòpi waé, Mas/Pak! Kula badhé ngunjuk kòpi kémawòn, Pak! Saya ingin minum segelas kopi, Pak!

Odnotowano, że użycie różnych poziomów mowy osłabia się na korzyść języka nieformalnego (ngoko)[40][41]. Zasób dostępnych poziomów mowy różni się w zależności od lokalizacji (obszary miejskie lub wiejskie) i miejscowego dialektu[42][43]. W nowoczesnym społeczeństwie dobór odpowiedniego poziomu mowy bywa kłopotliwy, co często skutkuje przejściem na język indonezyjski[44].

Wśród ludności jawajskiej w Surinamie i Nowej Kaledonii znana jest jedynie odmiana ngoko[45].

Liczebniki

Odmiana 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Język starojawajski sa rwa telu pat lima enem pitu walu sanga sapuluh
Kawi eka dwi tri catur panca sad sapta asta nawa dasa
Krama setunggal kalih tiga sekawan gangsal enem pitu wolu sanga sedasa
Ngoko siji loro telu papat lima enem pitu wolu sanga sepuluh

Uwagi

  1. ↑ Nazwa historycznego regionu centralnej Jawy (Hoogervorst 2024 ↓, s. 231).

Przypisy

  1. ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Javanese, Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 (ang.).
  2. ↑ Ewing 2005 ↓, s. 5.
  3. ↑ a b Ewing 2005 ↓, s. 4.
  4. ↑ a b c Oakes 2009 ↓, s. 819.
  5. ↑ a b c Oakes i Purwo 2018 ↓, s. 838.
  6. ↑ Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, Bratislava: Lingea, 2015, s. 405–406, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
  7. ↑ Stuart O. Robson, Javanese Grammar for Students, wyd. 2, Clayton: Center of Southeast Asian Studies, Monash University, 2002, s. 7, ISBN 978-1-876924-12-6, OCLC 51302993 (ang.).
  8. ↑ Oakes 2009 ↓, s. 820.
  9. ↑ Oakes i Purwo 2018 ↓, s. 839.
  10. ↑ a b Mark Woodward, Java, Indonesia and Islam, Dordrecht: Springer Science & Business Media, 2011 (Muslims in Global Societies Series 3), s. 17–18, DOI: 10.1007/978-94-007-0056-7, ISBN 978-94-007-0056-7, OCLC 682907520 (ang.).
  11. ↑ Ogloblin 2005 ↓, s. 590.
  12. ↑ Kenneth Katzner, Kirk Miller, The Languages of the World, wyd. 3. popr., London–New York: Routledge, 2002, s. 230, DOI: 10.4324/9780203430163, ISBN 0-415-25003-X, ISBN 978-0-203-43016-3, ISBN 978-1-134-53288-9, OCLC 51322181 (ang.).
  13. ↑ Musgrave 2014 ↓, s. 101. First language speakers of languages such as Javanese are declining as a proportion of the total population, but this is a slow process and no one would consider these languages endangered by any accepted measure.
  14. ↑ Sneddon 2003 ↓, s. 210.
  15. ↑ Ridwan Maulana, Aksara-aksara di Nusantara: Seri Ensiklopedia, wyd. popr., Banguntapan, Bantul, Yogyakarta: Samudra Biru, 2021, s. 80, ISBN 978-623-261-195-5, OCLC 1257314755 (indonez.).
  16. ↑ a b Hoogervorst 2024 ↓, s. 232.
  17. ↑ a b jawajski język, Encyklopedia PWN , Wydawnictwo Naukowe PWN .
  18. ↑ Oakes 2009 ↓, s. 830–831.
  19. ↑ Oakes i Purwo 2018 ↓, s. 849.
  20. ↑ Coleman 2016 ↓, s. 62.
  21. ↑ Uri Tadmor, Prakata (Foreword), Antonia Soriente (red.), Mencalèny & Usung Bayung Marang: a collection of Kenyah stories in the Òma Lóngh and Lebu’ Kulit languages, Jakarta: Atma Jaya University Press, 2006, s. viii–ix, ISBN 978-979-8850-67-7, OCLC 68051684, Cytat: Practically all literature published in Indonesia is in the national language, Indonesian; very little is published in other languages, even languages with many millions of speakers, such as Javanese or Sundanese. All the more so in the case of smaller languages, which are rarely written down at all. (ang. • indonez.).
  22. ↑ Hoogervorst 2024 ↓, s. 231.
  23. ↑ a b Adelaar 1996 ↓, s. 703.
  24. ↑ Sneddon i in. 2010 ↓, s. 2.
  25. ↑ Lim i Poedjosoedarmo 2016 ↓, s. 182.
  26. ↑ Sneddon i in. 2010 ↓, s. 130.
  27. ↑ Poedjosoedarmo 1982 ↓, s. 141.
  28. ↑ Adelaar 2000 ↓, s. 237.
  29. ↑ Zein 2020 ↓, s. 102–103.
  30. ↑ Poedjosoedarmo 1982 ↓, s. 115.
  31. ↑ Adelaar 2009 ↓, s. 723.
  32. ↑ Oakes 2009 ↓, s. 819–820.
  33. ↑ Oakes i Purwo 2018 ↓, s. 838–839.
  34. ↑ Klok 2024 ↓, s. 472.
  35. ↑ Moro i Slomanson 2024 ↓, s. 255–256.
  36. ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Javanese, Suriname, Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 (ang.).
  37. ↑ Moro i Slomanson 2024 ↓, s. 257–259.
  38. ↑ Adelaar 2000 ↓, s. 228.
  39. ↑ Oakes 2009 ↓, s. 823.
  40. ↑ Poedjosoedarmo 1982 ↓, s. 146.
  41. ↑ Zein 2020 ↓, s. 133.
  42. ↑ Oakes 2009 ↓, s. 821.
  43. ↑ Oakes i Purwo 2018 ↓, s. 840.
  44. ↑ Sneddon 2003 ↓, s. 211.
  45. ↑ Moro i Slomanson 2024 ↓, s. 255–259.

Bibliografia

Linki zewnętrzne