Tajpan pustynny

Wygląd przypnij ukryj Tajpan pustynny
Oxyuranus microlepidotus
(McCoy, 1879)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

gady

Rząd

łuskonośne

Podrząd

węże

Rodzina

zdradnicowate

Podrodzina

?Hydrophiinae

Rodzaj

Oxyuranus

Gatunek

tajpan pustynny

Synonimy
  • Diemenia microlepidota McCoy, 1879
Kategoria zagrożenia (CKGZ)

najmniejszej troski
Zasięg występowania
Mapa występowania

Tajpan pustynny, tajpan śródlądowy (Oxyuranus microlepidotus) – gatunek węża z rodziny zdradnicowatych, jeden z najgroźniejszych jadowitych węży. Zamieszkuje pustynne tereny Australii. Zasięg występowania obejmuje zachodnią i południowo-zachodnią część stanu Queensland, północno-wschodnią część Australii Południowej i zachodnią część Nowej Południowej Walii.

Biologia i ekologia

Dojrzałość płciowa osiągana jest stosunkowo szybko, samce stają się dorosłe po osiągnięciu ok. 80 cm, a samice przy ok. 100 cm. Okres inkubacji trwa 2 miesiące. Gatunek ten jest jajorodny, samice składają od 7 do 20 jaj, a ich okres inkubacji wynosi 60–80 dni. W niewoli tajpany pustynne szybko rozwijają się: osobniki męskie osiągają dojrzałość płciową w 16. miesiącu życia, a samice w 28. miesiącu. Występuje dymorfizm płciowy.

Dieta tajpana pustynnego obejmuje małe gryzonie, przede wszystkim myszy i szczury. Tajpan pustynny żywi się głównie rodzimym gatunkiem szczura długowłosego, którego dostępność jest duża po silnym deszczu. Gryzonie te są ruchliwe i agresywne, w związku z czym niektórzy naukowcy uważają, że siła jadu i sposób polowania tajpana wykształciły się w toku ewolucji jako mechanizm adaptacyjny – wąż musi szybko poskromić ofiarę, nim ta wyrządzi mu krzywdę lub ucieknie. Selekcja pokarmu przez węża ma swoje minusy – kiedy liczebność populacji szczurów w czasie pory suchej drastycznie spada, tajpany stają się wychudzone i tracą swoją lśniącą skórę. U tego zdradnicowatego nie ma związanej z wiekiem różnicy w rodzaju pobieranego pokarmu.

Jad

Jad tajpana pustynnego jest przede wszystkim neurotoksyczny, ale zawiera też elementy hemotoksyczne, wpływające na krzepnięcie krwi. Jad tajpana pustynnego uznawany jest za najbardziej toksyczny na świecie, LD50 dla myszy wynosi 0,02 mg/kg. Jad wykorzystuje się w licznych badaniach farmakologicznych, sprawdzając i analizując skład jadu, szukając zastosowań w medycynie. Skład jadu tajpana jest słabo przebadany, w 2005 roku znane były sekwencje aminokwasowe tylko 7 białek, wchodzących w skład jadu. Neurotoksyny jadu tajpana pustynnego wykorzystywane są do badań laboratoryjnych, skupiających się na badaniu układu mięśniowo-nerwowego. Prokoagulant z jadu wykorzystywany jest do oznaczania ilości protrombiny w cytoplazmie i badaniach dotyczących koagulacji krwi.

Jad tajpana pustynnego jest mieszaniną kompleksowych połączeń białek oraz nieproteinowych związków, większość substancji nie została jeszcze w pełni scharakteryzowana. W jego skład wchodzą: neurotoksyny przedsynaptyczne – paradoksyna (PDX) oraz postsynaptyczne – oksylepitoksyna (ang. oxylepitoxin I), oksytoksyna (ang. α- oxytoxin I) oraz skutoksyna (ang. α- scutoxin I), porażające układ nerwowy, związki przeciwzakrzepowe – meziotrombina, miotoksyny – wpływające na pracę mięśni, nefrotoksyny – uszkadzające nerki oraz hialuronidazę. Paradoksyna należy do najsilniejszych β-neurotoksyn, które uniemożliwiają syntezę acetylocholiny.

Status i ochrona gatunkowa

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN po raz pierwszy sklasyfikowano go dopiero w 2018 roku – otrzymał status LC, czyli najmniejszej troski.

Jak każdy australijski wąż, tajpan pustynny jest chroniony prawnie. W Australii jego status ochronny zależy od miejsca występowania. W północnej Australii uznany jest za gatunek niezagrożony, w Queenslandzie jako bliski zagrożenia, a w Wiktorii i Nowej Południowej Walii za wymarły lub prawie wymarły. Rzadko wchodzi w interakcję z człowiekiem. Mimo najsilniejszego wśród zwierząt jadu, tajpan pustynny pada ofiarą innych gatunków. Wąż mulga (Pseudechis australis) jest odporny na jad większości australijskich węży i jest znany z tego, że zjada młode tajpany pustynne.

Znaczenie gospodarcze gatunku

Tajpan ma wpływ na gospodarkę w kontekście prowadzonych nad nim badań naukowych. Antytoksyna produkowana jest przez Australijski Park Gadów i Laboratorium Surowic Commonwealth w Melbourne. Oprócz tego występuje w licznych ogrodach zoologicznych, do których przyjeżdżają turyści, by obejrzeć najbardziej jadowitego węża na Ziemi.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Oxyuranus microlepidotus, Integrated Taxonomic Information System  (ang.).
  2. ↑ R.R. Lawson R.R. i inni, Phylogeny of the Colubroidea (Serpentes): New evidence from mitochondrial and nuclear genes, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 37 (2), 2005, s. 581–601, DOI: 10.1016/j.ympev.2005.07.016 .
  3. ↑ a b Oxyuranus microlepidotus, The IUCN Red List of Threatened Species  (ang.).
  4. ↑ Harold G.H.G. Cogger Harold G.H.G., Reptiles and amphibians of Australia, Sydney; London: Reed New Holland, 2000, s. 907–908, ISBN 1-876334-33-9, OCLC 43580360  (ang.).
  5. ↑ a b Richard Shine, Jeanette Covacevich. Ecology of Highly Venomous Snakes: the Australian Genus Oxyuranus (Elapidae). „Journal of Herpelology”. 17 (I), s. 60–69, 1983. Granville, Ohio, USA: Society for the Study of Amphibians and Reptiles. DOI: 10.2307/1563782. 
  6. ↑ LibbyL. Robin LibbyL., ChrisCh. Dickman ChrisCh., MandyM. Martin MandyM. (red.), Desert Channels: The Impulse to Conserve, Queensland: CSIRO Publishing, 2010, s. 194, 198-199, ISBN 978-0-643-10353-5  (ang.).
  7. ↑ Harry W. Greene: Snakes: The Evolution of Mystery in Nature. California: University of California Press, 1997, s. 75, 88. OCLC 940538957.
  8. ↑ ChrisCh. Mattison ChrisCh., ValV. Davies ValV., DavidD. Alderton DavidD., Fakty o zwierzętach świata: gady i płazy, MichałM. Brodacki (tłum.), Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008, ISBN 978-83-7073-584-5 .brak strony (książka)
  9. ↑ Piotr Sura: Encyklopedia współczesnych płazów i gadów. Wydawnictwo Fundacja, 2005. ISBN 978-83-88887-60-4. OCLC 69493070.brak strony w książce
  10. ↑ Ronelle EllenR.E. Welton Ronelle EllenR.E., Proteomic and genomic characterisaton of venom proteins from ''Oxyuranus'' species. PhD thesis, James Cook University, 2005, s. 6  .
  11. ↑ Inchem, 2016.
  12. ↑ R. Kornhauser, A.J. Hart, S. Reeve, A.I. Smith, B.G. Fry, W.C. Hodgson. Variations in the pharmacological profile of post-synaptic neurotoxins isolated from the venoms of the Papuan (Oxyuranus scutellatus canni) and coastal (Oxyuranus scutellatus scutellatus) taipans. „Neurotoxicology”. 31 (2), s. 239–243, marzec 2010. DOI: 10.1016/j.neuro.2009.12.009. 
  13. ↑ C. Clarke, S. Kuruppu, S. Reeve, A.I. Smith, W.C. Hodgson. Oxylepitoxin-1, a reversible neurotoxin from the venom of the inland taipan (Oxyuranus microlepidotus). „Peptides”. 27 (11), s. 2655–2660, listopad 2006. DOI: 10.1016/j.peptides.2006.06.003. 
  14. ↑ A.E.A.E. Greer A.E.A.E., Encyclopedia of Australian Reptiles: Elapidae, 2006 .brak strony (książka)
  15. ↑ JulianJ. White JulianJ., JeanetteJ. Covacevich JeanetteJ., Oxyuranus microlepidotus: Venom apparatus, poisonous parts or organs, inchem.org, 1989  .
  16. ↑ W.C. Hodgson, C.A. Dal Belo, E.G. Rowan. The neuromuscular activity of paradoxin: A presynaptic neurotoxin from the venom of the inland taipan (Oxyuranus microlepidotus). „Neuropharmacology”. 52 (5), s. 1229–1236, kwiecień 2007. DOI: 10.1016/j.neuropharm.2007.01.002. 
  17. ↑ CecilieC. Beatson CecilieC., Inland Taipan, Oxyuranus microlepidotus - Australian Museum , Australian Museum, 30 października 2015   (ang.).
  18. ↑ Wild Film History, 1998. The ten deadliest snakes in the world with Steve Irwin.
  19. ↑ Australian Reptile Park (autor korporatywny), Fierce Snake Habitat, Diet & Reproduction - Reptile Park, TimT. Faulkner (red.), „Australian Reptile Park - Wildlife Park Sydney & Animal Encounters Australia”, 10 grudnia 2015   (ang.).
  20. ↑ Species360, 2016. . .

Linki zewnętrzne

Encyklopedia internetowa (takson): Identyfikatory zewnętrzne: