Herb własny

Herb własny – w heraldyce polskiej określenie herbu przysługującego tylko jednej rodzinie.

Ponieważ w Polsce istniały rody herbowe, dlatego herby pojedynczych rodzin przyjęto nazywać herbem własnym. Określenie takie (ale nie nazwa!) jest właściwa jako określenie kolokwialne. W literaturze genealogicznej, herbarzach (Boniecki, Uruski i innych) używane jako swoisty dodatek zaznaczający, że dana rodzina nie jest członkiem rodu herbowego.

Herbami własnymi posługiwały się rodziny wywodzące się z bojarstwa ruskiego, litewskiego, szlachty niemieckiej (zwłaszcza Śląsk, Prusy i Inflanty) oraz Tatarów. W 1413 r. podczas zawarcia unii w Horodle dokonano adopcji herbowej 47 rodów litewskich do polskich rodów heraldycznych. Większość szlachty Wielkiego Księstwa Litewskiego posługiwała się jednak herbami własnymi (np. Waga Pociejów, Korybut Wiśniowieckich), z czasem herby te w literaturze uzyskały swoje własne nazwy, na ogół związane z ich kształtem.

Dodawanie nazwiska jako nazwy herbu jest błędem. Również błędnie na zasadzie podobieństwa graficznego utożsamiano herb obcego pochodzenia z herbem polskim, traktując go ewentualnie jako odmianę herbu polskiego.

Herby rodzin pochodzenia obcego, indygenowanych w Polsce, niekiedy również rodzin nobilitowanych, w tym mieszczan posiadających własne znaki herbowe (herby mieszczańskie), to także herby własne, gdyż w przeciwieństwie do herbów szlacheckich często nie posiadały swoich nazw i były używane przez jedną rodzinę.

Herbami własnymi są herby powstałe wraz z nadaniem tytułu arystokratycznego. Jako określenie błędne, jest określanie tych herbów jako hrabiowskiej odmianie herbu X lub własnej odmianie herbu X.

Literatura:

• Sławomir Górzyński, Nobilitacje w Galicji w latach 1772–1918, Wydawnictwo DiG, 1997, ISBN 83-85490-88-4.
• Sławomir Górzyński, Arystokracja polska w Galicji. Studium heraldyczno-genealogiczne, Wydawnictwo DiG, 2009, ISBN 978-83-7181-597-3.
• Unia lubelska 1569. Pieczęcie herby, Wydawnictwo DiG, 2019, ISBN 978-83-286-0063-8. Sławomir Górzyński; Aneksy: Hubert Wajs, Rafał Jankowski, Jolanta Król-Próba

• Radziwiłł – Radziwiłłów

• Herby własne na Herby szlachty białoruskiej. (pol.)