Tendrzak
W dzisiejszym świecie Tendrzak stał się tematem o dużym znaczeniu i zainteresowaniu wielu różnych osób. Niezależnie od tego, czy ze względu na swój wpływ na społeczeństwo, znaczenie historyczne, wpływ na kulturę popularną czy znaczenie na polu akademickim, Tendrzak przyciągnął uwagę szerokiego grona odbiorców. Na przestrzeni lat wywołało debaty, doprowadziło do badań i dało początek różnym teoriom, które próbują wyjaśnić jego rolę i znaczenie w różnych kontekstach. W tym artykule przyjrzymy się bliżej Tendrzak i spróbujemy zrozumieć jego różne aspekty oraz jego głęboki wpływ na współczesny świat.
Tendrzak – parowóz przystosowany konstrukcyjnie do eksploatacji bez tendra, przewożący w odpowiednich zbiornikach i zasobnikach zapas wody kotłowej i opału (najczęściej węgla). Tendrzaki w systemie oznaczeń na PKP mają jako drugą dużą literę K.
Wodę w tendrzakach przewozi się najczęściej w prostopadłościennych zbiornikach (tzw. skrzyniach wodnych) umieszczonych po bokach kotła lub mniejszych zbiornikach pod kotłem, wewnątrz ostoi. W niektórych krajach, zwłaszcza Wielkiej Brytanii i USA, popularne były tendrzaki z tzw. siodlastym zbiornikiem (ang. saddle tank), nieforemnego kształtu, obejmującym kocioł od góry i po bokach.
Opał, którym jest najczęściej węgiel, przewożony jest typowo w skrzyni umieszczonej za budką maszynisty. W małych tendrzakach skrzynia z węglem bywała umieszczona przed budką, zwykle po lewej stronie kotła. W najmniejszych lokomotywach jej rolę mógł pełnić kosz z węglem w budce. Rozwiązania bez skrzyni z tyłu budki umożliwiały stosowanie pomocniczych tendrów doczepnych, zwłaszcza w tendrzakach wąskotorowych.
W porównaniu z klasycznym parowozem, tendrzak ma mniejszy zasięg ze względu na mniejszy zapas paliwa i wody, niż to ma miejsce w przypadku wykorzystania zewnętrznego tendra. Cechuje się jednak zwartą konstrukcją i większą siłą pociągową od porównywalnego mocą parowozu tendrowego, gdyż ciężar paliwa i wody zwiększa masę przyczepną. Najważniejszą cechą jest możliwość rozwijania pełnej prędkości w obu kierunkach jazdy, dzięki czemu nie wymagają stosowania obrotnic do zmiany kierunku jazdy (parowozy tendrowe jadąc tendrem naprzód nie mogą zwykle przekraczać prędkości 50 km/h lub mniejszych, w zależności od typu). Znacznie lepsza, niż w parowozach tendrowych jest także widoczność z kabiny przy jeździe do tyłu. Stąd tendrzaki były bardzo popularne na liniach podgórskich i górskich oraz lokalnych, wiążących się z częstymi zmianami kierunku jazdy, bez rozbudowanej infrastruktury kolejowej umożliwiającej odwracanie parowozu. Ponadto mniejsze z nich rozpowszechniły się w drugiej połowie XIX wieku szeroko na kolejach przemysłowych całego świata oraz na stacjach i bocznicach kolejowych jako parowozy manewrowe. Na przełomie XIX i XX wieku wraz z rozwojem kolei aglomeracyjnych i podmiejskich rozwinęły się konstrukcje tendrzaków do ich obsługi, które charakteryzowały większą mocą kotłową i większym przegrzewaczem pary, a przez to szybkim rozruchem i dość dużą prędkością maksymalną (80-100 km/h). Wraz z postępującą elektryfikacją kolei w aglomeracjach lokomotywy te przeznaczano do innych zadań (manewry, linie lokalne i dojazdowe).
Najstarszy zachowany w Polsce tendrzak TKb-1479 (będący jednocześnie najstarszym zachowanym w kraju parowozem) pochodzi z roku 1877 i znajduje się w skansenie taboru w Chabówce. Pracował do lutego 1970 roku w suszarni w Wierzchosławicach.
Niektóre tendrzaki, szczególnie wąskotorowe, były przystosowane do korzystania z tendra, gdy zachodziła konieczność wykorzystania ich w pracy pociągowej na dłuższej trasie.
Przykłady tendrzaków:
