David Lean

Ten artykuł dotyczy brytyjskiego reżysera filmowego. Zobacz też: David Lean – australijski lekkoatleta.

David Lean

David Lean (1965)
Data i miejsce urodzenia	25 marca 1908 Croydon
Data i miejsce śmierci	16 kwietnia 1991 Londyn
Zawód	reżyser, scenarzysta, montażysta, producent filmowy
Współmałżonek	Isabel Lean (1930–1936; rozwód) Kay Walsh (1940–1949; rozwód) Ann Todd (1949–1957; rozwód) Leira Matkar (1960–1978; rozwód) Sandra Hotz (1981–1984; rozwód) Sandra Cooke (1990–1991; jego śmierć)
Lata aktywności	1930–1991
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

David Lean, CBE (ur. 25 marca 1908 w Croydon^[1], zm. 16 kwietnia 1991 w Londynie^[2]) – angielski reżyser filmowy, scenarzysta, montażysta i producent. Dwukrotny laureat nagrody Akademii Filmowej dla najlepszego reżysera za filmy Most na rzece Kwai (1957) i Lawrence z Arabii (1962).

Wychował się w rodzinie purytańskiej, a pierwszy film obejrzał w wieku 17 lat. Dla wytwórni filmowych zaczął pracować w 1928, początkowo podając herbatę, a następnie jako klapser. W latach 30. był już cenionym montażystą^[3].

Wspólnie z dramaturgiem Noëlem Cowardem nakręcił w 1942 roku Nasz okręt, uznany za film wybitny oraz za esencję brytyjskiego kina wojennego. Jego bohaterem jest okręt HMS Torrin, który bierze udział w walkach z Niemcami w okolicach Krety w 1941 roku. Nie brak tu dramatycznych scen na morzu (atak na torpedowiec niemiecki czy próby ratowania się marynarzy) ukazanych na przemian z retrospekcjami na lądzie^[4]. Lean założył wraz z Cowardem firmę Cineguild i zrealizowali kolejne filmy, będące adaptacjami sztuk Cowarda: Ta szczęśliwa rasa (1944), Spotkanie oraz Seans (oba w 1945)^[3]. Ta szczęśliwa rasa po raz pierwszy ujawnia epicki talent Leana. Film, skupiający się na losach angielskiej rodziny w latach 1918–1939, pełen jest ładunku emocjonalnego, jego bohaterowie są niejednoznaczni, a przy tym wyraziści^[5]. Melodramat Spotkanie przedstawia smutną historię platonicznego romansu Laury (Celia Johnson) i doktora Aleca (Trevor Howard), którzy poznali się na stacji kolejowej^[6]. Film ten jest uznawany za „początek powojennego realizmu” w kinie brytyjskim^[7]. Natomiast Seans to komedia fantastyczna, w której duch nawiedza dom angielskiego małżeństwa^[8].

Następne dwa filmy Leana były adaptacjami Charlesa Dickensa: Wielkie nadzieje (1946) oraz Oliver Twist (1948)^[3]. Wielkie nadzieje, uznawane za jeden z najlepszych filmów brytyjskich oraz za najbardziej udaną ekranizację prozy Dickensa, zawierają elementy filmu grozy. Cenione są za skalę i moc wizji^[9]. Szczególnie zapada w pamięć sekwencja otwierająca film, z małym Pipem spotykającym na cmentarzu galernika^[10]. Nie mniej przejmujący jest Oliver Twist – realistyczny i bezkompromisowy obraz Anglii XIX wieku^[11].

W 1950 Cineguild zakończył działalność, a Lean rozpoczął współpracę z producentem Alexandrem Kordą^[3]. Wybór Hobsona (1954) jest moralizatorską historią pijaka^[10], a Urlop w Wenecji (1955), adaptacja sztuki The Time of the Cuckoo Arthura Laurentsa, ukazuje historię sekretarki Jane Hudson (Katharine Hepburn), spędzającej wakacje w Wenecji^[12].

Owocem współpracy z amerykańską wytwórnią Columbia Pictures był dramat jeniecki Most na rzece Kwai (1957)^[3]. Jego akcja toczy się w czasach II wojny światowej, a brytyjski pułkownik Nicholson (Alec Guinness), znajdujący się w obozie jenieckim, rządzonym przez japońskich wojskowych, walczy o godność i honor. Jeńcy budują nad tytułową rzeką Kwai most, który zamierzają wysadzić Amerykanie pod dowództwem majora Sheara (William Holden)^[13]. Film został jedną z najbardziej dochodowych produkcji w historii kina^[11].

Na kanwie losów brytyjskiego oficera T.E. Lawrence’a, biorącego udział w rewolcie arabskiej powstał ceniony film Lawrence z Arabii^[3]. Film, uważany za arcydzieło zawierające spektakularne sceny, był inspiracją dla twórców takich jak George Lucas i Steven Spielberg^[14].

Scenariusz Doktora Żywago (1965) powstał na podstawie powieści Borisa Pasternaka, ukazującej losy doktora Jurija Żywagi (Omar Sharif) na tle wydarzeń w Rosji toczących się od początku XX wieku aż po lata 30. Miłością życia lekarza była Lara (Julie Christie). Melodramat mimo krytycznych recenzji odniósł wielki sukces kasowy^[14]. Ostatni film Leana – Podróż do Indii (1984), będący adaptacją Drogi do Indii E.M. Forstera, obrazuje konflikt klasowy w Indiach okresu kolonialnego^[15].

Lean był sześciokrotnie żonaty i pięciokrotnie rozwiedziony^[16]. Jego żonami były m.in. aktorki Kay Walsh (1940–1949) oraz Ann Todd (1949–1957)^[1].

Na podstawie^[17]

• 1942: Nasz okręt (In Which We Serve)
• 1944: Ta szczęśliwa rasa (This Happy Bread)
• 1945: Spotkanie (Brief Encounter)
• 1945: Seans (Blithe Spirit)
• 1946: Wielkie nadzieje (Great Expectations)
• 1948: Oliver Twist wg powieści Charlesa Dickensa
• 1949: Namiętni przyjaciele (The Passionate Friends)
• 1950: Madeleine
• 1952: Bariera dźwięku (The Sound Barrier)
• 1954: Wybór Hobsona (Hobson’s Choice)
• 1955: Urlop w Wenecji (Summertime)
• 1957: Most na rzece Kwai (The Bridge on the River Kwai) wg powieści Pierre’a Boulle
• 1962: Lawrence z Arabii (Lawrence of Arabia) wg wspomnień T.E. Lawrence’a
• 1965: Doktor Żywago (Doctor Zhivago) wg powieści Borisa Pasternaka
• 1970: Córka Ryana (Ryan’s Daughter)
• 1979: Lost and Found: The Story of Cook's Anchor (tv)
• 1984: Podróż do Indii (A Passage to India) wg powieści Edwarda M. Forstera

Na podstawie^[18][19]

• Olga Katafiasz: Kino brytyjskie: w obronie imperium. W: Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska: Kino klasyczne. Historia kina, tom 2. Kraków: Universitas, 2011, s. 359–407. ISBN 97883-242-2234-6.
• Steven Jay Schneider, Ian Haydn Smith: 1001 filmów, które musisz zobaczyć. Poznań: Elipsa, 2015. ISBN 978-83-245-9619-5.
• Tom Pendergast, Sara Pendergast: International Dictionary of Film and Filmmakers. Wyd. 4. T. 2: Directors. St. James Press, 2000, s. 573–575. (ang.).

• David Lean w bazie IMDb (ang.)
• David Lean w bazie Filmweb