Szarłat

W tym artykule zajmiemy się tematem Szarłat, który wywołał duże zainteresowanie i debatę w różnych obszarach. Szarłat to istotny temat, który wpływa na codzienne życie ludzi, zarówno na poziomie osobistym, jak i globalnym. Przez lata Szarłat ewoluował i wygenerował różnorodne perspektywy i opinie, wywołując niekończące się dyskusje i analizy na temat jego znaczenia, implikacji i możliwych rozwiązań. Dlatego konieczne jest głębsze zgłębienie i zrozumienie złożoności Szarłat, aby wyrobić sobie świadomą opinię i przyczynić się do dialogu na ten temat. W tym artykule zbadamy różne aspekty Szarłat i przeanalizujemy jego wpływ na dzisiejsze społeczeństwo.

Ten artykuł dotyczy rośliny. Zobacz też: miejscowość o tej nazwie.
Szarłat
Ilustracja
Szarłat szorstki
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

szarłatowate

Rodzaj

szarłat

Nazwa systematyczna
Amaranthus L.
Sp. Pl. 989. 1753[3].
Typ nomenklatoryczny

Amaranthus caudatus L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Szarłat zwisły
Szarłat komosowaty

Szarłat (Amaranthus) – rodzaj roślin należących do rodziny szarłatowatych. Obejmuje ok. 70[5]–94[4] gatunków. Rodzaj jest współcześnie kosmopolityczny, przy czym najwięcej gatunków występuje w strefie międzyzwrotnikowej, zwłaszcza w tropikalnej i subtropikalnej Azji i Ameryce[6]. Wiele gatunków zostało szeroko rozprzestrzenionych i występują jako gatunki inwazyjne poza swym pierwotnym zasięgiem. W Polsce wszystkie gatunki są obce, 5 jest zadomowionych, a 9 przejściowo dziczejących[7].

Wiele gatunków szarłatu to chwasty, ale też liczne są wykorzystywane jako rośliny jadalne i ozdobne. U gatunków jadalnych spożywane są nasiona lub liście, albo jedne i drugie. Jadalne nasiona (dawniej spożywano także liście) ma zwłaszcza szarłat zwisły A. caudatus i szarłat wyniosły A. cruentus, głównie młode pędy spożywane są w przypadku szarłatu trójbarwnego A. tricolor[6][8].

Rozmieszczenie geograficzne

Szarłat szorstki
Szarłat biały

Zasięg rodzaju obejmuje całą strefę międzyzwrotnikową oraz ciepłe obszary stref umiarkowanych[5]. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w tropikalnej i subtropikalnej Azji i Ameryce[6]. Na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego i chłodnego występują głównie lub wyłącznie gatunki introdukowane[4]. W Europie, w południowej części kontynentu[4] jako gatunki rodzime rosną tylko dwa gatunki szarłatu, ale liczne są introdukowane i obecne na całym kontynencie[8].

Gatunki flory Polski[7]

Antropofity zadomowione:

Efemerofity:

Morfologia

Pokrój
Rośliny jednoroczne, rzadko byliny[5]. Pędy płożące, podnoszące się i prosto wzniesione, zwykle rozgałęzione[5], osiągające nawet do 3 m wysokości[6]. Pędy często czerwonawo lub bordowo nabiegłe[6].
Liście
Skrętoległe[6]. Blaszka pojedyncza, równowąska, lancetowata, rombowata, jajowata po okrągławą, u nasady zaokrąglona lub zwężająca się, zwykle całobrzega, na wierzchołku zaostrzona lub tępa, często wycięta[5].
Kwiaty
Drobne, jednopłciowe, wiatropylne, zebrane w gęste, wzniesione lub zwisające, kuliste lub wydłużone kłosy. Działki kielicha w liczbie 1–5, przejrzyste, papierzaste, płatków korony brak. Pręcików jest 1–5, zalążnia jednokomorowa, z 3 szyjkami[6].
Owoce
Jednonasienna, kulistawa lub jajowata torebka[6][5] o ścianie nagiej i błoniastej. Nasiono kulistawe lub soczewkowate, o łupinie zwykle gładkiej i błyszczącej[5].

Systematyka

Szarłat trójkolorowy 'Perfecta'
Szarłat wyniosły
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny szarłatowatych (Amaranthaceae). W jej obrębie należy do podrodziny Amaranthoideae Burnett i plemienia Amarantheae Reichenbach[2]. Rodzaj dzielony jest na trzy podrodzaje: Amaranthus i Albersia (rośliny jednopienne) oraz Acnida (rośliny dwupienne)[11].

Wykaz gatunków[4][9]

Zastosowanie

  • Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne, zwłaszcza szarłat zwisły A. caudatus[6] i szarłat trójbarwny A. tricolor[8].
  • Niektóre gatunki uprawiane i zbierane przez Indian jako rośliny pokarmowe już 6 tys. lat temu[8]. Z młodych roślin można sporządzać sałatki. Nasiona zawierają sporo tłuszczu, białka (więcej niż zboża, a nawet mleko) i skrobi, a ich wartość energetyczna jest większa niż nasion kukurydzy. Jego uprawa zdobywa coraz większą popularność[12], w ofercie handlowej, także w Polsce, znajduje się mąka zwana mąką z amarantusa. Mąkę te można stosować jako wartościowy dodatek do żywności[13].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Caryophyllales, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum. .
  4. ↑ a b c d e f g h i j Amaranthus L.. Plants of the World online . Royal Botanic Gardens, Kew. .
  5. ↑ a b c d e f g Amaranthus Linnaeus. Flora of North America . eFloras.org. .
  6. ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 83. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 31, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 37, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  9. ↑ a b c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 22-23. ISBN 978-83-925110-5-2.
  10. ↑ Amaranthus gracilis. Global Plants . JSTOR. .
  11. ↑ Genus Amaranthus L.. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) . USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. .
  12. ↑ Kochajmy szarłat. . .
  13. ↑ Monika Wereńska, Wpływ dodatku mąki z amarantusa na jakość wyrobów drobiowych przechowywanych w warunkach chłodniczych, Otwarta Innowacja, przyjęte do publikacji 2018; openin.pl, ISSN 2299-9604 (pol.).