Gwiezdne wojny

Ten artykuł dotyczy serii filmów. Zobacz też: nazwa systemu obronnego USA: Wojny Gwiezdne.

Gwiezdne wojny (ang. Star Wars) – amerykańska franczyza filmowa z gatunku space opera oparta na trylogii filmów stworzonej przez George’a Lucasa.

Franczyza została zapoczątkowana w 1977 roku premierą filmu Star Wars (któremu później dodano podtytuł: Część IV – Nowa nadzieja^[1][2]). Stał się on światowym popkulturowym fenomenem. W kolejnych latach Lucasfilm wyprodukował dwa sequele – Imperium kontratakuje (1980) oraz Powrót Jedi (1983). Wszystkie trzy filmy stanowią oryginalną trylogię Gwiezdnych wojen. W latach 1999–2005 powstała trylogia prequeli – Mroczne widmo (1999), Atak klonów (2002) i Zemsta Sithów (2005).

W 2012 roku firma Walt Disney Company przejęła Lucasfilm za 4,06 mld USD i uzyskała prawa do dystrybucji kolejnych filmów serii^[3]. Były dystrybutor 20th Century Fox zachował prawa do fizycznej dystrybucji dwóch pierwszych trylogii, był właścicielem praw do filmu z 1977 roku, a także posiadał prawa do części I, II, III, V i VI do maja 2020 roku^[4][5]. Walt Disney Studios jest właścicielem praw do cyfrowej dystrybucji filmów, z wyjątkiem Nowej nadziei^[5][6].

W 2015 roku odbyła się premiera filmu Gwiezdne wojny: Przebudzenie Mocy, który zapoczątkował nową trylogię sequeli. W kolejnych latach ukazały się następne części: Ostatni Jedi (2017) oraz Skywalker. Odrodzenie (2019). W tym okresie powstały też dwa spin-offy – Łotr 1 (2016) oraz Han Solo (2018).

Gwiezdne wojny osiągnęły komercyjny sukces, zarabiając do końca 2019 roku prawie 10 mld USD^[7]. Aktualnie Gwiezdne wojny zajmują 2. miejsce w rankingu najbardziej dochodowych serii filmowych^[8].

Seria stworzyła rozległą franczyzę – Star Wars Expanded Universe – rozszerzoną o powieści, komiksy^[9], seriale telewizyjne oraz gry komputerowe. W 2015 roku całkowita wartość franczyzy wyniosła 42 mld USD^[10][11], co pozwoliło zająć jej 2. miejsce wśród najbardziej dochodowych franczyz.

 Osobny artykuł: Lista ciał niebieskich z uniwersum Gwiezdnych wojen.

 Osobny artykuł: Lista ras z serii Gwiezdne wojny.

Zdanie Dawno, dawno temu w odległej galaktyce... rozpoczynające każdy z filmów jest jedyną wskazówką co do miejsca i czasu akcji. Wydarzenia pokazane w filmach są opowieściami z przeszłości, na wzór fabuły baśni oraz starożytnych eposów o herosach.

Akcja filmów i innych kanonicznych elementów franczyzy opisuje ponad 60 lat historii. Akcja utworów należących do Legend sięga nawet ponad 25 000 lat wstecz, oraz wiek naprzód, opisując niekanoniczną przyszłość w której obca rasa zwana Yuuzhan Vong przybywa z innej galaktyki.

Galaktykę zamieszkują ludzie i wiele innych inteligentnych gatunków, często humanoidalnych. Powszechny jest hipernapęd umożliwiający szybkie podróże międzygwiezdne. Broń palna jest rzadka, zamiast niej używane są blastery oraz charakterystyczne miecze świetlne, z których korzystają dysponujący Mocą Jedi i wrodzy im Sithowie.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Postacie z cyklu Gwiezdne wojny.

Główne

Darth Vader • Luke Skywalker • Obi-Wan Kenobi • Palpatine • Han Solo • Leia Organa • Chewbacca • Padmé Amidala • C-3PO • R2-D2 • Yoda • Rey • Finn • Kylo Ren • BB-8 • Poe Dameron

Drugoplanowe

Aayla Secura • Admirał Ackbar • Bail Organa • Beru Lars • Bib Fortuna • Boba Fett • Darth Maul • Hrabia Dooku • Finis Valorum • Grievous • Admirał Holdo • Generał Hux • Jabba • Jango Fett • Jar Jar Binks • Kapitan Phasma • Ki-Adi Mundi • Kit Fisto • Lando Calrissian • Lobot • Mace Windu • Maz Kanata • Mon Mothma • Nute Gunray • Owen Lars • Plo Koon • Kapitan Panaka • Rose Tico • Qui-Gon Jinn • Shmi Skywalker • Snoke • Watto • Wilhuff Tarkin • Wicket • Wedge Antilles

Jyn Erso • Cassian Andor • K-2SO • Saw Gerrera • Orson Krennic • Ahsoka Tano • Asajj Ventress • Galen Marek • Revan • Kreia • Kyle Katarn • Mara Jade • Thrawn • Qi’ra • Tobias Beckett • Dryden Vos • Din Djarin (Mandalorianin) • Grogu (Dziecko) • Cara Dune • Greef Karga • Ezra Bridger • Kanan Jarrus • Garazeb Orrelios • Sabine Wren • Hera Syndulla • Bodhi Rook

Republika Galaktyczna • Imperium Galaktyczne • Jedi • Sithowie • Sojusz Rebeliantów • Nowa Republika • Konfederacja Systemów Niezależnych • Federacja Handlowa • Mandalorianie • Najwyższy Porządek • Ruch Oporu • Droidy • Szturmowcy • Żołnierze-klony

 Osobny artykuł: Lista filmów ze świata Gwiezdnych wojen.

Ta sekcja od 2024-06 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji.

Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując w przypisach źródła informacji.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Pomysł Gwiezdnych wojen powstał we wczesnych latach 70. XX wieku i w tym czasie był wielokrotnie zmieniany. Oryginalny film Gwiezdne wojny (jeszcze bez podtytułu Część IV: Nowa nadzieja, który dodano w 1981 roku) miał premierę w 1977 roku, ale rok wcześniej wydano adaptację książkową autorstwa Alana Deana Fostera (jako ghostwritera). Zgodnie z wypowiedzią Fostera udzieloną magazynowi Empire, w przypadku, gdyby film nie odniósł znaczącego sukcesu, planowano jego niskobudżetową kontynuację na bazie książki Spotkanie na Mimban.

Gwiezdne wojny okazały się jednak przebojem, co pozwoliło na nakręcenie dwóch kolejnych filmów, o uprzednio zaplanowanej fabule^[32]. W 1993 roku ogłoszono, że powstanie kolejna trylogia – prequele uzupełniające historię Anakina Skywalkera. W 1999 ukazał się pierwszy film z nowej serii – Mroczne widmo, zaś premiera szóstego filmu (w kolejności kręcenia), czyli Zemsty Sithów, odbyła się 19 maja 2005.

30 października 2012 wytwórnia Lucasfilm, odpowiedzialna za dotychczasowe części serii, została sprzedana korporacji The Walt Disney Company (za 4,05 miliarda dolarów). Studio zaplanowało realizację trzech sequeli^[33][34][35]. Pierwszy – Przebudzenie Mocy, powstał w 2015 roku i został wyreżyserowany przez J.J. Abramsa^[36].

Filmy czerpią bardzo wiele z archetypowych postaci i motywów obecnych w klasycznej literaturze. Oparte są one na koncepcji Mocy – energii, która może być kontrolowana przez kogoś obdarzonego wrodzoną zdolnością, oraz odpowiednio wytrenowanego, aby móc z niej korzystać. Moc może być użyta, aby przesuwać przedmioty, czytać i kontrolować myśli, a nawet wpływać na przebieg bitew. Można tu dopatrzyć się pewnych inspiracji mitologią hinduską (Brahman). W Galaktyce istnieje zakon Jedi – światłych rycerzy jasnej strony Mocy, stojących na straży pokoju. Wielu upadłych Jedi, którzy opuścili zakon, pogrążyło się w chaosie. Mroczni Jedi utworzyli w zamierzchłych czasach imperium Sithów, w którym tworzyła się kultura adeptów ciemnej strony. Po jego unicestwieniu, ostatni lordowie Sith „w ukryciu” czekali na odpowiednią chwilę, by znów zawładnąć galaktyką (rządy Imperatora).

Akcja toczy się Dawno, dawno temu, w odległej galaktyce… Zdanie to pojawia się na początku każdej z części filmu oraz w wielu nawiązaniach. Budzi jednocześnie skojarzenia z antyczną epiką heroiczną.

Jednym z najczęściej wspominanych nawiązań jest nazwa systemu obronnego USA: Wojny Gwiezdne, któremu nazwę nadał prezydent Ronald Reagan. W 1983 komunistyczny reżim ZSRR został natomiast przez niego określony mianem imperium zła^[37].

Do motywów i postaci z Gwiezdnych wojen nawiązują także wypowiedzi polskich polityków (np. Tomasz Nałęcz w 2003 w wywiadzie dla radia RMF FM nazwał autorów propozycji korupcyjnej złożonej Adamowi Michnikowi „Imperium zła”, i stwierdził, że Lord Vader się zaniepokoił działaniami komisji śledczej^[38]).

Liczba 1138 pojawia się w wielu filmach (m.in. pierwszych sześciu kanonicznych), a także w niektórych grach^[39]. Jeden z pierwszych filmów Lucasa to Elektroniczny labirynt THX 1138 4EB, którego akcja ma miejsce w roku 2187. W części IV Leia jest uwięziona w celi 2187, a imię jednego z głównych bohaterów części VII to FN-2187^[40]. Jest to inspiracja filmem 21-87 Arthura Lipsetta^[41].

Popularność sagi George’a Lucasa jest zjawiskiem na skalę światową. Jest to fenomen kinematograficzny, techniczny, ale też np. socjologiczny. Gwiezdne wojny są wyjątkowo silnie zakorzenione w kulturze; trudno jest zliczyć nawiązania do tych filmów Lucasa, zwłaszcza w kulturze popularnej.

Gwiezdne wojny przedstawiają samoniszczącą naturę gniewu i nienawiści. Określają to słowa Mistrza Yody: Strach prowadzi do gniewu, gniew prowadzi do nienawiści, nienawiść prowadzi do cierpienia, cierpienie prowadzi na Ciemną Stronę Mocy. Zło ma podstawy psychologiczne, a nienawiść rodzi się w człowieku w wyniku cierpienia, jakiego ów człowiek doświadcza. Anakin / Vader w dzieciństwie był pogardzanym niewolnikiem, nigdy nie miał ojca i wcześnie oddzielony został od matki, której późniejszej tragicznej śmierci nie mógł przez to zapobiec. Równocześnie młodzieniec kuszony jest przez zło (uosabiane przez mroczną postać Dartha Sidiousa), które odwołuje się do jego ambicji i podsyca je, aby ostatecznie zawrzeć „szatański pakt” – poddanie się mu za cenę zaspokojenia własnych pragnień i posiadania wszechmocy, która okazuje się złudna.

Dobro i Zło są w Gwiezdnych wojnach przedstawione jednoznacznie, jednak nie oznacza to, że opisywany świat jest czarno-biały: nawet Jedi (w tym Mistrz Yoda) mają swoje słabości. Nawet Vader nie jest w istocie zły, jest zwyczajnym człowiekiem, który uległ powabom zła. Gwiezdne wojny to opowieść o sile tkwiącej w miłości: to, czego nie mogli dokonać najwięksi i najpotężniejsi Rycerze Jedi – pokonanie Sithów – dokonuje się dzięki miłości syna do ojca oraz ojca do syna. Opowieść zestawia też dwa rodzaje „miłości”: egoistyczną, wpychającą Anakina w objęcia Ciemnej Strony, oraz altruistyczną, która doprowadza do jego ostatecznego ocalenia.

Istnieje także antytechnologiczna interpretacja. Prymitywne ludy Ewoków i Gungan pokonują wrogów wyposażonych w nowoczesną broń. Bywa to także interpretowane jako rozrachunek Lucasa z zakończoną na krótko przed rozpoczęciem zdjęć do pierwszej trylogii wojną w Wietnamie^{[potrzebny przypis]}.

Muzykę do wszystkich części Gwiezdnych wojen skomponował John Williams, za co w 1978 roku otrzymał Oscara w kategorii „Najlepsza muzyka oryginalna”, a w latach 1981, 1984, 2016, 2018 i 2020 był nominowany do tej nagrody.

Kręcąc oryginalną sagę George Lucas inspirował się przede wszystkim powieścią Franka Herberta Diuna oraz komiksem science fiction Valerian (oba zostały wydane w latach 60. XX wieku). Duże znaczenie miały również Władca Pierścieni J.R.R. Tolkiena, cykl Fundacja Isaaca Asimova i filmy o samurajach (m.in. w reżyserii Akiry Kurosawy).

Expanded Universe (EU), czyli z ang. rozszerzony wszechświat, obejmuje wszystkie oficjalnie licencjonowane materiały poza obiema filmowymi trylogiami. Są to książki, komiksy, gry komputerowe i fabularne, seriale animowane oraz inne rodzaje wydawnictw. EU zapoczątkowany został książką Spotkanie na Mimban napisaną przez Alana Deana Fostera w 1978 roku. Expanded Universe obejmuje okres daleko wybiegający poza ramy filmów, bardzo rozbudowując historię Galaktyki, zarówno przed akcją filmów, jak i po nich. Książki najczęściej skupiają się na wydarzeniach poprzedzających lub następujących bezpośrednio po akcji filmów.

EU wprowadza wiele nowych postaci. Są nimi np. bliźniaki Jaina i Jacen Solo, Mara Jade oraz taktyczny geniusz: wielki admirał Thrawn. Wprowadzone są nowe wielkie historie, takie jak wojna z Yuuzhan Vongami, także historia postaci pobocznych w EU jest znacząco rozbudowana – na przykład losy Jango i Bobby Fetta. Dokładnie zostają też opisane historie Sithów, wraz z wprowadzeniem Zasady Dwóch, czy też historia zakonu Jedi.

25 kwietnia 2014, planując wydanie siódmego filmu, firma Lucasfilm Ltd. ogłosiła, że za kanon z wydanych dotąd utworów uważane będą tylko dwie filmowe trylogie i serial animowany Gwiezdne wojny: Wojny klonów, a pierwszym nowym elementem będzie Star Wars: Rebelianci. Kolejne wydania pozostałych utworów z poprzedniego EU otrzymały szyld Legends^[42].

Radiowa adaptacja Gwiezdnych wojen została wyemitowana w amerykańskim National Public Radio w 1981 roku. Potem kolejno przedstawiono nagrania dwóch pozostałych części. Scenariusze były stworzone przez pisarza science-fiction Briana Delaya, który także napisał serię książek o przygodach Hana Solo.

 Osobny artykuł: Lista seriali telewizyjnych ze świata Gwiezdnych wojen.

 Osobny artykuł: Lista książek w uniwersum Gwiezdnych wojen.

Ta sekcja od 2024-06 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji.

Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując w przypisach źródła informacji.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

 Osobny artykuł: Lista gier komputerowych w uniwersum Gwiezdnych wojen.

• Gwiezdne wojny – gra fabularna

• Oficjalna strona serii Gwiezdne wojny (ang.)

Zobacz kolekcję cytatów z Gwiezdnych wojen w Wikicytatach

Zobacz multimedia związane z tematem: Gwiezdne wojny

• Gwiezdne wojny w Bibliotece Ossus (pol.)
• Wookieepedia – encyklopedia Gwiezdnych wojen oparta na mechanizmie MediaWiki (ang.)