Szarłat wyniosły
Systematyka [ 1] [ 2]
Domena
eukarionty
Królestwo
rośliny
Podkrólestwo
rośliny zielone
Nadgromada
rośliny telomowe
Gromada
rośliny naczyniowe
Podgromada
rośliny nasienne
Nadklasa
okrytonasienne
Klasa
Magnoliopsida
Nadrząd
goździkopodobne
Rząd
goździkowce
Rodzina
szarłatowate
Rodzaj
szarłat
Gatunek
szarłat wyniosły
Nazwa systematyczna
Amaranthus cruentus L. Syst. nat. ed. 10, 2:1269. 1759[ 3]
Synonimy
Amaranthus anacardana Hook.f.Amaranthus arardhanus SweetAmaranthus aureus BesserAmaranthus brasiliensis Moq.Amaranthus carneus Moq.Amaranthus cruentus var. albus S.DasAmaranthus edouardi SennenAmaranthus farinaceus Roxb. ex Moq.Amaranthus flavus L.Amaranthus guadelupensis Moq.Amaranthus hybridus subsp. cruentus (L.) Thell.Amaranthus hybridus subsp. incurvatus (Trimen ex Gren.) BrenanAmaranthus hybridus var. paniculatus (L.) Uline & W.L.BrayAmaranthus hybridus var. patulus (Bertol.) Thell.Amaranthus hybridus subsp. patulus (Bertol.) CarreteroAmaranthus hybridus var. sanguineus (L.) Farw.Amaranthus incarnatus Moq.Amaranthus montevidensis Moq.Amaranthus paniculatus L.Amaranthus paniculatus var. cruentus (L.) Moq.Amaranthus paniculatus var. sanguineus (L.) Moq.Amaranthus paniculatus var. speciosus L.H.BaileyAmaranthus purgans Moq.Amaranthus rubescens Moq.Amaranthus sanguineus L.Amaranthus sanguinolentus Schrad. ex Moq.Amaranthus speciosus SimsAmaranthus spicatus WirzénAmaranthus strictus Willd.Amaranthus tristis var. leptostachys Moq.Amaranthus violaceus Moq.[ 3]
Morfologia Szarłat wyniosły , szarłat wiechowaty, amarantus, amarant[ 4] [ 5] Amaranthus cruentus L.) – gatunek rośliny z rodziny szarłatowatych . Prawdopodobnie pochodzi z Ameryki Środkowej , obecnie jest uprawiany w wielu rejonach świata[ 6]
Zastosowanie Roślinę tę uprawiano na nasiona już ponad 4000 lat p.n.e. w Ameryce Północnej i Południowej , w Europie zaś pojawiła się na przełomie XVI i XVII w.[ 7] kukurydzy , ziemniaka i fasoli , podstawową rośliną uprawną Inków i Azteków [ 8] zbożem XXI wieku”.
Nasiona szarłatu uprawnego mają wysoką wartość odżywczą i są szeroko stosowane w piekarnictwie , przemyśle cukierniczym i farmaceutycznym . Nasiona nie zawierają glutenu , mogą zatem być stosowane w diecie dzieci chorych na celiakię .
Masa nadziemna roślin może być wykorzystana jako zielonka, susz i kiszonka. Ponadto amarant należy do grupy roślin charakteryzujących się specyficznym mechanizmem fotosyntezy typu C4 , o wyższej i sprawniejszej efektywności wiązania CO2 atmosferycznego w porównaniu z roślinami o bardziej rozpowszechnionym mechanizmie fotosyntezy typu C3 [ 7]
W Polsce ponad 90% upraw znajduje się na Lubelszczyźnie . Od pewnego czasu znów cieszy się popularnością jako surowiec na paszę, mąkę i kaszę bezglutenową , a więc przydatną dla osób uczulonych na tę substancję. Chętnie spożywany też przez wegetarian , gdyż posiada wszystkie aminokwasy egzogenne [ 9] [ 8]
Nazwa Łacińska nazwa rośliny jest źródłem nazwy barwy amarantowej , koloru wypustek przy kołnierzach jednego z historycznych polskich mundurów wojskowych. Używa się też zamiennie określenia barwy szkarłatnej .
Wartość energetyczna 1668 kJ (398 kcal )
Białka 15,8 g
szczegółowe informacje
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
34%
34%
34%
34%
M
28%
28%
28%
28%
Węglowodany 73,4 g
szczegółowe informacje
Przyswajalne
59,4 g
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
46%
46%
46%
46%
M
46%
46%
46%
46%
Skrobia
53,7 g
Błonnik
14,0 g
AI
19–30 31–50 51–70 70+
K
56%
56%
67%
67%
M
37%
37%
47%
47%
Tłuszcze 7,5 g
Witaminy
Tiamina (B1)
0,073 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
6,6%
6,6%
6,6%
6,6%
M
6,1%
6,1%
6,1%
6,1%
Niacyna (B3)
0,97 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
6,9%
6,9%
6,9%
6,9%
M
6,1%
6,1%
6,1%
6,1%
Foliany
0,082 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
21%
21%
21%
21%
M
21%
21%
21%
21%
Makroelementy
Wapń
159,00 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
16%
16%
13%
13%
M
16%
16%
16%
13%
Magnez
239,00 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
77%
75%
75%
75%
M
60%
57%
57%
57%
Potas
423,00 mg
AI
19–30 31–50 51–70 70+
K
9,0%
9,0%
9,0%
9,0%
M
9,0%
9,0%
9,0%
9,0%
Sód
5,00 mg
AI
19–30 31–50 51–70 70+
K
0,3%
0,3%
0,4%
0,4%
M
0,3%
0,3%
0,4%
0,4%
Dane liczbowe na podstawie: [ 10] RDA i AI Institute of Health [ 11]
Wartość energetyczna 716 kJ (171 kcal )
Białka 6,8 g
szczegółowe informacje
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
15%
15%
15%
15%
M
12%
12%
12%
12%
Węglowodany 31,6 g
szczegółowe informacje
Przyswajalne
25,5 g
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
20%
20%
20%
20%
M
20%
20%
20%
20%
Skrobia
23,1 g
Błonnik
6,1 g
AI
19–30 31–50 51–70 70+
K
24%
24%
29%
29%
M
16%
16%
20%
20%
Tłuszcze 3,2 g
Witaminy
Tiamina (B1)
0,024 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
2,2%
2,2%
2,2%
2,2%
M
2,0%
2,0%
2,0%
2,0%
Foliany
0,0282 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
7,1%
7,1%
7,1%
7,1%
M
7,1%
7,1%
7,1%
7,1%
Makroelementy
Wapń
68 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
6,8%
6,8%
5,7%
5,7%
M
6,8%
6,8%
6,8%
5,7%
Magnez
103 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
33%
32%
32%
32%
M
26%
25%
25%
25%
Potas
182 mg
AI
19–30 31–50 51–70 70+
K
3,9%
3,9%
3,9%
3,9%
M
3,9%
3,9%
3,9%
3,9%
Sód
2 mg
AI
19–30 31–50 51–70 70+
K
0,1%
0,1%
0,2%
0,2%
M
0,1%
0,1%
0,2%
0,2%
Dane liczbowe na podstawie: [ 10] RDA i AI Institute of Health [ 11]
Wartość energetyczna 1657 kJ (396 kcal )
Białka 15,6 g
szczegółowe informacje
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
34%
34%
34%
34%
M
28%
28%
28%
28%
Węglowodany 71,5 g
szczegółowe informacje
Przyswajalne
60,1 g
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
46%
46%
46%
46%
M
46%
46%
46%
46%
Skrobia
57,3 g
Błonnik
11,4 g
AI
19–30 31–50 51–70 70+
K
46%
46%
54%
54%
M
30%
30%
38%
38%
Tłuszcze 7,4 g
Woda b.d. g
Witaminy
Ryboflawina (B2)
1,8 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
164%
164%
164%
164%
M
138%
138%
138%
138%
Witamina B6
0,6 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
46%
46%
40%
40%
M
46%
46%
35%
35%
Makroelementy
Fosfor
603 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
86%
86%
86%
86%
M
86%
86%
86%
86%
Wapń
186 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
19%
19%
16%
16%
M
19%
19%
19%
16%
Magnez
266 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
86%
83%
83%
83%
M
67%
63%
63%
63%
Potas
527 mg
AI
19–30 31–50 51–70 70+
K
11%
11%
11%
11%
M
11%
11%
11%
11%
Sód
2 mg
AI
19–30 31–50 51–70 70+
K
0,1%
0,1%
0,2%
0,2%
M
0,1%
0,1%
0,2%
0,2%
Mikroelementy
Żelazo
7,2 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
40%
40%
90%
90%
M
90%
90%
90%
90%
Miedź
0,5 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
56%
56%
56%
56%
M
56%
56%
56%
56%
Cynk
3,0 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
38%
38%
38%
38%
M
27%
27%
27%
27%
Mangan
3,3 mg
AI
19–30 31–50 51–70 70+
K
183%
183%
183%
183%
M
143%
143%
143%
143%
Dane liczbowe na podstawie: [ 10] RDA i AI Institute of Health [ 11]
Wartość energetyczna 1785 kJ (426 kcal )
Białka 18,0 g
szczegółowe informacje
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
39%
39%
39%
39%
M
32%
32%
32%
32%
Węglowodany 77,0 g
szczegółowe informacje
Przyswajalne
63,0 g
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
48%
48%
48%
48%
M
48%
48%
48%
48%
Błonnik
14,0 g
AI
19–30 31–50 51–70 70+
K
56%
56%
67%
67%
M
37%
37%
47%
47%
Tłuszcze 8,0 g
Woda b.d. g
Makroelementy
Wapń
150 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
15%
15%
13%
13%
M
15%
15%
15%
13%
Magnez
250 mg
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
81%
78%
78%
78%
M
63%
60%
60%
60%
Potas
b.d. mg
Sód
20 mg
AI
19–30 31–50 51–70 70+
K
1,3%
1,3%
1,5%
1,7%
M
1,3%
1,3%
1,5%
1,7%
Dane liczbowe na podstawie: [ 10] RDA i AI Institute of Health [ 11]
Wartość energetyczna 3700 kJ (884 kcal )
Białka 0 g
szczegółowe informacje
RDA
19–30 31–50 51–70 70+
K
0,0%
0,0%
0,0%
0,0%
M
0,0%
0,0%
0,0%
0,0%
Węglowodany 0 g
Tłuszcze 100 g
Woda 0 g
szczegółowe informacje
AI
19–30 31–50 51–70 70+
K
0,0%
0,0%
0,0%
0,0%
M
0,0%
0,0%
0,0%
0,0%
Dane liczbowe na podstawie: [ 10] RDA i AI Institute of Health [ 11]
Przypisy
↑ Michael A. M.A. Ruggiero Michael A. M.A. i inni , A Higher Level Classification of All Living Organisms , „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI : 10.1371/journal.pone.0119248 , PMID : 25923521 , PMCID : PMC4418965 (ang. ) .↑ Peter F. P.F. Stevens Peter F. P.F. , Caryophyllales 2001– (ang. ) .↑ a b Amaranthus cruentus L. . Plants of the World online . Royal Botanic Gardens, Kew. .↑ Amarant – źródło zdrowia .↑ Szarłat wiechowaty (wyniosły) – uprawa i pielęgnacja .↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN) . .↑ a b Stanisław S. Deryło Stanisław S. , Łukasz Ł. Chudzik Łukasz Ł. , Plonowanie szarłatu uprawnego (Amaranthus hypochondriacus L. Thell.) w warunkach zróżnicowanej przedsiewnej uprawy roli i pielęgnacji roślin , „Annales UMCS sec. E Agricultura”, LXX (2), Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, 2015, s. 55-56, ISSN 0365-1118 .↑ a b Szarłat wyniosły (Amaranthus cruentus) – Natura i Ty .↑ Amarantus – wielka nadzieja ↑ a b c d e Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności . Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 292.324-325.328-329. ISBN 978-83-200-5311-1 . ↑ a b c d e Dietary Reference Intakes Tables and Application The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine .(ang. ) . Brak numerów stron w książce Identyfikatory zewnętrzne:
