Jakub Henryk Zerneke

W dzisiejszym świecie Jakub Henryk Zerneke stał się tematem o ogromnym znaczeniu i zainteresowaniu szerokiego grona osób. Niezależnie od tego, czy ze względu na swój wpływ na społeczeństwo, gospodarkę, kulturę, czy jakikolwiek inny aspekt życia codziennego, Jakub Henryk Zerneke odgrywa fundamentalną rolę w naszej rzeczywistości. W tym artykule dokładnie zbadamy różne aspekty Jakub Henryk Zerneke i jego wpływ w różnych obszarach. Od jego ewolucji na przestrzeni lat po dzisiejsze znaczenie, poprzez powiązanie z innymi istotnymi tematami, zagłębimy się w szczegółową analizę, która pozwoli nam lepiej zrozumieć znaczenie Jakub Henryk Zerneke w dzisiejszym świecie. Bez względu na nasze pochodzenie lub szczególne zainteresowania, Jakub Henryk Zerneke to temat, który dotyczy nas wszystkich i który zasługuje na naszą uwagę i refleksję.

Jakub Henryk Zerneke
Jacob Heinrich Zernecke
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1672
Toruń

Data i miejsce śmierci

1741
Gdańsk

Miejsce spoczynku

kościół NMP w Gdańsku

Zawód, zajęcie

historyk, kronikarz, burmistrz Torunia

Multimedia w Wikimedia Commons

Jakub Henryk Zerneke (również Jakub Henryk Zenrecke[1], Jacob Heinrich Zenrecke[2], ur. 18 listopada 1672 w Toruniu, zm. 29 października 1741[3]) – polski kronikarz, historyk, burmistrz Torunia.

Życiorys

Był najmłodszym synem Johanna i Christine, córki rajcy toruńskiego Johanna Moellera (Möllera)[4][5]. Rodzina od strony ojca pochodziła z Bergen auf Rügen. Ród Zernecków od początku XVI wieku zajmował się kowalstwem i wytwórstwem broni. Na przestrzeni lat za sprawą rosnących dochodów i zawieranych małżeństw ród awansował do elity w Bergen. Pierwszym członkiem rodu, który osiadł w Toruniu, był Johann Zernecke. W 1636 roku przeprowadził się do Gdańska, dwa lata później osiadł w Toruniu, gdzie uczył się zawodu kupieckiego w Johanna Moellera. W 1653 roku ożenił się z Christiną[4]. Para miała ośmioro dzieci, z czego jedno zmarło w dzieciństwie[6].

W okolicach 1676–1677 zmarła Christine Moeller. Osierocony Jakub Zerneke przez pójściem do szkoły był edukowany w domu przez Stephana Humiusa[7]. W 1683 roku rozpoczął naukę w Gimnazjum Akademickim w Toruniu[7][8]. Tam uczył się m.in. w historii u bogu Krzysztofa Hartknocha oraz języka polskiego[7]. W 1692 roku rozpoczął naukę w gimnazjum w Gdańsku. Rok później odbył wyprawę po Prusach Wschodnich[9].

W 1694 roku Zerneke rozpoczął studia teologiczne w Lipsku[9][10]. Podczas studiów odbywał wyprawy po dzisiejszych Niemczech, Niderlandach, Belgii, Wielkiej Brytanii, Austrii i Węgier[11]. Planował również wizytę we Francji[12]. W Wiedniu pozyskał egzemplarz XVI-wiecznej księgi Reci z mudrcu pohanskych jakoż i z Petrrky vybrane a prelozone Jana Češki[13]. Z nieznanych powodów w listopadzie 1697 roku Zerneke porzucił studia teologiczne na rzecz prawniczych i filozoficznych w Rostocku[12][10]. W 1698 roku ukazała się Rozprawa Jacoba Heinricha Zerneckego z czasu studiów, będąca streszczeniem dysputy teologicznej[14].

W 1699 roku osiadł w Toruniu[2]. 30 grudnia 1699 roku został sekretarzem Rady Miejskiej[a][15]. Do jego zadań należało prowadzenie protokołów czynności rady miejskiej, a także reprezentowanie jej w sądach i na sejmikach. Podczas III wojny północnej dwukrotnie (1701 i 1702) powierzono mu zadanie doprowadzenia wystawianych przez Toruń żołnierzy na przegląd sił zbrojnych województwa chełmińskiego[15]. Podczas oblężenia Torunia w 1703 roku wraz z Janem Baumgartenem bezskutecznie prosił wojska szwedzkie o zaniechanie ostrzału domów prywatnych. Wykorzystując fakt, że Szwecja była krajem protestanckim, obaj podkreślali, że w wyniku ostrzałów giną ewangelicy oraz są niszczone ich świątynie[16]. W 1706 roku zrezygnował ze stanowiska sekretarza. Trzy lata później został wybrany wiceprzewodniczącym ławy toruńskiej[17].

1 maja 1702 roku ożenił się z Concordią, córką gdańskiego kupca Mathiasa Stannickiego[18][2]. Małżeństwo miało dwóch synów Heinricha i Valentina oraz cztery córki[2]. Rodzina mieszkała w kamienicy na styku ulic Żeglarskiej i św. Jana (obecnie ul. Żeglarska 16)[19].

W 1713 roku został członkiem toruńskiej rady miejskiej. W 1706 roku został ławnikiem, w 1712 roku sędzią, w 1713 roku rajcą[2]. W 1720 został burmistrzem Toruniu, wówczas urządowi w hierarchii władz miejskich na drugim miejscu po prezydencie[2][20]. W marcu 1723 roku awansował na stanowisko burmistrza prezydującego[21]. W pierwszych miesiącach swojej pracy na tym stanowisko załagodził konflikt pomiędzy władzami miejskimi a jezuitami, przeprowadził rewizję przepisów przeciwpożarowych, uwolnił kasę miejską od niektórych roszczeń ze strony możnych rodzin szlacheckich oraz zakończył budowę Domu Pracy Przymusowej[22].

Według tradycji, mieszkańcy Torunia tak bardzo szanowali Zernekego, że ulicę, przy której mieszkał, wykładano słomą, by nie przeszkadzać historykowi[23].

Podczas tumultu toruńskiego z 16–17 lipca 1724 roku przebywał w swoim domu. Jako burmistrz przez dłuższy czas nie interweniował w sprawie uspokojenia sytuacji. Zdaniem historyka Michała Targowskiego, Zerneke mógł zachować bierną postawę, gdyż za sprawy porządku i bezpieczeństwa odpowiadał drugi burmistrz, prezydent Jan Gotfryd Rösner[24]. Śledztwo w sprawie zamieszek prowadził sąd asesorski, który w listopadzie 1724 roku skazał na śmierć czternastu toruńskich mieszczan, w tym Zernekego i Rösnera (za dopuszczenie i podżeganie do zamieszek, w wyniku których ewangelicy toruńscy zdemolowali kolegium jezuickie i sąsiadujący z nim klasztor)[25][26][27]. Wyrok odczytano 19 listopada, jeszcze tego samego dnia obaj burmistrzowie zostali osadzeni w areszcie domowym[27]. Obaj wysyłali do komisarzy listy z prośba o ułaskawianie, ale także odrzucili również propozycję ucieczki do Prus, licząc na pozytywny przebieg wydarzeń[28]. 6 grudnia ludność katolicka z Torunia i okolic zebrała się w kościele św. Janów w Toruniu, gdzie u członków komisji wstawili się za Zernekem. Tego samego dnia komisarze zwrócili się do króla Augusta II Mocnego z prośbą o wydanie aktu łaski. Wykonanie wyroku przesunięto[29].

7 grudnia 1724 roku ścięci zostali Jan Gotfryd Rösner i pozostali skazani. Do 11 grudnia Zerneke pozostawał w areszcie domowym[29]. Następnego dnia do Torunia dotarł list odwołujący jego egzekucję[30]. Będąc świadomy, że jego ułaskawienie spotkało się z niezadowoleniem ze strony wielu członków toruńskich elit, 30 grudnia wyjechał do Gdańska[30]. Na miejscu znalazł się w pierwszych dnia stycznia 1725 roku[31]. Na dworze królewskim proponowano przywrócenie Zernekemu piastowanych wcześniej urzędów. Rada Torunia niejednomyślnie odniosła się do tej propozycji[32].

Zamieszkał w kamienicy przy ul. Piwnej. Cieszył się poważaniem i ochroną gdańskiej rady miejskiej. Utrzymywał kontakt z toruńską radą miejską (formalnie był jej członkiem do 1731 roku) oraz z duchownym Christopherem Andreasem Geretem[31]. Kamienica Zernekego została uszkodzona podczas oblężenia Gdańska przez połączone wojska rosyjskie i saskie w 1734 roku[33].

Zmarł 29 października 1741 roku. Został pochowany w kościele mariackim w Gdańsku[33]. W 1763 roku Heinrich Zernecke ufundował w kościele mariackim nowe rodowe mauzoleum, w którym złożono ciało Jakuba Zernekego[34].

Twórczość

Mając dostęp do archiwów opracował kilka prac o historii Torunia w języku niemieckim[2][20]. W 1706 roku wydał Lusus anagramatico poeticus, zbiór żartobliwych anagramów, ułożonych z liter tworzących nazwiska przedstawicieli elit toruńskich. W 1710 roku wydał Das verpestete Thorn..., poświęcony epidemiom w Toruniu[35]. Rok później w drukarni Jana Ludwika Nicolaiego ukazała się Historiae Thoruniensis Naufragae Tabulae... (pol. Tablice rozbitków historii toruńskiej...), poświęcona rozmaitym wydarzeniom z historii Torunia[36][37]. Praca ta została ponownie wydana w 1727 roku w Berlinie, pod tytułem Thornische Chronica (pol. Kronika toruńska)[38][39][40]. W nowym wydaniu Zerneke przedstawił wydarzenia z lat 1712–1726[41]. Praca, zawierająca relacje z tumultu toruńskiego, cieszyła się popularnością w Europie i na przestrzeni lat stała się najczęściej spotykanym na świecie starodrukiem związanym z Toruniem[42]. Przypuszczalnie drugie wydanie ukazało się w Berlinie z obawy o ocenzurowanie fragmentów pracy[40]. W Thornische Chronica orzekł, że Mikołaj Kopernik mieszkał w kamienicy położonej na rogu ul. Ducha Św. i św. Anny (ob. ul. Mikołaja Kopernika)[43]. W 1712 roku ukazały się również Das bei denen schwedischen Kriegen bekriegte Thorn (pol. Toruń przez szwedzkie wojny zwojowany) i Summarischer Entwurf des geehrten und gelehrten Thorns (pol. Sumaryczny szkic czcigodnego i uczonego Torunia)[44].

Spuścizną po Zerneke są również jego odpisy dzieł innych historyków, znajdujące się w zbiorach Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk i Archiwum Państwowego w Toruniu[45].

Upamiętnienia

Już za życia został upamiętniony przez luterańskiego duchownego Christophera Andreasa Gereta, który w 1723 roku napisał wiersz na cześć Zernekego[46]. W 1727 roku Georg P. Busch i Daniel Klein wykonali grafikę portretową Zernekego[30]. Inny portret Zernekego wykonał Jacob Wessel w latach 60. XVIII wieku[31].

Za sprawą tumultu toruńskiego stał się powszechnie znany w Europie. Jego nazwisko pojawiło się w ponad 150 drukowanych broszurach i ulotkach na temat zamieszek. W 1733 roku ukazała się książka biograficzna Vita Jacobbi Henrici Zerneckii (pol. Życie Jakuba Henryka Zernekego) autorstwa Johanna Benjamina Dragheima[47]. Zerneke i Rösner zaczęto wpisywać w kontekst rywalizacji na tle narodowym pomiędzy Niemcami a Polakami[48]. Na przełomie XIX i XX wieku Walter Friedrich Zernecke wydał dwutomową historię swojej rodziny. Drugi tom był poświęcony wyłącznie Jakubowi[49].

W Toruniu nie znajduje się żadne trwałe upamiętnienie Jakuba Henryka Zernekego[49].

Uwagi

  1. ↑ W źródłach występuje również data 1700[2].

Przypisy

  1. ↑ Thomsen 2006 ↓, s. 37.
  2. ↑ a b c d e f g h Dzienis 2015 ↓, s. 25.
  3. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 5, 39.
  4. ↑ a b Targowski 2022 ↓, s. 5.
  5. ↑ Dzienis 2015 ↓, s. 24.
  6. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 7.
  7. ↑ a b c Targowski 2022 ↓, s. 9.
  8. ↑ Domasłowski 1998 ↓, s. 17.
  9. ↑ a b Targowski 2022 ↓, s. 10.
  10. ↑ a b Dzienis 2015 ↓, s. 24-25.
  11. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 10–11.
  12. ↑ a b Targowski 2022 ↓, s. 13.
  13. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 10–12.
  14. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 12–13.
  15. ↑ a b Targowski 2022 ↓, s. 15.
  16. ↑ Poraziński 2003 ↓, s. 75.
  17. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 16.
  18. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 27.
  19. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 28.
  20. ↑ a b Marcin Stąporek: Dlaczego toruński historyk spoczął w Bazylice Mariackiej?. historia.trojmiasto.pl, 2013-03-04. .
  21. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 17–18.
  22. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 18.
  23. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 25.
  24. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 31.
  25. ↑ Thomsen 2006 ↓, s. 36, 38.
  26. ↑ Swobodziński 2011 ↓, s. 198.
  27. ↑ a b Targowski 2022 ↓, s. 33.
  28. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 33–34.
  29. ↑ a b Targowski 2022 ↓, s. 34.
  30. ↑ a b c Targowski 2022 ↓, s. 35.
  31. ↑ a b c Targowski 2022 ↓, s. 37.
  32. ↑ Dygdała 1996 ↓, s. 199.
  33. ↑ a b Targowski 2022 ↓, s. 39.
  34. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 41.
  35. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 21.
  36. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 21–22.
  37. ↑ Salmonowicz 1996 ↓, s. 371.
  38. ↑ Serczyk 1973 ↓, s. 162.
  39. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 22.
  40. ↑ a b Salmonowicz 1996 ↓, s. 377.
  41. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 22–23.
  42. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 23.
  43. ↑ Mikulski 2022 ↓, s. 83.
  44. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 23–24.
  45. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 24.
  46. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 17.
  47. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 43.
  48. ↑ Targowski 2022 ↓, s. 44.
  49. ↑ a b Targowski 2022 ↓, s. 45.

Bibliografia

  • Jerzy Domasłowski, Zarys dziejów, Jerzy Domasłowski, Jarosław Jarzewicz, Kościół Najświętszej Marii Panny w Toruniu, Toruń 1998, ISBN 83-87639-06-0.
  • Jerzy Dygdała, W cieniu głębokich konfliktów wyznaniowych (1719–1732), Marian Biskup (red.), Historia Torunia. Między barokiem i oświeceniem (1660–1793). Tom II. Część III, Toruń: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1996.
  • Helena Dzienis, Ślady rodziny Zernecke w zasobach Biblioteki Gdańskiej, „Libri Gedanenses Rocznik Biblioteki Gdańskiej”, XXXI/XXXII, Polska Akademia Nauk, Biblioteka Gdańska, 2015.
  • Krzysztof Mikulski, Mikołaj Kopernik wciąż tajemniczy? Obrazki z życia astronoma w przededniu 550. rocznicy urodzin, „Nauka”, 1, 2022.
  • Jarosław Poraziński, Oblężenie Torunia w 1703 r. : uwagi i refleksje w związku z 300 rocznicą, „Rocznik Toruński”, 30, 2003.
  • Stanisław Salmonowicz, Dzieje książki i czytelnictwa, Marian Biskup (red.), Historia Torunia. Między barokiem i oświeceniem (1660–1793). Tom II. Część III, Toruń: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1996.
  • Jerzy Serczyk, Obraz zakonu krzyżackiego w historiografii toruńskiej okresu wczesnego oświecenia, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia”, 9 (58), 1973.
  • Marcin Swobodziński, Narodziny mitu „toruńskiej krwawej łaźni” i „krwawego sądu”, „Rocznik Toruński”, 38, 2011.
  • Michał Targowski, Jacon Heinrich Zernecke. Wybitny torunianin, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2022, ISBN 978-83-965112-0-1.
  • Martina Thomsen, "...i tak zostanie toruńska Niniwa zburzona." : pismo Daniela Ernesta Jabłońskiego "Das Betrübte Thorn" z 1725 r., „Rocznik Toruński”, 33, 2006.