Historia Grenlandii

Historia Grenlandii – dzieje wyspy i narodu grenlandzkiego.

Rozwój Grenlandii zdeterminowany jest przez surowe warunki klimatyczne – 84% wyspy pokrywa lądolód – co ogranicza aktywność człowieka do wybrzeży. Grenlandia, zamieszkiwana przez ludy arktyczne, nie była znana Europejczykom do X w., kiedy to odkryli ją norwescy wikingowie, którzy zabłądzili w drodze do Islandii. Wikingowie mieszkali na Grenlandii przez kilkaset lat, lecz opuścili swoje osiedla na przestrzeni XIV–XV w. Według najnowszych teorii końca osiedli skandynawskich upatruje się raczej w czynnikach demograficznych (brak rąk do pracy) i gospodarczych (handel afrykańską kością słoniową), niż w postulowanych wcześniej czynnikach klimatycznych (mała epoka lodowa). W XVIII w. wyspa stała się kolonią duńską, która w 1953 roku została zintegrowana z Danią. Od czasów II wojny światowej na Grenlandii znajdują się amerykańskie bazy wojskowe. W 1973 roku Grenlandia wraz z Danią wstąpiła do struktur Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (późniejszej Unii Europejskiej), które opuściła w 1985 roku, uzyskując status zamorskiego terytorium stowarzyszonego. Od 1979 roku wyspa posiada autonomię, która została poszerzona w 2009 roku.

Prehistoria Grenlandii to historia licznych paleoinuickich (paleoeskimoskich) migracji z Ameryki Północnej na tę wyspę przynajmniej od 2500 p.n.e.^[1] [a] Każda fala migracji związana była z inną kulturą^[1] [b]:

• Kultura Independence I: 2500–1800 p.n.e. (północna Grenlandia^[2][3])^[c]
• Kultura Saqqaq: 2300–900 p.n.e. (zachodnia i południowo-wschodnia Grenlandia^[4])^[d]
• Kultura Independence II: 1200–700 p.n.e. (daleka północ Grenlandii^[6])^[e]
• Kultura Dorset I: 600 p.n.e. – 100 n.e. (zachodnia i wschodnia Grenlandia^[7])^[f]
• Kultura Dorset II: 700–1200 n.e.(daleka północ Grenlandii^[8])^[g]
• Kultura Thule: 1100 n.e. (zachodnie i wschodnie wybrzeża Grenlandii^[9]) – z której w XII–XIII w. wykształciła się kultura Inugsuk^[1] 

Od końca IX w. n.e. do Grenlandii docierały sporadyczne wyprawy wikingów^[10] . Pierwsza wzmianka nawiązująca do Grenlandii pojawiła się w islandzkim dziele Landnámabók^[11]. Według tradycji islandzkiej norweski żeglarz Gunnbjörn Ulfsson (ok. X w.) podczas rejsu na Islandię został zepchnięty z kursu wskutek złej pogody i dotarł do grupy wysepek, nazwanej od jego imienia Gunnbjarnarsker^[h], skąd zauważył majaczący na zachodzie ląd^[11]. Ulfsson uznawany jest za pierwszego Islandczyka, który ujrzał wybrzeża Grenlandii^[11]. Według tradycji kolejnym Islandczykiem, który dotarł do Gunnbjarnarsker ok. 978 roku był Snæbjörn Galti^[12].

W latach 80. X wieku Eryk Rudy (ok. 950–1003), skazany na trzyletnią banicję za zabójstwa, udał się na poszukiwanie lądu z raportu Ulfssona^[13][12]. Dotarł na wschodnie wybrzeże Grenlandii, lądując w miejscu, które nazwał Midjökull (dosł. „środkowy lodowiec”)^[14]. Według Sagi o Grenlandczykach (isl. Grænlendinga saga) i Sagi o Eryku Rudym (isl. Eiríks saga rauða) Eryk nazwał nowy ląd Grønland czyli zieloną ziemią, aby atrakcyjna nazwa przyciągnęła osadników^[15][16]. Wybrzeża południowej i zachodniej Grenlandii, podobnie jak dziś, rzeczywiście były zielone i nadawały się do uprawy roli i hodowli zwierząt^[17]. Po spędzeniu trzech lat na banicji w Grenlandii Eryk powrócił na Islandię, skąd po przezimowaniu poprowadził wyprawę osadników złożoną z 25 statków, z których do celu dotarło 14^[15][i]. Wyprawa Eryka, datowana na 985 lub 986 rok^[j], zapoczątkowała osadnictwo skandynawskie – powstało Osiedle Wschodnie (Eystribyggð) w rejonie współczesnych Nanortalik, Qaqortoq i Narsaq^[18] oraz Osiedle Zachodnie (Vestribyggð) na wschodnim obszarze współczesnego Nuuk^{[18][10] [1]} . Osady te mogły liczyć ok. 280 gospodarstw i od 3 do 6 tys. mieszkańców^[1] [k]. Osiedle Wschodnie liczyło ok. 190 gospodarstw, zachodnie – 90, a kolejnych 20 gospodarstw znajdowało się pomiędzy nimi w rejonie współczesnego Ivittuut, tworząc tzw. Osiedle Środkowe^[19].

Eryk osiadł na farmie Brattahlíð (współczesne Qassiarsuk) na brzegu Eriksfjord w Osiedlu Wschodnim^[20]. W Brattahlíð zbierało się zgromadzenie lokalne i stanął jeden z pierwszych kościołów, po tym jak żona Eryka – Þjóðhild przeszła na chrześcijaństwo^[20]. Islandia przyjęła chrześcijaństwo ok. 999–1000 roku^[21], które dotarło na Grenlandię wraz z synem Eryka Rudego – Leifem Erikssonem (975–1020), który spędził zimę 999 roku na dworze nowonawróconego króla Norwegii Olafa I Tryggvasona, gdzie przyjął chrzest^[22] .

Według Sagi o Grenlandczykach (isl. Grænlendinga saga) Wikingowie odkryli Vinland w Ameryce Północnej – jako pierwszy ląd amerykański ujrzał Bjarni Herjólfsson (X w.), który został zepchnięty z kursu podczas podróży z Islandii na Grenlandię^[23]. Jego śladami podążył Leif Eriksson (975–1020), który jako pierwszy Europejczyk miał stanąć na kontynencie amerykańskim^[24]. Nowe terytoria Leif Eriksson nazwał: Helluland (prawdopodobnie była to Ziemia Baffina^[25]), Markland (prawdopodobnie Labrador^[25]) i Vinland (prawdopodobnie obszar w regionie Zatoki Świętego Wawrzyńca^[25])^[26]. Odkrycie w latach 60. XX w. pozostałości domostw wikingów i kuźni w L’Anse aux Meadows w Nowej Fundlandii dostarczyło dowodów na obecność wikingów w Ameryce Północnej^[26].

Skandynawscy osadnicy na Grenlandii zajmowali się hodowlą bydła (krów, owiec i kóz) oraz myślistwem (polowano przede wszystkim na foki)^[18]. Według XIII-wiecznej księgi Konungs skuggsjá (łac. Speculum regale), sprowadzali żelazo i drewno budowlane, a eksportowali skóry, liny okrętowe oraz kły morsów^[18]. Artefakty odkryte podczas badań archeologicznych świadczą o istnieniu kontaktów między społecznością skandynawską a kulturami Dorset i Thule, przy czym natura tych kontaktów nie została jednoznacznie określona^[18].

W 1126 roku założono biskupstwo w Garðar (współczesne Igaliku), które objął biskup Arnold^[22] . W Osiedlu Wschodnim założono klasztory Augustianów i Benedyktynów^[19]. W Osiedlu Wschodnim istniało 12 kościołów a w Osiedlu Zachodnim – cztery^[22] . W 1261 roku osady wikingów na Islandii i na Grenlandii przyjęły zwierzchnictwo królestwa Norwegii^[27]. Wprowadzono królewski monopol na handel^[18].

Osiedla zostały opuszczone na przestrzeni XIV–XV w.^[19] – Osiedle Zachodnie ok. 1350 roku a Wschodnie przed rokiem 1500^[10] . Nie wiadomo czy był to proces stopniowego wymierania, czy emigracji^[28]. Powstało wiele teorii na ten temat, często sprzecznych ze sobą^[29]. Przyczyn upatrywano przede wszystkim w zmianach klimatycznych po nastaniu małej epoki lodowej^[19][1] . Wśród innych czynników wymieniano: niewielką liczebność populacji, epidemie, konflikty z ludnością tubylczą i marginalizację gospodarczą^[30]. Osadnikom zarzucano brak dostatecznych umiejętności dostosowania się do zmieniających się warunków klimatycznych i złą gospodarkę ziemią i zasobami^[31]. Nowsze badania podważają te teorie, ponieważ zgromadzono dowody na to, że osadnicy dostosowali się do zmian dobrze, m.in. przestawili swoją dietę na produkty pochodzenia morskiego^[31] i skupili na handlu, przede wszystkim kłami morsów^[32]. Handel kłami był niezwykle lukratywny – w 1327 roku 802 kg kłów grenlandzkich miało wartość 780 krów lub 60 ton suszonej ryby^[32]. Zmiany klimatyczne miały z pewnością negatywny wpływ, a nowe teorie upatrują problemów raczej w braku rąk do pracy w społeczności myśliwych oraz podatności na niepokoje społeczne i wypadki na coraz bardziej burzliwym morzu niż na problemy społeczności rolniczej wskutek braku żywności^[32]. Końca osiedli skandynawskich upatruje się raczej w czynnikach demograficznych, na które relatywnie niewielka populacja była szczególnie wrażliwa^[31]. Lukratywny eksport kłów morsów ucierpiał przez handel afrykańską kością słoniową^[31]. Kontakty między Grenlandią a Skandynawią ustały przed początkiem XV w.^[19]

W XVI w. do zachodnich wybrzeży Grenlandii dotarli angielscy żeglarze Martin Frobisher (1535–1594) i John Davis (1550–1605), którzy napotkali Inuitów^[29]. Następnie wody Grenlandii penetrowali europejscy wielorybnicy i angielskie, holenderskie i niemieckie statki zaczęły regularnie przybywać na wyspę^[29]. Wielorybnicy przywlekli wirusy grypy i odry, na które Inuici nie byli odporni^[29].

Wskutek najpierw unii kalmarskiej (1397), a potem unii realnej między Danią a Norwegią (1534–1814), ziemie Grenlandii stały się częścią Królestwa Danii i Norwegii^[33]. Królestwo rościło sobie prawa do wszystkich norweskich terytoriów zależnych na Islandii, Grenlandii, do Wysp Owczych, Szetlandów i Orkadów^[33].

W 1721 roku norweski pastor luterański Hans Egede (1686–1758) poprowadził duńsko-norweską misję na Grenlandię, by odnaleźć potomków dawnych osadników i przeprowadzić chrystianizację^[33]. Nie odnaleziono żadnych europejskich osadników, lecz nawiązano kontakty z Inuitami, z którymi podjęto wymianę handlową^[33] i założono faktorię handlową w Godthåb^[34]. Przychody z handlu miały finansować misję^[27]. Poszukiwaniem osadników, administracją kolonii i handlem z tubylcami zajmowała się prywatna korporacja Bergenkompagniet (duń. Det Bergen Grønlandske Compagnie), której statut ustanowił król Danii i Norwegii i która miała monopol na handel w regionie^[33]. Kompania zbankrutowała w 1727 roku, lecz jej działalność uznawana była za podstawę późniejszych roszczeń duńskich^[33]. W XVIII wieku, wobec działalności handlowej Wielkiej Brytanii i Niderlandów na Grenlandii, naruszającej duńskie interesy, królestwo Danii i Norwegii ufortyfikowało faktorię w Godthåb^[35]. W 1776 roku królestwo wprowadziło monopol państwowy na handel na Grenlandii, odmawiając dostępu zagranicznym rybakom i kupcom aż do 1950 roku^[36][35].

W 1814 roku, po przegranej wojnie (Dania wspierała Francję w wojnach napoleońskich^[35]), na mocy traktatu kilońskiego królestwo Danii i Norwegii musiało oddać Szwecji Norwegię z wyjątkiem Grenlandii, Islandii i Wysp Owczych^[37]. Dania utrzymała monopol handlowy, a profity przeznaczono na rozwój Grenlandii^[37]. W praktyce działalność duńska ograniczała się do południowego i zachodniego wybrzeża Grenlandii, lecz w Norwegii obawiano się, że w przypadku braku oporu wobec dominacji duńskiej na Grenlandii, duński monopol handlowy zostanie wprowadzony na wschodnim wybrzeżu z negatywnymi konsekwencjami dla operacji norweskich na tym obszarze^[38] .

W ciągu XIX w. regionem zaczęli interesować się badacze – w pierwszej połowie XIX w. brytyjski podróżnik William Scoresby (1789–1857) przeprowadził badania meteorologiczne i oceanograficzne^[39] , a w połowie wieku duński geolog Hinrich Johannes Rink (1819–1893) jako pierwszy przedstawił dokładny opis lądolodu grenlandzkiego^[40]. W 1861 roku Rink założył również pierwszą gazetę w języku grenlandzkim – Atuagagdliutit^[41]. Pod koniec XIX w. zaczęto organizować wyprawy naukowo-badawcze i przeprowadzono kilka prób przejścia przez lądolód grenlandzki. Po nieudanych wyprawach szwedzkiego geologa Adolfa Erika Nordenskiölda (1832–1901) z 1883 roku i amerykańskiego podróżnika Roberta Peary'ego (1856–1920) z 1886 roku, przejścia z zachodu na wschód dokonał norweski odkrywca Fridtjof Nansen (1861–1930) w 1888 roku^[42]. Dwa lata później Peary przeszedł od MacCormick Bay na zachodzie do Independence Bay na północnym wschodzie^[43].

W 1867 roku w uznaniu zasobności wód arktycznych, bogactw mineralnych i strategicznego położenia wyspy, ofertę odkupienia od Danii całej Grenlandii złożyły Stany Zjednoczone, ale oferta nie została przyjęta^[44].

Na przełomie XIX i XX w. nacjonalizm norweski i dążenie Danii do wzmocnienia duńskiego statusu Grenlandii doprowadziły do napięć między nimi^[45]. W 1894 roku Dania założyła na wschodnim wybrzeżu osadę handlową Ammassalik i rozszerzyła swój monopol handlowy na wschodnie wybrzeże^[45]. Norwescy myśliwi i traperzy zintensyfikowali swoją działalność na północy^[45]. Po I wojnie światowej Dania dążyła do ustanowienia pełnej kontroli nad Grenlandią pod pretekstem ochrony Inuitów^[45].

 Osobny artykuł: Ziemia Eryka Rudego.

Po uzyskaniu niepodległości w 1905 roku Norwegia uważała Grenlandię za posiadłość norweską (od czasów kolonizacji przez Eryka Rudego) i nie uznała roszczenia duńskiego w stosunku do niezamieszkanej ziemi wyspy^[46].

W 1919 roku norweski minister spraw zagranicznych Nils Claus Ihlen (1855–1925) oświadczył, że Norwegia nie sprzeciwia się rozszerzeniu duńskich interesów na całą Grenlandię^[47] . W 1921 roku Dania wydała oświadczenie, w którym rozszerzyła swój monopol handlowy na całą wyspę^[47] . Decyzję tę rząd norweski uznał za naruszającą prawa Norwegii oraz norweskich wielorybników żyjących we wschodniej Grenlandii. W lipcu 1924 roku oba kraje podpisały traktat o Grenlandii Wschodniej stanowiący, że obydwa kraje mają równe prawa do polowania, rybołówstwa, działalności naukowej i tworzenia stacji meteorologicznych w niezamieszkanych częściach Grenlandii Wschodniej^[48].

Zarówno Norwegia jak i Dania podjęły działania na rzecz nabycia praw do wschodniego wybrzeża Grenlandii poprzez organizowanie wypraw badawczych oraz zakładanie stacji meteorologicznych^[38] .

Norwegia uważała Grenlandię za zamorskie terytorium norweskie i nie uznawała zwierzchnictwa Danii nad niezamieszkanym lądem wyspy. 27 czerwca 1931 roku Hallvard Devold (1898–1957), norweski traper, szef jednej z wypraw do Myggbukty, podjął się prywatnej okupacji dużej części niezamieszkanej wschodniej Grenlandii^[49][50]. Rząd norweski zdecydował się na aneksję tego obszaru 10 lipca 1931 roku^[38] . Dania wniosła sprawę do Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze, który wydał wyrok na rzecz Danii w 1933 roku. Norwegia przyjęła werdykt sądu i zakończyła okupację 5 kwietnia 1933 roku^[47] .

Zgodnie z doktryną Monroe Stany Zjednoczone nie mogły pozwolić żadnemu innemu państwu na obecność militarną w regionie arktycznym^[51]. Okupacja Danii przez hitlerowskie Niemcy niosła ze sobą zagrożenie okupacji Grenlandii^[52]. Niemcy podjęły kilka prób założenia stacji meteorologicznych na południu wyspy, czemu zapobiegły interwencje United States Coast Guard^[52].

6 kwietnia 1941 roku podpisały porozumienie z duńskim ambasadorem w Waszyngtonie Henrikiem Kauffmannem (1888–1963)^[53], na mocy którego zobowiązały się do zagwarantowania bezpieczeństwa wyspy w zamian za prawo do budowy, utrzymania i używania niezbędnych obiektów^[51].

Strategiczna lokalizacja wyspy umożliwiała lądowanie samolotów wyprodukowanych w Ameryce w drodze do baz w Wielkiej Brytanii^[51]. Grenlandia była jedynym wówczas znanym miejscem komercyjnego wydobycia kriolitu ułatwiającym produkcję aluminium^[51]. Z uwagi na położenie geograficzne, Grenlandia jest strategicznym miejscem dla pomiarów meteorologicznych i prognozy pogody dla marynarki i lotnictwa^[51].

W październiku 1941 roku powstała pierwsza amerykańska stacja „Blue West-8” w Søndre Strømfjord, którą dowodził pionier lotnictwa arktycznego Bernt Balchen (1899–1973)^[54]. Jego zadaniem było zbudowanie najbardziej wysuniętej na północ bazy lotniczej na świecie^[55] . Baza „Blue West-8” została ukończona w 1943 roku^[56] .

Po zakończeniu wojny, Dania liczyła na to, że Stany Zjednoczone wycofają się z wyspy^[57]. Natomiast rząd USA ponownie zaproponował Danii jej kupno^[58], oferując sto milionów dolarów (3,1 miliarda USD w 2015 roku), ale tak jak w 1867 roku i tym razem oferty nie przyjęto^[59].

Rozmowy bilateralne między Danią i Stanami Zjednoczonymi nie przynosiły żadnych rozwiązań – Dania nalegała na wycofanie się Amerykanów z wyspy, a Stany Zjednoczone na utrzymanie baz lotniczych z uwagi na ich strategiczne znaczenie dla bezpieczeństwa Ameryki Północnej^[60]. Wraz z utworzeniem NATO w 1949 roku, w którym członkostwo miało strategiczne znaczenie dla Danii, kwestia Grenlandii została rozwiązana i w 1951 roku strony podpisały porozumienie o bazach amerykańskich na wyspie^[61].

Znaczenie Grenlandii wzrosło – wyspa stała się ważnym elementem z perspektywy NATO w strategii nuklearnej^[61].

 Osobny artykuł: Pituffik Space Base.

W latach 1951–1952 Stany Zjednoczone wybudowały stałą bazę lotniczą w Thule (obecnie Qaanaaq)^[61]. Jest to najdalej wysunięta na północ amerykańska instalacja armii USA^[62].

Początkowo baza miała obsługiwać samoloty bombowe dalekiego zasięgu – B-36, a z czasem zaczęła również obsługiwać samoloty rozpoznawcze, powietrzne tankowce oraz broń jądrową^[63].

W 1953 roku baza została rozbudowana, a mieszkające tam rodziny inuickie (116 osób^[64]) zmuszone do przesiedlenia się 150 km dalej na północ^[65]. Przesiedlenie zostało przedstawione jako dobrowolne, w celu znalezienia lepszych terenów do połowu fok^[66]. Ani Stanom Zjednoczonym, ani Danii nie zależało na bliskich kontaktach Amerykanów z Inuitami – Amerykanie chcieli zachować swoją działalność w sekrecie, a Duńczycy chcieli przede wszystkim powstrzymać amerykańskie wpływy na wyspie i obawiali się o skutki zderzenia tradycyjnej kultury inuickiej z kulturą amerykańską^[67].

Baza została wyposażona w system obrony przeciwrakietowej (ang. Ballistic Missile Early Warning System, BMEWS)^[63]. Pod koniec lat 50. nad Grenlandią odbywały się również regularne loty Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych, a następnie od roku 1960 do 1968 w ramach operacji Chrome Dome^[68].

21 stycznia 1968 roku w pobliżu bazy doszło do katastrofy lotniczej^[69] – latająca forteca B-52 z ładunkiem bomb wodorowych rozbiła się, a radioaktywne substancje zawierające pluton, ameryk i tryt wydostały się na pokrywę lodową i do morza^[70].

W 1951 roku zniesiono monopol państwowy na handel na Grenlandii, a w 1953 roku wyspa stała się integralną częścią Danii^[1]  z reprezentacją w duńskim parlamencie – Folketingu. Przeprowadzono również szereg reform dla usprawnienia lokalnej gospodarki, sieci transportowej i systemu edukacji^[1] . Populacja wyspy została skupiona w miastach – doszło do przymusowej urbanizacji, po tym jak Dania wycofała wsparcie dla terenów wiejskich^[71].

Wielu mieszkańców wyspy zaczęło identyfikować się jako Kalaallit – Grenlandczycy, a nie jako Duńczycy – i zaczęło działać na rzecz uzyskania autonomii, a nawet niepodległości^[71]. W 1973 roku Grenlandia wraz z Danią weszła do struktur Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (późniejszej Unii Europejskiej), choć w referendum w 1972 roku ok. 70% mieszkańców wyspy było temu przeciwnym^[72] .

W 1975 roku ustanowiono komisję ds. przyznania Grenlandii prawa do samorządności (ang. Home Rule)^[71]. Ustawa o zarządzie (samorządzie) krajowym^[l] (ang. Home Rule Act) weszła w życie 1 maja 1979 roku^[1] , po tym jak w referendum w styczniu 1979 roku za prawem do samorządności opowiedziało się 63% Grenlandczyków^[73]. Grenlandia zaczęła prowadzić własną politykę edukacji, ochrony zdrowia, pracy i przemysłu^[71]. Kwestie polityki zagranicznej i obronnej pozostały w gestii Danii^[71]. Nowe prawo przewidywało także możliwość wyjścia z EWG^[72] .

W referendum przeprowadzonym w 1982 roku 53% Grenlandczyków opowiedziało się za opuszczeniem wspólnoty, a decydujące były przede wszystkim kwestie rybołówstwa^[72]  i zakaz importu skór foczych^[71]. Dania zwróciła się do Komisji Europejskiej o zmiany w Traktacie, by umożliwić Grenlandii wyjście z EWG i przyznanie specjalnego statusu w ramach krajów i terytoriów zamorskich państw członkowskich Unii Europejskiej (ang. Oversees Countries and Territories, OCTs)^[72] . 1 lutego 1985 roku podpisano porozumienie (tzw. „Traktat Grenlandzki”) – Grenlandia opuściła EWG i uzyskała status zamorskiego terytorium stowarzyszonego^[10] , zachowując preferencyjny dostęp do rynku EWG^[72] . Wyjście z EWG wiązało się z utratą pomocy unijnej, co zostało zrekompensowane poprzez wpływy z tytułu umowy z EWG przyznającymi jej członkom prawa do połowu w wodach wyspy (ang. Fisheries Partnership Agreement)^[72] . W 2000 roku Grenlandia przystąpiła do Stowarzyszenia Krajów i Terytoriów Zamorskich Krajów Unii Europejskiej (ang. Association of the Overseas Countries and Territories of the European Union, OCTA)^[74].

Na przestrzeni lat ruch zmierzający do całkowitego usamodzielnienia się wyspy stawał się coraz silniejszy^[75]. Ważnym czynnikiem był brak własnej polityki zagranicznej, w szczególności w kwestii baz wojskowych na wyspie oraz nieuznanie prawa ludności tubylczej do ziemi^[75]. Na początku XXI w. partie Siumut i Wspólnota Ludzka obrały wspólny cel uzyskania kontroli nad zasobami wyspy, nowelizację umowy ze Stanami Zjednoczonymi z 1951 roku i uznanie prawa ludności tubylczej do ziemi^[75].

Nowelizacja umowy ze Stanami Zjednoczonymi z 1951 roku miała miejsce w 2004 roku i wprowadziła m.in. zapisy o potrzebie odpowiedniej ochrony środowiska naturalnego i terenów łowieckich oraz konsultacji z samorządem Grenlandii wszelkich znaczących zmian w prowadzonych amerykańskich operacjach wojskowych czy w działalności baz^[76] . Nowelizacja dawała również możliwość samorządowi Grenlandii nominacji swojego przedstawiciela, z którym dowódca bazy w Thule miał konsultować wszelkie kwestie lokalne, które dotyczą spraw samorządu Grenlandii^[76] .

W 2006 roku Grenlandia, Dania i Unia Europejska podpisały umowę partnerską (ang. Partnership Agreement), na podstawie której Grenlandia może otrzymywać wsparcie z Unii, w zamian za uczestnictwo we wspólnych politykach badań naukowych i klimatycznych^[72] . Relacje gospodarcze między Grenlandią a Unią Europejską są bardzo bliskie – w 2010 roku 93% całego eksportu wyspy szło do krajów UE, a 70% importu Grenlandii stanowiły dobra i usługi z UE^[72] . Wszyscy mieszkańcy Grenlandii mają status obywateli Unii Europejskiej^[72] . Pojawiały się też głosy o wstąpieniu do UE^[72] .

Po ewaluacji porozumienia ustanawiającego prawo do samorządności, w maju 2008 roku powstała Ustawa o samorządzie Grenlandii^[m] (ang. Self-Government Act), która weszła w życie 21 czerwca 2009 roku, po tym jak w referendum poparło ją 75% Grenlandczyków^[73]. Ustawa ta uchyliła obowiązującą wcześniej Ustawę o samorządzie krajowym z wyjątkiem przepisów dotyczących ustroju wyspy, dotacji duńskich oraz gospodarowania zasobami mineralnymi^[77]. Według Sagana (2014) prawo to należy traktować jako prowizorium ustrojowe w okresie dążenia Grenlandii do uzyskania pełnej niepodległości^[77]. W ustawie uznano równość parlamentów Danii i Grenlandii, a także odrębność języka grenlandzkiego i władz grenlandzkich (parlamentu i rządu)^[78]. Ustawa reguluje również tryb uzyskania pełnej suwerenności^[78].

W sierpniu roku 2019 nagłośnione zostały zabiegi prezydenta USA, Donalda Trumpa, w kierunku „odkupienia” Grenlandii od Danii^[79]. Trump oświadczył, że byłby to biznes w dobrze mu znanej branży nieruchomości i nawet zamieścił na jednym z portali społecznościowych fotomontaż jednej ze swoich Trump Towers umieszczonej na zabudowanym parterowymi grenlandzkimi domkami wybrzeżu, żartobliwie zapewniając, że nic podobnego nie zamierza tam stawiać^[79]. Po zdecydowanej reakcji premier duńskiego rządu, Mette Frederiksen, że Grenlandia nie jest na sprzedaż, i że Grenlandia nie jest duńska, lecz należy do Grenlandii^[79], Trump przełożył zaplanowaną na 2 września wizytę w Danii^[80][79]. Odwołanie oficjalnej wizyty państwowej mniej niż dwa tygodnie przed jej terminem łączyło się z poważnym kryzysem dyplomatycznym, zwłaszcza że zapraszającym nie był duński rząd, ale królowa Danii, Małgorzata II^[81].

W kwietniu 2020 roku Departament Stanu Stanów Zjednoczonych zapowiedział wsparcie dla Grenlandii w wysokości 12 milionów USD dla rozwoju sektora energetycznego, edukacji i turystyki^[82]. W celu zacieśnienia współpracy gospodarczej 10 czerwca 2020 roku, Stany Zjednoczone ponownie otworzyły konsulat w Nuuk^[83][79].

• Działania wojenne w Arktyce w czasie II wojny światowej

• Erik Beukel, Frede P. Jensen, Jens Elo Rytter: Phasing Out the Colonial Status of Greenland, 1945-54: A Historical Study. Museum Tusculanum Press, 2009. ISBN 978-87-635-2587-9. . (ang.).
• Denmark-Norway:Eastern Greenland. W: Emmanuel Brunet-Jailly: Border Disputes: A Global Encyclopedia. ABC-CLIO, 2015, s. 143–153. ISBN 978-1-61069-024-9. (ang.).
• Canada's Aviation Hall of Fame: Bernt Balchen. www.cahf.ca . . . (ang.).
• Eric A. Croddy, James J. Wirtz (red.): Weapons of Mass Destruction: Nuclear weapons. ABC-CLIO, 2005. ISBN 978-1-85109-490-5. . (ang.).
• Ronald E. Doel, Kristine C. Harper, Matthias Heymann: Exploring Greenland: Cold War Science and Technology on Ice. Springer, 2016. ISBN 978-1-137-59688-8. . (ang.).
• Simon Duke: United States Military Forces and Installations in Europe. Oxford University Press, 1989. ISBN 978-0-19-829132-9. . (ang.).
• William Scoresby, Encyclopædia Britannica   (ang.).
• Greenland - History, Encyclopædia Britannica   (ang.).
• Grenlandia. Historia, Encyklopedia PWN , Wydawnictwo Naukowe PWN  .
• T. Max Friesen, Owen K. Mason: The Oxford Handbook of the Prehistoric Arctic. Oxford University Press, 2016, s. 737. ISBN 978-0-19-976695-6. . (ang.).
• Toni Haastrup, Lee McGowan, David Phinnemore: A Dictionary of the European Union. Routledge, 2019. ISBN 9781000048131. . (ang.).
• Vera Henriksen: Bernt Balchen. W: I Norsk biografisk leksikon. 2009-02-13. (norw.).
• Julia Herzberg, Christian Kehrt, Franziska Torma: Ice and Snow in the Cold War: Histories of Extreme Climatic Environments. Berghahn Books, 2018. ISBN 978-1-78533-987-5. . (ang.).
• Katherine Holman: The A to Z of the Vikings. Scarecrow Press, 2009. ISBN 978-0-8108-6813-7. . (ang.).
• Judith Jesch: The Viking Diaspora. Routledge, 2015. ISBN 978-1-317-48254-3. . (ang.).
• Knud Juel. The Thule Episode Epidemiological Followup After the Crash of a B-52 Bomber in Greenland: Registry Linkage, Mortality, Hospital Admissions. „Journal of Epidemiological and Community Health”. 46 (4), s. 336–9, 1992. Danish Institute for Clinical Epidemiology. DOI: 10.1136/jech.46.4.336. (ang.). 
• Geoffrey Jules Marcus: The Conquest of the North Atlantic. Boydell & Brewer Ltd, 2007. ISBN 978-1-84383-316-1. . (ang.).
• Richard Henry Major: The Voyages of the Venetian Brothers, Nicolò and Antonio Zeno, to the Northern Seas in the XIVth Century: Comprising the latest known Accounts of the Lost Colony of Greenland; and of the Northmen in America before Columbus. Taylor & Francis, 2017. ISBN 978-1-317-01185-9. . (ang.).
• Arnved Nedkvitne: Norse Greenland: Viking Peasants in the Arctic. Routledge, 2018. ISBN 978-1-351-25958-3. . (ang.).
• Mark Nuttall: Encyclopedia of the Arctic. Routledge, 2005. ISBN 978-1-136-78680-8. . (ang.).
• Peter N. Peregrine, Melvin Ember: Encyclopedia of Prehistory: Volume 2: Arctic and Subarctic. Springer Science & Business Media, 2012. ISBN 978-1-4615-1191-5. . (ang.).
• LawrenceL. Preuss LawrenceL., The Dispute between Denmark and Norway over the Sovereignty of East Greenland, „The American Journal of International Law”, 26 (3), 1932, s. 469–487, DOI: 10.2307/2190199, ISSN 0002-9300, JSTOR: 2190199   (ang.).
• Stanisław Sagan, Viktoriya Serzhanova, Dominika Wapińska. Charakterystyka aktów ustrojowych autonomii nordyckich. „Studia Iuridica Lublinensia”. 22, s. 121–133, 2014. (pol.). 
• Kirsten A. Seaver: The Frozen Echo: Greenland and the Exploration of North America, Ca. A.D. 1000-1500. Stanford University Press, 1996. ISBN 978-0-8047-3161-4. . (ang.).
• Akiho Shibata, Leilei Zou, Nikolas Sellheim, Marzia Scopelliti: Emerging Legal Orders in the Arctic: The Role of Non-Arctic Actors. Routledge, 2019. ISBN 978-0-429-86591-6. . (ang.).
• Frode Skarstein. Erik the Red's Land: The land that never was. „Polar Research”. 25 (2), s. 173–179, 2006. DOI: 10.1111/j.1751-8369.2006.tb00032.x. . (ang.). 
• Angus A. Somerville, R. Andrew McDonald: The Vikings and Their Age. University of Toronto Press, 2013. ISBN 978-1-4426-0524-4. . (ang.).
• Axel Kjær Sørensen: Denmark-Greenland in the Twentieth Century. Museum Tusculanum Press, 2009. ISBN 978-87-635-1276-3. . (ang.).
• Pamela R. Stern: Historical Dictionary of the Inuit. Scarecrow Press, 2004. ISBN 978-0-8108-6556-3. . (ang.).
• Pamela R. Stern: Daily Life of the Inuit. ABC-CLIO, 2010. ISBN 978-0-313-36311-5. . (ang.).
• Minori Takahashi (red.): The Influence of Sub-state Actors on National Security: Using Military Bases to Forge Autonomy. Springer, 2019. ISBN 978-3-030-01677-7. . (ang.).
• Knut AreK.A. Tvedt Knut AreK.A., KnutK. Dørum KnutK., Grønlandssaken , I Store norske leksikon, 4 stycznia 2019   (norw.).
• Charles M. Wiltse: The Medical Department: Medcial Service in the Mediterranean and Minor Theatres. Washington D.C.: Department of the Army, 1965, seria: United States Army in World War II.. . (ang.).

Zobacz multimedia związane z tematem: Historia Grenlandii

• Tim Folger: Why Did Greenland’s Vikings Vanish?. Smithsonian Magazine . March 2017. . (ang.).
• TomaszT. Merwiński TomaszT., Znaczenie geopolityczne Grenlandii , merwinski.pl   (pol.).
• „Traktat Grenlandzki”. Official Journal of the European Communities . 1985-02-01. . (ang.).
• Act on Greenland Self-Government (Act no. 473 of 12 June 2009). naalakkersuisut.gl . . (ang.).